احکام نمازهای مستحبی

مسأله 2087. انسان می‌تواند نمازهای مستحبی، چه نافله‌های شبانه‌روزی و چه غیر آن را نشسته بخواند، هرچند توانایی ایستاده خواندن آنها را داشته باشد و لازم نیست در این حال، هر دو رکعت را یک رکعت حساب کند و اگر بخواهد هر دو رکعت را یک رکعت حساب کند، بنابر احتیاط واجب، بار دوّم را به نیّت رجاء انجام دهد؛ مثلاً نافلۀ مغرب را که چهار رکعت با دو سلام است، رجاءً چهار رکعت دیگر با دو سلام هم، به آن اضافه کند که مجموعاً هشت رکعت می‌شود.

مسأله 2088. بهتر است فرد نمازهای مستحبی، چه نافله‌های شبانه‌روزی و چه غیر آن را ایستاده بخواند، به جز نافلۀ عشاء (وُتَیْره) که بنابر احتیاط واجب، باید نشسته خوانده شود.

مسأله 2089. نمازهای مستحبی را در حال اضطرار و عدم توانایی، می‌توان خوابیده به پهلوی راست یا چپ یا خوابیده به پشت (طبق وظیفۀ فرد) به‌جا آورد و در این حال رکوع و سجده با اشارۀ سر انجام می‌شود و امّا در حال اختیار، جواز آن محلّ اشکال است، هرچند انجام دادن آن به این کیفیّت رجاءً اشکال ندارد.

مسأله 2090. انسان می‌تواند یک رکعت از نماز مستحبی نماز (غیر از نافلۀ عشاء) را ایستاده و رکعت دیگر را نشسته به‌جا آورد؛ بلکه جایز است قسمتی از یک رکعت را ایستاده و قسمتی از آن را نشسته انجام دهد.

مسأله 2091. هر گاه انسان نماز مستحبی را نشسته بخواند و مقداری از آخر سوره، مثلاً یک آیه یا دو آیه را باقی بگذارد، سپس برخیزد و باقیماندۀ سوره را بخواند و از حال ایستاده به رکوع رود و نماز را ادامه دهد، در حکم نماز ایستاده حساب شده و ثواب نماز ایستاده را دارد.

مسأله 2092. نماز مستحبی را می‌توان در حال راه رفتن خواند. همچنین، می‌شود نماز مستحبی را در حال سواری در ماشین، قطار، هواپیما، کشتی و مانند آن به‌جا آورد. شایان ذکر است، در دو صورت فوق استقرار بدن و رعایت قبله در حال نماز لازم نیست و نمازگزار برای انجام رکوع و سجده با سر اشاره می‌نماید و با امکان اشاره با سر، اشاره با چشم کافی نیست و نیز استحباب گفتن ذکر «بِحَوْلِ اللّهِ وَقُوَّتِهِ أَقُوْمُ وَأَقْعُدُ» و ذکر «سَمِعَ اللّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» در نماز مستحبی نشسته یا در حال راه رفتن یا سواره ثابت نیست، ولی گفتن آن رجاءً مانعی ندارد.
البتّه، برای خواندن نماز مستحبی در غیر این دو صورت (راه رفتن و سواری)، بنابر احتیاط واجب باید قبله رعایت شود.

مسأله 2093. رعایت قبله در نمازهایی که زمان حضور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) واجب است - مثل نماز عید فطر و عید قربان - لازم است، هرچند این نمازها در زمان حاضر مستحب حساب شوند؛ امّا آن دسته از نمازهای مستحبی که به سبب نذر و مانند آن بر فرد واجب شده است، چنانچه آن را در حال راه رفتن یا سواری بخوانند، رعایت قبله در مورد آن لازم نیست.

مسأله 2094. خواندن نماز مستحبی در خانه کعبۀ و بر بام آن، اشکال ندارد، بلکه مستحب است در داخل خانه مقابل هر رکنی دو رکعت نماز بخوانند.

مسأله 2095. گفتن اذان و اقامه برای نمازهای مستحبی، مشروع نیست؛ ولی پیش از نماز عید فطر و قربان در صورتی که با جماعت بخوانند، مستحب است سه مرتبه بگویند: «الصَّلاةَ».

