اصول دین معاد
مهر | دین و اندیشه | شنبه، 17 دی 1401 - 09:11
یکی از شبهههایی که از اوایل انقلاب مطرح بوده، تعارض توصیههای اخلاقی دین (مثل زهد و قناعت) با پیشرفت است، منشأ این مغالطات عدم درک صحیح معنای دنیا و آخرت است.
خلاصه خبر
طوری که یک سوم آیات قرآن در مورد سرگذشت امتهای گذشته است که خداوند به منظور عبرت گیری انسانها این قصهها را بیان فرموده است.
در جلسه گذشته گفتیم وقتی کسی با تأکیدات قرآن، نهجالبلاغه و دیگر روایات درباره مسئله دنیا و آخرت روبهرو میشود، منطقاً باید مراحلی را طی کند.
در دو جلسه گذشته گفتیم که در این عرصه سو تفاهمات، توجیهات و تعبیرات غلطی شده است که اعتقاد به آخرت و رابطه با دنیا را کالعدم کرده است.
تعبیراتی مثل اینکه خوشیها و عذابهای آخرت همانند خواب و خیالی است، یا اینکه آخرت چیزی غیر از عمل ما در اینجا نیست و دنیا و آخرت عبارت است از سود و ارزش؛ اگر انسان کار را به خاطر سودش انجام دهد، دنیاست ولی اگر به خاطر ارزشش انجام دهد آخرت است!
شبهه دیگر به ارتباط بین دنیا و آخرت مربوط میشود؛ آیا بین دنیا و آخرت ارتباطی وجود دارد یا آنها دو جز مقدم و مؤخر از زندگی انسان هستند و ربطی به هم ندارند؟
اگر بین دنیا و آخرت رابطه علیت وجود دارد، به چه معناست؟
بسیاری از ما معلوم نیست در شبانهروز چند دقیقه به فکر آخرت باشیم.
خداوند توفیق داده است و در خانوادهای بزرگ شدهایم که به نماز عادت کردهایم و هنگام نماز یادی هم از آخرت میکنیم، اما بقیه شبانهروز مشغول امور دنیایمان هستیم و یادمان نیست که آخرتی نیز هست.
شاید به عقل ما میخندند که اگر باور دارید که دنیا و آخرت از نظر زمان و از نظر کیفیت قابل مقایسه نیست، چرا اینگونه عمل میکنید؟!
قرآن روی مسئله مقایسه دنیا و آخرت تأکید بسیاری دارد.
[۱] چگونه است که کسانی به نتیجه این مقایسه معتقد هستند و آخرت را قبول دارند، اما در مقام تزاحم، بیشتر به دنیا اهمیت میدهند؟!
آسیبهایی که گاهی ممکن است به جایی برسد که اصل اعتقاد ما به آخرت را از بین ببرد؟
[۲] بنابراین بعد از اینکه رابطه میان دنیا و آخرت را شناختیم، باید درباره عرصهها و میزان ترجیح آخرت بر دنیا بیاندیشیم و بفهمیم که دنیا با آخرت قابل مقایسه نیست.
بهفرض که تمام این مراحل را گذراندیم و دانستیم که آخرت بسیار بسیار برتر از دنیاست، اما باز کار تمام نمیشود.
مسئله انتخاب دنیا یا آخرت مسئلهای لحظهای، روزی یکبار یا حتی یکسال نیست.
ما هر روز و هر ساعت درگیر آن هستیم و در هر کاری باید میان دنیا و آخرت یکی را انتخاب کنیم.
خوشبختانه خداوند از فرط کرم، لطف و عنایتش راههای زیادی را برای یادآوری آخرت قرار داده است.
هم در تکوین، اموری را قرار داده است که ما را به یاد آخرت میاندازد و هم در تشریع احکامی را تشریع فرموده است که عاملی برای یادآوری آخرت و مرگ میشود.
زیارت اهل قبور، دعا و استغفار برای مؤمنان و گذشتگان (بهخصوص حقداران)، برای انسان توجه به مرگ را به ارمغان میآورد.
یکی از حکمتهای بلاهایی که خدا در این عالم قرار داده این است که انسان به آخرت توجه پیدا کند و بداند که اینها ماندنی نیست.
