احکام دین. نماز
کتب فتوایی » توضیح المسائل جامع جلد (1) (چاپ 1403)
زیاد و کم کردن اجزا در نماز مستحبی ← → نماز جعفر طیّار(علیه السلام)
احکام نمازهای مستحبی
مسأله 2087. انسان میتواند نمازهای مستحبی، چه نافلههای شبانهروزی و چه غیر آن را نشسته بخواند، هرچند توانایی ایستاده خواندن آنها را داشته باشد و لازم نیست در این حال، هر دو رکعت را یک رکعت حساب کند و اگر بخواهد هر دو رکعت را یک رکعت حساب کند، بنابر احتیاط واجب، بار دوّم را به نیّت رجاء انجام دهد؛ مثلاً نافلۀ مغرب را که چهار رکعت با دو سلام است، رجاءً چهار رکعت دیگر با دو سلام هم، به آن اضافه کند که مجموعاً هشت رکعت میشود.
مسأله 2088. بهتر است فرد نمازهای مستحبی، چه نافلههای شبانهروزی و چه غیر آن را ایستاده بخواند، به جز نافلۀ عشاء (وُتَیْره) که بنابر احتیاط واجب، باید نشسته خوانده شود.
مسأله 2089. نمازهای مستحبی را در حال اضطرار و عدم توانایی، میتوان خوابیده به پهلوی راست یا چپ یا خوابیده به پشت (طبق وظیفۀ فرد) بهجا آورد و در این حال رکوع و سجده با اشارۀ سر انجام میشود و امّا در حال اختیار، جواز آن محلّ اشکال است، هرچند انجام دادن آن به این کیفیّت رجاءً اشکال ندارد.
مسأله 2090. انسان میتواند یک رکعت از نماز مستحبی نماز (غیر از نافلۀ عشاء) را ایستاده و رکعت دیگر را نشسته بهجا آورد؛ بلکه جایز است قسمتی از یک رکعت را ایستاده و قسمتی از آن را نشسته انجام دهد.
اولين نماز
ديشب نماز ميخواند
مادربزرگِ نازم
پهلويش ايستادم
با چادرِ نمازم
نماز مهمترین عمل عبادی مسلمانان که مشتمل بر اذکار و حرکات خاصی است. در روایات از آن به عنوان «ستون دین» و «شرط قبولی دیگر اعمال» یاد شده است. نماز احکام و آداب خاصی دارد؛ از جمله اینکه باید با وضو و رو به قبله خوانده شود. همچنین به دو شکل فُرادا و جماعت خوانده میشود و به جماعتخواندن آن توصیه شده است.
نمازها به واجب و مستحب تقسیم میشوند: نمازهای واجب عبارتاند از: نمازهای یومیه، نماز آیات، نماز طواف، نماز میت، نماز قضای والدین و نمازی که به سبب نذر، عهد و قسم واجب شده است. نافلههای یومیه و نماز شب هم از نمازهای مستحباند.
در روایات، برای ترک و سهلانگاری در نماز پیامدهایی ذکر شده است که از جملهٔ آنها محرومیت از شفاعت اهلبیت است. به تأخیر انداختن نماز از اول وقت و خواندن نماز بدون خضوع و خشوع از مصادیق سبکشمردن نماز شمرده شدهاند. همچنین یاد خدا، مبارزه با شرک و بتپرستی، جلوگیری از فساد از حکمتهای وجوب آن ذکر شده است.
۱ - صلاة در لغت
«صلاة» در لغت، به معنای دعا کردن است.
۲ - صلاة در اصطلاح
صلاة در اصطلاح شرع اسلام، عبارت از انجام کارهای خاص مانند رکوع و سجود با کیفیت مخصوصی است که در زبان فارسی، به آن «نماز» میگویند.
۳ - اهمیت نماز
نماز عبادتی است که انسان را از زشتیها و گناهان باز میدارد.
ستون دین است، اگر قبول شود اعمال دیگر نیز قبول خواهد شد و اگر مردود شود اعمال دیگر نیز مردود میگردد. قرآن مجید در آیات متعدّدی درباره نماز، سخن گفته است. همچنین در احادیث فراوان، پیشوایان معصوم علیهم السلام آن را به عنوان بهترین اعمال معرفی کردهاند.
۴ - انواع نماز
نماز انواع گوناگونی دارد، اما به دو قسم کلّی واجب و مستحب تقسیم میشود. در این جا نمازهای واجب را برمیشمریم.
- مقدمه
همچنانکه حضور در یک میهمانی، مقدمات و آدابی دارد و نسبت به مهمان، استقبال و بدرقه به عمل میآید و مهمان هرچه عزیزتر باشد، مراسم پیشواز و بدرقه، با شکوهتر صورت میپذیرد، ادای فریضه الهی نیزچنین است. پیشوایان معصوم ما (علیهمالسّلام) پیش از فرا رسیدن وقت نماز، خود را مهیای آن میساختند و پس از نماز نیز، مدتها به تعقیب نماز می پرداختند و دل از یاد خدا نمیکندند و لب از ثنای او نمیبستند وچهره از قبله بر نمیتافتند. مگر نه آنکه نماز را «نور چشم» خودمی دانستند؟ مگر انسان به آسانی دل از نور چشم میکند و از آن چشم میپوشد؟
اذان و اقامه، نوعی استقبال از نماز است و تعقیبات، بدرقه آن. بی اعتنایی به تعقیبات و دعاهای پس از نماز، نشان بی علاقگی به خود نماز است. آنگونه که در روایات، نسبت به زودتر رفتن به مسجد و انتظار شروع نماز را کشیدن، تشویق و سفارش شده و منتظر نماز را، «مهمان خدا» گفتهاند.
