اصول دین عدل
احساس نیاز، عامل پویایی و حرکت
ما نیازمند و فقیر آفریده شده ایم «ای مردم! شما نیازمند خدا هستید و او بی نیاز و ستوده است».(1) احساس نیاز ما را به تلاش برای رفع آن وا می دارد و ما ناخواسته می کوشیم خود را به سوی خدای بی نیاز بکشانیم. به همین دلیل رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله ) فرمود: «الفقر فخری»؛(2) «نیازمندی مایه افتخار من است».
برگرفته شده از: أربعینات chelhadith.ir
چهل حدیث « عدل الهی »
قرآن کريم :
اِنَّ اللّهَ لا يَظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّةٍ وَ اِنْ تَكُ حَسَنَةً يُضاعِفْها وَ يُؤْتِ مِنْ لَدُنْهُ اَجْرا عَظيما؛سوره نساء، آيه ۴۰
در حقيقت، خداوند به اندازه ذرّه‌اى ظلم نمى‌كند و هر كار نيكى را بر آن مى‌افزايد و از نزد خود، پاداش بزرگى مى‌بخشد.
۱ پيامبر صلى الله عليه و آله :فيما رَوى عَنِ اللّه‌ِ تَبارَكَ و تَعالى ـ : يا عِبادى ! اِنّى حَرَّمْتُ الظُّلْمَ عَلىنَفْسى وَ جَعَلْتُهُ بَيْنَـكُمْ مُحَرَّما ، فَلا تَظالَموا ؛
در آنچه از خداوند تبارك و تعالى روايت شده است: اى بندگان من! همانا ظلم را برخود حرام كردم و آن را در ميان شما نيز حرام كردم. پس بر يكديگر ظلم نكنيد.صحيح مسلم ، ج ۴، ص ۱۹۹۴، ح ۵۵
۲ امام على عليه السلام :اِنَّ الْعَدْلَ ميزانُ اللّه‌ِ سُبْحانَهُ الَّذى وَضَعَهُ فِى الْخَلْقِ ونَصَبَهُ لاِِقامَةِالْحَقِّ ، فَلا تُخالِفْهُ فى ميزانِهِ ولا تُعارِضْهُ فى سُلْطانِهِ ؛
به راستى كه عدالت ترازوى خداى سبحان است كه در ميان مردم قرار دادهو براى بر پاداشتن حق، نصب فرموده است، بنابراين، در ترازوى خداوند با اومخالفت نكن و با حكومتش مستيز.
امام علی(ع)، معیارهای عدالت را نیک شناخت، و با ژرفترین واژه‌ها و جمله‌ها آن را بازگفت، و در عینیت زندگیِ خویش - با همة فراز و نشیبها - آن را به پیدایی آورد. او لحظه‌ای و ذره‌ای از میزان عدل فاصله نگرفت، حتی در میدان جنگ و با دشمن‌ترین دشمنان. او با قاتل خویش به عدالت رفتار کرد، و سرانجام هستی خویش در این راه نهاد، و خود شهید عدالت گشت. چنین چهره‌ای در سراسر تاریخ انسان، علی(ع) بود.
امام علی(ع)، به عدل و عدالت به‌عنوان قانونی عام و فراگیر، و سنتی تغییرناپذیر در جهان خلقت می‌نگرد، و آن را در اجتماعات بشری و در نظام تشریع، ضرورتی تخلف‌ناپذیر می‌شناسد، و بر ضرورتِ هماهنگی دو نظامِ تکوین و تشریع، تاکیدهایی اصولی دارد؛ بدان پایه که مذهب و مکتب او، مکتب عدل و عدالت شناخته شده است.
«... این مذهب، مذهب عدل است و از همین جاست که از قدیم گفته‌اند: «التوحید و العدل علویان: توحید و عدل دو اصل علویند.» ذکر «عدل» در کنار «توحید»، نخست به مفهوم اعتقادی آن بازمی‌گردد، یعنی اثبات عدل به‌عنوان یکی از صفات خداوند که متمم عقیدة توحید است؛ و همین عدل، مقتضی آن است که عدل اقتصادی و معیشتی و قضایی و... نیز جزء ارکان بنیادین دین اسلام باشد، زیرا نمی‌شود خدای عادل، راضی به ظلم باشد، و عدل عملی را از بندگان نخواسته باشد... .(1)
1. عدل در نظام تکوین
عدل در قرآن، آنجا که به توحید یا معاد مربوط میشود، به نگرش انسان به هستی و آفرینش، شکل خاص میدهد و به عبارت دیگر، نوعی «جهانبینی» است؛ آنجا که به نبوت و تشریع و قانون مربوط میشود یک «مقیاس و معیار» قانونشناسی است و به عبارت دیگر، جای پایی است برای عقل که در ردیف کتاب و سنت قرار گیرد و جزء منابع فقه و استنباط به شمار آید.
۱. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) :
مَن عامَلَ النّاسَ فَلَم یَظلِمهُم و َحَدَّثَهُم فَلَم یَکذِبهُم وَ وَعَدَهُم فَلَم یَخلِفهُم فَهُوَ مِمَّن کَمُلَت مُرُوءتُهُ وَ ظَهَرَت عَدالَـتُهُ وَ وَجَبَت اُخُوَّتُهُ وَ حَرُمَت غیبَتُهُ؛ هر کس در معاشرت با مردم به آنان ظلم نکند، دروغ نگوید و خلف وعده ننماید، جوانمردیش کامل، عدالتش آشکار، برادرى با او واجب و غیبتش حرام است.