همین که خداوند در تکوین عواملی قرار داده است که ما را به یاد مرگ بیاندازد، لطف خداست.
خدا چنین وسایلی را فراهم فرموده است، اما ما باید با تدبیر، عقل و دوراندیشی خود برای آنها برنامهریزی کنیم.
اینکه مستحب است مؤمن در هر روز دستکم پنجاه آیه قرآن بخواند برای این است که شاید هیچ پنجاه آیهای نباشد که صحبتی از دنیا و آخرت در میان آن نباشد.
در دعاها نیز غالباً مسئله دنیا و آخرت با هم مقایسه میشود.
ما باید خودمان برای استفاده از این دو عامل برنامهریزی کنیم؛ معاشرت با کسانی که ما را به یاد دین، آخرت و کمالات انسانی میاندازند، و مطالعه.
هم باید به عملی بپردازیم که به کار آخرتی عادت کنیم و هم چیزهایی را که ما را از آخرت باز میدارد، ترک کنیم.
جایگاه زهد
این جاست که مسئله زهد و قناعت و امثال آن مطرح میشود.
خداوند انسان را اینگونه آفریده است.
اینکه انسان یک کار را یک یا دو بار انجام دهد یا یک روز یک کار طولانی را انجام دهد، یا حتی اگر چند روز به عبادت خاصی بپردازد، همه بار انسان را نمیبندد؛ باید کار دوام داشته باشد.
در اصول کافی بابی به نام «باب الاقتصاد فی العبادة» داریم که توصیه میکند که در عبادت تندروی و افراط نکنید.
یکی از حکمتهای تشریع زهد، تقوا، قناعت و… در اسلام همین است.
رابطه زهد و قناعت با پیشرفت
یکی از شبهههایی که از اوایل انقلاب مطرح بوده، تعارض توصیههای اخلاقی دین (مثل زهد و قناعت) با پیشرفت است.
منشأ این مغالطات عدم درک صحیح معنای دنیا و آخرت است.
اما اگر دنیا ابزار برای آخرت بود، در واقع آخرتطلبی است.
آمد پیش امام و گفت: آقا!
اگر مرگ شما در این حال برسد خدا را در چه حالی ملاقات میکنید؟
حضرت فرمود: در بهترین حال خدا را ملاقات میکنم.
این کار را برای اطاعت امر خدا و برای خدمت به خلق خدا انجام میدهم.
خدا را شکر میکنم که به من این توفیق را داد.
این مجموع کارهایی است که انسان باید انجام دهد تا آنگونه که خداوند میخواهد از شر دنیا راحت شود.
مهر | دین و اندیشه | پنجشنبه، 15 دی 1401 - 06:06
آخرتطلبان شکل ارزشمندتری از آخرتباوراناند؛ کسانی که باور دارند که دنیا با همه پستی و بلندیها، پیچ و خمها و خوشیها و ناخوشیهایش همه ابزار امتحان است و نباید هدف زندگی قرار گیرد.
خلاصه خبر
طوری که یک سوم آیات قرآن در مورد سرگذشت امتهای گذشته است که خداوند به منظور عبرت گیری انسانها این قصهها را بیان فرموده است.
انحرافات در اعتقاد به آخرت
همچنین گفتیم که مردم نسبت به این مسئله برخوردهای متفاوتی دارند؛ کسانی بهدلیل شبهاتی منکر عالم آخرت شده، گفتهاند چنین چیزی امکان ندارد.
گروه دیگری منصفتر بودند و میگفتند ما نمیدانیم آخرت هست یا نیست، ولی چون حجتی نداریم و عقل ما آن را باور نمیکند، به آن معتقد و ملتزم نمیشویم و آن را در زندگیمان دخالت نمیدهیم.
روشن است که پذیرفتن آخرت لوازمی دارد و اگر آن را بپذیرند باید خیلی حواسشان را جمع کنند تا کاری نکنند که در آخرت بدبخت شوند؛ أَیحْسَبُ الْإِنسَانُ أَلَّن نَجْمَعَ عِظَامَهُ× بَلَی قَادِرِینَ عَلَی أَن نُّسَوِّی بَنَانَهُ× بَلْ یرِیدُ الْإِنسَانُ لِیفْجُرَ أَمَامَهُ.