به انجام مستحبات و دعاهایی پس از اتمام نماز نیز سفارش شده است. قرآن میفرماید: «فاذا فرغت فانصب و الی ربک فارغب؛.
همین که فارغ شدی، به کار دیگری بپرداز و به سوی پروردگارت رغبت نما.» اینک به ذکر برخی از مسائل مربوط به تعقیبات میپردازیم:
۲ - تعقیبات نماز
متن و جملات در مورد نماز
ارزنده ترین گوهر مقصود نماز است
زیبنده ترین هدیه به معبود نماز است
فرمود علی شیر خدا، ساقی کوثر
در مکتب ما شاهد و مشهود نماز است
این نکته رسول مدنی گفت به سلمان
سری که به توفیق تو افزود نماز است
در دادگه عدل خدا روز قیامت
از صلح حسن مقصد و مقصود، نماز است
از آمدن کرب و بلا آنچه به عالم
مقصود حسین بن علی بود نماز است
آن روز که آید ز پس پرده غیبت
اول هدف مهدی موعود نماز است
و نیز [امام عسکری] فرمود: هرکه روز دوشنبه ده رکعت نماز بجا آورد و در هر رکعت سوره «حمد» و ده مرتبه سوره «توحید» را بخواند، حقتعالی در قیامت برای او نوری قرار دهد که موقف را روشنایی بخشد تا در آن روز همه بندگان خدا بر او غبطه برند.
آیتالله بهجت توصیه میکردند این نماز با نیت نماز شب و در وقت نماز شب خوانده شود.
این نماز در کتاب مکارم الاخلاق تحت عنوان نماز پدر برای فرزند وارد شده است ولی به فرموده آیتالله بهجت، مادران نیز میتوانند برای شفای مرض اولاد خودشان به این نماز ملتزم باشند و بخوانند.
آیتالله بهجت رحمهالله به برخی توصیه میکردند که این چهار رکعت را با نیت نماز شب در وقت نماز شب بخوانند.
این نماز در کتاب مکارم الاخلاق تحت عنوان نماز پدر برای فرزند وارد شده است ولی به فرموده آیتالله بهجت، مادران نیز میتوانند برای شفای مرض اولاد خودشان به این نماز ملتزم باشند و بخوانند:
چهار رکعت (دو نماز دو رکعتی) به این صورت که:
در رکعت اول پس از سورۀ حمد، ۱۰مرتبه این آیه را بخواند:
رَبَّنا وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ وَ أَرِنا مَناسِكَنا وَ تُبْ عَلَيْنا إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ.[ بقره: ۱۲۸]
در رکعت دوم پس از سورۀ حمد، ۱۰مرتبه این آیه را بخواند:
رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاءِ رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَ لِوالِدَيَّ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسابُ.[ ابراهیم: ۴۰_ ۴۱]
دو رکعت است: در رکعت اول سوره «حمد» و ده مرتبه:
رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَ لِوٰالِدَيَّ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسٰابُ.
پروردگارا مرا و پدر و مادرم و همه اهل ایمان را روزی که حساب برپا میشود بیامرز.
نماز، عبادتی درخشان بر تارک اسلام و مسلمین است که علاوه بر آثار و برکات فراوان روحی و معنوی، تأثیرات مثبت فراوانی هم بر روی سلامتی جسم دارد. پیامبراکرم صلی الله علیه و آله، نماز را به چشمه آب گرمى تشبیه فرموده اند که مقابل خانه انسان باشد و او در هر شبانه روز پنج مرتبه جسم خود را در آن شستشو دهد. مسلم است که در این صورت، چرک و آلودگی و عامل ایجاد بیماری در بدنش باقى نخواهد ماند و …». نماز خواندن غالباً به عنوان یک عبادت و وظیفهای دینی تلقی میشود اما در عصر جدید، با پیشرفت های روز افزون علم در زمینه های مختلف از جمله عرصه علم پزشکی و تحقیقات و مطالعات مربوط به سلامت، تأثیر مثبت نماز بر روی سلامتی از نظر علمی کشف و اثبات شده است. در این نوشتار، سعی داریم تا آثار علمی و پزشکی نماز بر جسم و روان را مورد واکاوی قرار دهیم. در این سفر علمی، همراه ما باشید.
ماهیت نماز و آثار آن
علاوه بر اینکه «نماز» یک قرار عاشقانه با معبود است، به عنوان یک واجب دینی که خداوند در پنج نوبت در شبانه روز برای مسلمانان مقرر فرموده است، شناخته می شود که از مهمترین آثار و برکات آن، نزدیکی و تقرب به خداوند و بهره مندی از لطف و رحمت بیکران اوست. هر فریضهای که از سوی خداوند بر انسان واجب شده، مسلماً دارای فواید بسیار زیادی است که باعث رشد و تکامل شخصیت فردی و اجتماعی شخص خواهد شد و علم و دانش بشری با مطالعه و تحقیقات علمی گسترده، تازه به مرحله ای رسیده که گوشهای از آثار نماز را دریافت کرده است و البته این راه، هنوز ادامه دارد…