(خصال ص ۲۰۸، ح ۲۸ ؛شبیه این حدیث در تحف العقول ص۵۷)
۲. امام على (علیه السلام) :
و َابذُل … لِلعامَّهِ بِشرَکَ وَ مَحَبَّتَکَ و َلِعَدُوِّکَ عَدلَکَ وَ إِنصافَکَ … ؛گشاده رویى و دوستى ات را براى عموم مردم و عدالت و انصافت را براى دشمنت بکار گیر.
(خصال ص۱۴۷، ح۱۷۸)
۳. امام على (علیه السلام) :
1. عدل چيست؟
سُئل عن التوحید و العدل، فقال التوحید ألّا تتوهّمه و العدل ألا تتّهمَه.
امام عليه السلام را از توحيد و عدل پرسيدند، فرمود: توحيد آن است كه خدا را در وهم نياورى و عدل آنست كه او را بدانچه درخور نيست متّهم ندارى.1
2. دادگرى واقعى
الذى صدق فى ميعاده، و ارتفع عن ظلم عباده و قام بالقسط فى خلقه، و عدل عليهم فى حكمه.
خدايى است كه در وعده خويش راستگوست و بالاتر از آن است كه به بندگانش ستم كند و در ميان آفريدگانش به عدل رفتار كرده و در حكم خويش با آن ها دادگرى كرده است.2
3. دادگرى حق
قرآن کريم :
اِنَّ اللّهَ لا يَظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّةٍ وَ اِنْ تَكُ حَسَنَةً يُضاعِفْها وَ يُؤْتِ مِنْ لَدُنْهُ اَجْرا عَظيما؛سوره نساء، آيه ۴۰
در حقيقت، خداوند به اندازه ذرّه‌اى ظلم نمى‌كند و هر كار نيكى را بر آن مى‌افزايد و از نزد خود، پاداش بزرگى مى‌بخشد.
۱ پيامبر صلى الله عليه و آله :فيما رَوى عَنِ اللّه‌ِ تَبارَكَ و تَعالى ـ : يا عِبادى ! اِنّى حَرَّمْتُ الظُّلْمَ عَلىنَفْسى وَ جَعَلْتُهُ بَيْنَـكُمْ مُحَرَّما ، فَلا تَظالَموا ؛
در آنچه از خداوند تبارك و تعالى روايت شده است: اى بندگان من! همانا ظلم را برخود حرام كردم و آن را در ميان شما نيز حرام كردم. پس بر يكديگر ظلم نكنيد.صحيح مسلم ، ج ۴، ص ۱۹۹۴، ح ۵۵
۲ امام على عليه السلام :اِنَّ الْعَدْلَ ميزانُ اللّه‌ِ سُبْحانَهُ الَّذى وَضَعَهُ فِى الْخَلْقِ ونَصَبَهُ لاِِقامَةِالْحَقِّ ، فَلا تُخالِفْهُ فى ميزانِهِ ولا تُعارِضْهُ فى سُلْطانِهِ ؛
به راستى كه عدالت ترازوى خداى سبحان است كه در ميان مردم قرار دادهو براى بر پاداشتن حق، نصب فرموده است، بنابراين، در ترازوى خداوند با اومخالفت نكن و با حكومتش مستيز.غرر الحكم ، ح ۳۴۶۴
۳ پيامبر صلى الله عليه و آله :بِالْعَدْلِ قامَتِ السَّماواتُ وَ الاَْرْضُ ؛
آسمان‌ها و زمين، با عدالت، پا برجا مى‌مانند.عوالى اللآلى ، ج ۴، ص ۱۰۳
قرآن کريم :
لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْميزانَ لِيَقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا الْحَديدَ فيهِ بَأْسٌ شَديدٌ وَ مَنافِعُ لِلنّاسِ وَ لِيَعْلَمَ اللّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللّهَ قَوىٌّ عَزيزٌ؛[سوره حديد، آيه ۲۵]
به راستى ما پيامبران خود را با دلايل آشكار فرستاديم و با آنها كتاب و ميزان (شناسايى حق از باطل و قوانين عادلانه) نازل كرديم تا مردم قيام به عدالت كنند و آهن را نازل كرديم كه در آن نيروى شديد و منافعى براى مردم است ، تا خداوند بداند چه كسى او و رسولش را يارى مى كند بى آن كه او را ببينند، خداوند قوى و شكست ناپذير است .
وَ مَنْ يَظْلِمْ مِنْكُمْ نُذِقْهُ عَذابًا كَبيرًا؛[ سوره فرقان، آيه ۱۹ ]
هر كس از شما ظلم كند، عذاب شديدى به او مى چشانيم.
۱ امام صادق عليه السلام:ثَلاثَةُ اَشْياءَ يَحْتاجُ النّاسُ طُرّا اِلَيْها: اَلاَْمْنُ وَالْعَدْلُ وَالْخِصْبُ ؛
سه چيز است كه همه مردم به آنها نياز دارند: امنيّت، عدالت و رفاه.[تحف العقول، ص ۳۲۰