[۱] بنابراین با اینکه نمیتوانند آخرت را انکار کنند، زیر بار قبول آن نمیروند.
و بالاخره کسانی گفتهاند: ما قبول داریم که آخرت هست، اما این طور نیست که واقعاً انسان بار دیگر زنده میشود و زندگی دیگری دارد.
منظور از آخرت یعنی زندگی ارزشمند؛ زیرا انگیزه انسان در زندگی یا سود است یا ارزش؛ اگر انگیزه کسی سود باشد همینجا برایش جهنم است، اما اگر انگیزهاش ارزش باشد، این خودش بهشت است!
تا اینجا همه این نگرشها به نوعی به انکار آخرت یا انحراف در فهم آخرت برمیگشت و هیچکدام از این برداشتها گویای آخرتی نیست که انبیا گفتهاند.
همانگونه که در جلسه گذشته با استفاده از آیه ۱۸ سوره اسرا گفتیم، دنیاطلب در مقابل آخرتطلب است و قرآن ملاک سعادت و شقاوت ابدی را همین میداند.
برخی گفتهاند آخرت هست و ما نیز طالب آن هستیم، اما آن نیز قسمتی از زندگی ماست، چرا از اکنون نگران آنجا باشیم؟!
انبیا میگویند: آخرت نتیجه اعمال دنیایتان است.
در این میان کسانی هستند که واقعاً همان تعالیم انبیا را به دلایلی باور کردهاند و میگویند در آخرت زندگی دیگر و ثواب و عقابی هست و انسان مزد همین کارهایی که در دنیا انجام میدهد، میبیند، ولی در عمل رعایت نمیکنند و گاهی زندگیشان با یک کافر خیلی فرق نمیکند.
گروه دیگری هستند که به دنیا علاقه دارند اما آنطور وابسته و کور و کر نشدهاند که اصلاً آخرت را فراموش کنند و هیچ گناهی برایشان مهم نباشد.
اینها دارای ایمان ضعیفی هستند و اعتقاد و باور به آخرت نیز دارند؛ حتی درصدد هم هستند که برای آخرتشان کاری کنند، اما این ایمان خیلی ضعیف و کمرنگ است.
خوب خوبهایشان کسانی هستند که دستکم از چیزهایی که موجب عذاب ابدی میشود پرهیز میکنند، ولی درباره سایر گناهان مسامحه میکنند.
کل زندگی دنیا نیز وسیلهای است برای کسب سعادت دیگری که بعد از مرگ حاصل میشود.
اینها بهترین کسانی هستند که از اعتقاد به آخرت بهره میبرند و خداوند درباره آنها میفرماید: فَأُولَئِکَ کَانَ سَعْیهُم مَّشْکُورًا.
در یکی از مناجاتهای خمسه عشر خطاب به خداوند گفته میشود: یا دنیای وآخرتی؛ دنیای من تویی و آخرت من هم تویی!
از خداوند میخواهد که واملأ قلبی حبّاً لک.
وقتی این دل پر از محبت خدا شد، جای چیز دیگری در آن نیست.
ما همین قدر که آخرت را هدف بدانیم و همه دنیا را با همه ویژگیهایش ابزاری برای رسیدن به آخرت بدانیم هنر کردهایم.
مثلاً هنگامی که خبر میآورند مالالتجارهاش نابود شد، یا دکتر خبر داد که سرطان لاعلاجی دارد، میگوید هر چه خدا صلاح بداند.
خداوند وجود، حیات، یا مالی داده است، و هر وقت هم میخواهد میگیرد؛ همه امانتی است از او.
اگر هستی خدا را شکر کن!
گامهای تحقیق درباره آخرت
این کتاب مطالب بسیاری درباره دنیا و آخرت دارد، و یکی از این مطالب هم آن است که اگر شما دنیاخواه شدید نتیجه کارتان جهنم است؛ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ یصْلاهَا مَذْمُومًا مَّدْحُورًا.
حساب سعادت یا شقاوت ابدی است، و از آنجا که محتمل قوی است، هرقدر احتمال هم ضعیف باشد، نتیجهاش بینهایت است.
اثبات امکان معاد
حال نوبت به اثبات امکان معاد میرسد.