مسأله 2096. کسی که نمی‏تواند وضو بگیرد یا غسل کند، جایز است نمازهای مستحبی را که وقت معیّن دارد - مانند نافله‏های شبانه‌روزی - چنانچه از برطرف شدن عذرش تا آخر وقت آن نماز نا‌امید است، با تیمّم بخواند؛[549] ولی اگر مأیوس نباشد و احتمال عقلایی دهد تا آخر وقت عذر او برطرف می‏شود، احتیاط لازم آن است که آنها را در اوّل وقت به‌جا نیاورد؛ امّا نمازهای مستحبی که وقت معیّن ندارد - مانند نماز جعفر طیّار(علیه السلام) - در صورتی که نمی‏تواند وضو بگیرد یا غسل کند (بر حسب وظیفه)، مطلقاً می‏تواند با تیمّم نماز را بخواند.

مسأله 2097. بعضی از نمازهای مستحبی مثل نماز لیلة الدفن (نماز وحشت) که بعد از حمد، سوره یا آیۀ مخصوصی دارد، اگر انسان بخواهد به دستور آن نماز رفتار کند، باید همان سوره یا آیه را بخواند؛ امّا در نمازهای مستحبی که بعد از حمد، سورۀ خاصّی برای آن وارد نشده است، نمازگزار می‌تواند خواندن سوره را ترک نماید یا در بین خواندن سوره، آن را رها نموده و بقیّۀ سوره را نخواند و به رکوع برود، هرچند آن نماز به سبب نذر کردن بر فرد واجب شده باشد. همچنین، خواندن دو یا چند سوره بعد از حمد در نمازهای مستحبی جایز است.

مسأله 2098. احتیاط واجب آن است که نمازگزار در نمازهای مستحبی مانند نافله‌های شبانه‌روزی، از یک سوره به سورۀ دیگر پس از رسیدن به نصف آن، عدول نکند؛ بلکه اگر مشغول خواندن سورۀ «قُلْ هُوَ اللّهُ‏ أَحَد» یا «قُلْ یا أَیُّها الْکافِرُوْنَ» در نماز مستحبی شده باشد، احتیاط واجب آن است که از این دو سوره به سورۀ دیگری عدول نکند، هرچند به نصف سوره نرسیده باشد.

مسأله 2099. خواندن سوره‌های سجدهدار در نماز مستحبی جایز است و نمازگزار بعد از خواندن آیۀ سجده، سجدۀ تلاوت را در بین نماز انجام داده سپس نماز را ادامه دهد و این کار ضرری به صحیح بودن نماز مستحبی نمیزند.

مسأله 2100. خواندن نمازهای مستحبی برای مردان در مساجد بعید نیست افضل از خواندن آنها در منزل و مانند آن باشد؛ ولی به‌جا آوردن مخفیانۀ نمازهای مستحبی افضل از انجام آشکار آنها است و حکم خواندن نماز در مسجد برای بانوان در مسألۀ «1144» ذکر شد.

مسأله 2101. اگر فرد نوافل شبانه‌روزی را در وقت معیّن شده برای آن نخواند، مستحب است قضای آن را به‌جا آورد؛ البتّه قضای نمازهای مستحبی که در حال بیماری از انسان فوت گردیده، تأکید نشده است. شایان ذکر است، اگر فرد از خواندن قضای نافله‌های شبانه‌روزی ناتوان باشد، مستحب است به ازای هر دو رکعت یک مُدّ (750 گرم) طعام صدقه به فقیر بدهد و اگر توانایی این مقدار را هم ندارد، مستحب است یک مُدّ طعام برای نافله‌های شبانه و یک مُدّ طعام برای نافله‌های روزانه به فقیر صدقه بدهد.

مسأله 2102. تعجیل در قضای نافله‌های شبانه‌روزی مستحب است و بهتر آن است که قضای نوافل شب را در شب و قضای نوافل روز را در روز به‌جا
آورند.

مسأله 2103. کسی که نماز قضا دارد، می‌‌تواند نماز مستحبی بخواند؛ ولی تأخیر در خواندن نماز قضای واجب، به مقداری که عرفاً کوتاهی و سهل‌انگاری در انجام آن محسوب گردد، جایز نیست.

مسأله 2104. شکستن نماز مستحبی جایز است، هرچند احتیاط مستحب آن است که نمازگزار در حال اختیار نماز مستحبی را نشکند و اگر انسان خواندن نماز مستحبی - مانند نافلۀ شب - را نذر نماید، چنانچه به قصد وفای به نذر مشغول نماز مذکور شود، میتواند آن را بشکند و دوباره بخواند تا زمانی که حَنْث نذر محسوب نشود، هرچند این کار خلاف احتیاط استحبابی است.

[1]. همچنین، اگر عذر وی تنگی وقت باشد، طوری که فرصت برای وضو یا غسل (حسب وظیفه) نداشته باشد، میتواند آن را با تیمّم بخواند.

زیاد و کم کردن اجزا در نماز مستحبی ← → نماز جعفر طیّار(علیه السلام)