در راه تحقیق این مسئله گاه شرایط به گونهای است که انسان به قول انبیا اعتماد میکند، زیرا باور کرده است که آنها هرچه میگویند راست میگویند، و از سخنان آنان به این نتیجه میرسد که آخرت وجود دارد.
ولی گاه فقط به دنبال دلایل عقلی برای اثبات امکان معاد میرود؛ این دلایل در قرآن نیز وجود دارد.
البته باید توجه داشت که لازمه استفاده از آیاتی که دلالت بر امکان معاد دارد، پذیرفتن قرآن نیست تا شبهه دور پیش بیاید.
میفرماید: اینها را ببینید تا باور کنید معاد ممکن است.
اثبات وقوع معاد
مرحله بعد پیدا کردن دلیل بر اثبات موضوع است؛ حال که من قبول کردم معاد ممکن است، این پرسش مطرح میشود که از کجا که این ممکن واقع میشود؟
عقل شما این را میپذیرد؟!
براهینی که دلالت بر این دارند که معاد به حکم عقل واجب است و باید باشد، از این سنخ هستند.
حال نوبت میرسد به پاسخ به شبهات و تفسیرهای غلطی که درباره معاد شده است.
آن سه مسئله توحید، نبوت و معاد است.
مومنون، ۱۱۶.
مهر | دین و اندیشه | چهارشنبه، 23 آذر 1401 - 11:18
کتاب «حیات برزخی (بررسی کلامی آیات قرآن بر پایه تفاسیر المیزان و طبری)» اثر سیدجعفر موسوی زاده به همت مؤسسه بوستان کتاب در ۲۲۴ صفحه منتشر شد.
خلاصه خبر
دومین فصل از کتاب حاضر، به تبیین آیات برزخ در قرآن کریم میپردازد و در این راستا به آیه ۱۰۰ سوره مؤمنون، آیه ۵۳ سوره مبارکه فرقان و آیه ۱۶۹ سوره آل عمران اشاره شده و به بیان مباحثی برگرفته از آیات مذکور از جمله کیفیت حیات برزخی، بدن برزخی، بهشت و جهنم برزخی، مکان برزخ، زمان در برزخ، حائل بودن برزخ بین دنیا و قیامت، مصادیق برزخ، حیات شهدا در برزخ پرداخته شده است.
«برداشت علامه طباطبایی از آیات برزخ» عنوان چهارمین فصل از این اثر است که ماهیت برزخ، دلایل علامه طباطبایی در مورد حیات برزخی (آیات و روایات دال بر برزخ)، نگاه کلی متکلمان امامیه در مورد حیات برزخی، و پاسخ علامه طباطبایی به منکرین برزخ تبیین شده است.
مهر | دین و اندیشه | سه شنبه، 24 آبان 1401 - 09:47
معاد مبتنی بر روح بوده و بر اساس آن روح پس ازمرگ به بدن انسان دوباره باز میگردد، وقتی میگوئیم انسان در آخرت پاداش داده میشود، چیزی باید وجود داشته باشد تا آن پاداش یا کیفر را درک کند.
خلاصه خبر
صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه مجموعهای مشتمل بر بسیاری از علوم و معارف اسلامی است که در آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پارهای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا بیان شده است.
امام سجاد (ع) در این دعا وظایف مؤمن واقعی را بیان میکند و از خدا درخواست دارد که از شرّ شیطان در امان باشد.
حضرت زینالعابدین در ابتدای این دعا، خدا را به دلیل دادن مقام شکر به بندگان سپاسگزار است و از خدا درخواست پاک شدن گناهان و رسیدن به مقام صالحان را دارد.
و به ویژه وقتی آنان مسئله معاد را مطرح نمودند، معاد مبتنی بر روح بوده و بر اساس آن روح پس ازمرگ به بدن انسان دوباره باز میگردد.
آیا بعد از اینکه چهار ماه از منعقد شدن نطفه گذشت، خدا روح را در او خلق میکند، یا به شکل دیگری است؟
بعضی میگویند این نور همان روح است.
اما اگر این را نپذیرفتیم و گفتیم روح آن مرتبهای است که تعلق به بدن دارد و تدبیر بدن میکند و باز برمیگردد به بدن و چه بسا قبل از اینکه بدن مستعد بشود، روحی نبود و هنوز خدا روحی در انسان ندمیده بود، پیدایش آن با همان نفخ روح است و نفخ روح در جنینی است که شکل گرفته و خدا در او روح را میدمد.
رُوحُ الْقُدُسِ فِی جِنَانِ الصَّاقُورَةِ ذَاقَ مِنْ حَدَائِقِنَا الْبَاکُورَة؛ فرشتهی روح الامین خیلی پیش از انسانها و خلقت حضرت آدم وجود داشته و خدا به او تعلیم کرده بود آنچه را که باید بداند.
دیگر چیزی از این عالم به آنجا اضافه نمیشود.
هر چه در این عالم وجود دارد، از آنجا نازل میشود.
همه آنچه در این عالم است شعاعی است از آن نور.
اما اینکه ما با دعا یا عبادات خود، کاری کنیم تا آن نور اضافه بشود؛ یعنی ما واسطه بشویم، در اضافه شدن نور برای پیغمبر (ص)؛ این فرض معقولی ندارد.
وقتی مؤمنی در میان جمعیتی دعا کند، خدا به برکت دعای او به دیگران هم رحم میکند؛ مؤمنی، تائبی اگر در میان گروهی برای نزول باران دعا بکند، خدا بهواسطه دعای او بر دیگران نیز باران نازل میکند؛ حتی اگر کسی برای خدا محزون باشد حزن آخرتی داشته باشد و غم خدایی داشته باشد، خدا به واسطه حزنِ او، بر دیگران ترحم میکند.
این معنا که خدا به برکت و به واسطه شخصی به دیگران رحمت کند، این در مرتبه روح نیز تصور دارد.
اما اینکه خدا به واسطه رحمتی که بر اهل بیت (ع) نازل میکند، دیگران را هم مشمول رحمت قرار میدهد؛ به خاطر ارتباطی است که با آنها دارند.
نه تنها اهل بیت (ع) وساطت دارند، بعضی از اولیا دیگر خدا نیز واسطه هستند و خدا به برکت آنان بلاها را از مردم دفع و رحمتهایی نازل میکند.
آنقدر این بانوی بزرگوار در نزد خدا عزیز است، که یک دعا و عنایت ایشان کافی است که همه ما را آمرزیده و دعاهای همه ما را مستجاب کند.
عقل ما نمیرسد که اینها چه انواری هستند و چه مقامی پیش خدا دارند.
کما اینکه خدا نیز وقتی میخواهد خود را معرفی کند میگوید: اللّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ۱۰؛ دیگر بیشتر از این عقل ما نمیرسد که نور چیست؛ چیزی پاکتر، منزهتر، شریفتر، مقدستر از نور نمیشناسیم.
آن «نور» که خود خداست، بعد میفرماید: مَثَلُ نُورِهِ، «نور» یک مضافی است به یک مضافالیه، مضافالیه آن «اللّه» است که نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ؛ در مورد خود قرآن و پیامبر اکرم و ائمه معصومین صلواتاللهعلیهماجمعین
نیز تعبیر «نور» آمده است، خَلَقَکُمُ اللَّهُ أَنْوَاراً؛ ما نمیتوانیم بفهمیم آنچه وجود و چه سنخی است، نباید هم چنین توقعی داشته باشیم؛ اما همین که به ما یاد دادهاند که این اندازه را بگوییم ما تشکر میکنیم و خدا را سپاس میگزاریم که این اندازه از معارف اهلبیت (ع)، سهم ما شده تا بدانیم یک نوری است که برای ذات خدای متعال است، و یک نور مخلوق خداست.
مهر | دین و اندیشه | چهارشنبه، 27 مهر 1401 - 16:52
کرسی ترویجی «آیا نفس و بدن بعد از مرگ با یکدیگر ارتباط دارند؟» با ارائه احمد شهگلی، عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، برگزار میشود.
خلاصه خبر
به گزارش خبرنگار مهر، در ادامه سلسله کرسیهای ترویجی، نشست «آیا نفس و بدن بعد از مرگ با یکدیگر ارتباط دارند؟»، به همت «گروه فلسفه اسلامی» مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار خواهد شد.
در این نشست که در تاریخ یکشنبه یکم آبانماه ۱۴۰۱ برگزار میشود، رضا درگاهیفر، پژوهشگر وابسته به مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، و محمد میری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، به عنوان ناقد، و هادی قهار، به عنوان مدیر جلسه، حضور خواهند داشت.
باشگاه خبرنگاران | فرهنگی و هنری | پنجشنبه، 31 شهریور 1401 - 07:06
یک کارشناس مذهبی گفت: در قیامت علاوه بر کشف حقیقت توحید، سرّ و باطن احکام و دستورات الهی هم معلوم میشود.
خلاصه خبر
سرّ نماز، سرّ روزه، سرّ و باطن حج، سرّ و باطن ولایت اهل بیت (ع) اینها در عالم برزخ و قبر هر کدام صورتی برزخی دارند و در منازل بالاتر از برزخ، در قیامت چهرههای اصلی ترشان کشف شده و باطنشان هویدا میشود.
هادی تجسم ولایت اهل بیت (ع) بوده که همواره در همه عوالم هدایتگر است و آن سیاهی هم تجسم جهالت و شیطنت بوده که در برخی سنین در ایشان بوده است و در عالم برزخ به این شکلها متمثل میشوند.
مشرق | فرهنگی و هنری | چهارشنبه، 30 شهریور 1401 - 04:18
مرحوم آیتالله آقا مجتبی تهرانی میگوید: روایاتی داریم که خداوند، اکرم است از اینکه دو بار عقوبت کند. اگر در دنیا عقوبت کند، در آخرت عقوبت نمیکند. خداوند عادل است. هیچ وقت دو بار عقوبت نمیکند.
خلاصه خبر
من میخواهم به او ثواب اُخروی خالص بدهم.
دنیا را هم محل عقوبت برای کافر قرار نمیدهم.
آقامجتبی تهرانی گفت: روایاتی داریم که خداوند، اکرم است از اینکه دو بار عقوبت کند.
اگر در دنیا عقوبت کند، در آخرت عقوبت نمیکند.
هیچ وقت دوبار عقوبت نمیکند.
مهر | دین و اندیشه | دوشنبه، 07 شهریور 1401 - 12:57
کتاب «برزخ در نگاه عقل و دین» اثر حجت الاسلام محمدباقر شریعتی سبزواری ۱۲۸ صفحه منتشر شد.
خلاصه خبر
ولی همه انسانها که میمیرند، پیش از قیامت باید در عالم برزخ زندگی کنند تا با طی تکامل در برزخ، آمادگی ورود به قیامت کبری را بیابند.
بنابراین نخست باید دید برزخ چیست؟
در یک کلام به چه دلیل عالم برزخ وجود دارد؟
نویسنده در دومین فصل از این کتاب به دلایل وجود عالم برزخ پرداخته است.
سومین و آخرین فصل از پژوهش حاضر، به «ماهیت عالم برزخ» اختصاص یافته، ضمن بیان فلسفه وجودی برزخ، حوادث شب قبر و فشار قبر و سوال آن مورد بررسی قرار گرفته و بر همگانی نبودن بازپرسی تأکید شده است؛ در این فصل، همچنین پاسخی فلسفی به حیات قبر داده شده و در ادامه نیز حکمت تلقین مُرده، نماز میت، نقش اجتماعی مراسم تلقین، جایگاه عالم برزخ و جایگاه ارواح در برزخ تشریح شده است.
* ارتباط ارواح با خویشان و دوستان
در این سفر و بازدید اگر بستگان آنها صالح و نیکوکار باشند، ارواح بستگان آنها خوشحال میشوند و اگر بدکار باشند سخت گرفتار اندوه و حسرت میگردند.
لَا أُقْسِمُ بِيَوْمِ الْقِيَامَةِ﴿١﴾
به روز قیامت سوگند می خورم، (۱)
لِمَنْ شَاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَتَقَدَّمَ أَوْ يَتَأَخَّرَ ﴿٣٧﴾
برای هر کس از شما که بخواهد [به وسیله ایمان، طاعت و انجام کار خیر] پیشی جوید یا [به سبب کفر، طغیان و گناه] پس ماند؛ (۳۷)