بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام
شرحی بر انشراح سوره معارج کتاب قرآن
(خداوند مالک و روشنگر و هدایتگر دینِ انسانها می باشد)
سوره ۷۰: المعارج - جزء ۲۹ - ترجمه مکارم شیرازی
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان
سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ ﴿۱﴾ تقاضا كننده اي تقاضاي عذابي كرد كه واقع شد! (۱)
لِلْكَافِرِينَ لَيْسَ لَهُ دَافِعٌ ﴿۲﴾ اين عذاب مخصوص كافران است، و هيچكس نميتواند آن را دفع كند. (۲)
مِنَ اللَّهِ ذِي الْمَعَارِجِ ﴿۳﴾ از سوي خداوند ذي المعارج است (خداوندي كه فرشتگانش بر آسمانها صعود ميكند). (۳ )
تَعْرُجُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ ﴿۴﴾ فرشتگان و روح (فرشته مخصوص) به سوي او عروج ميكنند در آن روزي كه مقدارش پنجاه هزار سال است. (۴)
فَاصْبِرْ صَبْرًا جَمِيلًا ﴿۵﴾ بنابراين صبر جميل پيشه كن. (۵)
إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعِيدًا ﴿۶﴾ زيرا آنها آن روز را دور ميبينند. (۶ )
وَنَرَاهُ قَرِيبًا ﴿۷﴾ و ما آن را نزديك ميبينيم! (۷ )
يَوْمَ تَكُونُ السَّمَاءُ كَالْمُهْلِ ﴿۸﴾ همان روز كه آسمان همچون فلز گداخته ميشود. (۸)
وَتَكُونُ الْجِبَالُ كَالْعِهْنِ ﴿۹﴾ و كوهها مانند پشم رنگين متلاشي خواهد بود. (۹ )
وَلَا يَسْأَلُ حَمِيمٌ حَمِيمًا ﴿۱۰﴾ و هيچ دوست صميمي سراغ دوستش را نميگيرد! (۱۰)
يُبَصَّرُونَهُمْ يَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ يَفْتَدِي مِنْ عَذَابِ يَوْمِئِذٍ بِبَنِيهِ ﴿۱۱﴾ آنان را به آنها نشان ميدهند (ولي هر كس گرفتار كار خويشتن است) چنان است كه گنهكار دوست ميدارد فرزندان خود را در برابر عذاب آن روز فدا كند.(۱۱)
وَصَاحِبَتِهِ وَأَخِيهِ ﴿۱۲﴾ و همسر و برادرش را. (۱۲ )
وَفَصِيلَتِهِ الَّتِي تُؤْوِيهِ ﴿۱۳﴾ و قبيله اش كه هميشه از او حمايت ميكردند. (۱۳)
وَمَنْ فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ يُنْجِيهِ ﴿۱۴﴾ و تمام مردم روي زمين را تا مايه نجاتش شود. (۱۴ )
كَلَّا إِنَّهَا لَظَى ﴿۱۵﴾ اما هرگز چنين نيست شعله هاي سوزان آتش است. (۱۵ )
نَزَّاعَةً لِلشَّوَى ﴿۱۶﴾ دست و پا و پوست سر را ميكند و ميبرد. (۱۶ )
تَدْعُو مَنْ أَدْبَرَ وَتَوَلَّى ﴿۱۷﴾ و كساني را كه به فرمان خدا پشت كردند صدا ميزند. (۱۷)
وَجَمَعَ فَأَوْعَى ﴿۱۸﴾ و آنها كه اموال را جمع و ذخيره كردند. (۱۸ )
إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا ﴿۱۹﴾ انسان حريص و كم طاقت آفريده شده. (۱۹ )
إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا ﴿۲۰﴾ هنگامي كه بدي به او رسد بيتابي ميكند. (۲۰ )
وَإِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعًا ﴿۲۱﴾ و هنگامي كه خوبي به او رسد مانع ديگران ميشود. (۲۱ )
إِلَّا الْمُصَلِّينَ ﴿۲۲﴾ مگر نمازگزاران. (۲۲)
الَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ ﴿۲۳﴾ آنها كه نمازها را مرتبا بجا ميآورند. (۲۳ )
وَالَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ ﴿۲۴﴾ و آنها كه در اموالشان حق معلومي است. (۲۴ )
لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ ﴿۲۵﴾ براي تقاضا كنندگان و محرومان. (۲۵ )
وَالَّذِينَ يُصَدِّقُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ ﴿۲۶﴾ و آنها كه به روز جزا ايمان دارند. (۲۶ )
وَالَّذِينَ هُمْ مِنْ عَذَابِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ ﴿۲۷﴾ و آنها كه از عذاب پروردگارشان بيمناكند. (۲۷)
إِنَّ عَذَابَ رَبِّهِمْ غَيْرُ مَأْمُونٍ ﴿۲۸﴾ چرا كه هيچگاه خود را از عذاب پروردگار در امان نميبينند. (۲۸ )
وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ ﴿۲۹﴾ و آنها كه دامان خويش را از بيعفتي حفظ ميكنند. (۲۹ )
إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ ﴿۳۰﴾ و آميزش جنسي جز با همسران و كنيزان (كه در حكم همسرند) ندارند ولي در بهره گيري از اينها مورد سرزنش نخواهند بود. (۳۰ )
فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاءَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْعَادُونَ ﴿۳۱﴾ و هر كس ماوراء اين را طلب كند متجاوز است. (۳۱ )
وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ ﴿۳۲﴾ و آنها كه امانتها و عهد خود را رعايت ميكنند. (۳۲)
وَالَّذِينَ هُمْ بِشَهَادَاتِهِمْ قَائِمُونَ ﴿۳۳﴾ و آنها كه قيام به اداي شهادت حق مينمايند. (۳۳ )
وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ ﴿۳۴﴾ و آنها كه بر نماز مواظبت دارند. (۳۴ )
أُولَئِكَ فِي جَنَّاتٍ مُكْرَمُونَ ﴿۳۵﴾ اين افراد در باغهاي بهشتي گراميند. (۳۵ )
فَمَالِ الَّذِينَ كَفَرُوا قِبَلَكَ مُهْطِعِينَ ﴿۳۶﴾ اين كافران را چه ميشود كه با سرعت نزد تو ميآيند. (۳۶ )
عَنِ الْيَمِينِ وَعَنِ الشِّمَالِ عِزِينَ ﴿۳۷﴾ از راست و چپ، گروه گروه (طمع بهشت دارند)! (۳۷ )
أَيَطْمَعُ كُلُّ امْرِئٍ مِنْهُمْ أَنْ يُدْخَلَ جَنَّةَ نَعِيمٍ ﴿۳۸﴾ آيا هر يك از آنها طمع دارد كه در بهشت پر نعمت الهي وارد شود؟ (۳۸ )
كَلَّا إِنَّا خَلَقْنَاهُمْ مِمَّا يَعْلَمُونَ ﴿۳۹﴾ هرگز چنين نيست، ما آنها را از آنچه خودشان ميدانند آفريده ايم! (۳۹ )
فَلَا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ إِنَّا لَقَادِرُونَ ﴿۴۰﴾ سوگند به پروردگار مشرقها و مغربها كه ما قادريم. (۴۰ )
عَلَى أَنْ نُبَدِّلَ خَيْرًا مِنْهُمْ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ ﴿۴۱﴾ بر اينكه جاي آنها را به كساني بدهيم كه از آنها بهترند، و ما هرگز مغلوب نخواهيم شد. (۴۱)
فَذَرْهُمْ يَخُوضُوا وَيَلْعَبُوا حَتَّى يُلَاقُوا يَوْمَهُمُ الَّذِي يُوعَدُونَ ﴿۴۲﴾ آنها را به حال خود واگذار تا در باطل خود فرو روند، و بازي كنند، تا زماني كه روز موعود خود را ملاقات نمايند. (۴۲ )
يَوْمَ يَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْدَاثِ سِرَاعًا كَأَنَّهُمْ إِلَى نُصُبٍ يُوفِضُونَ ﴿۴۳﴾ همان روز كه از قبرها به سرعت خارج ميشوند، گوئي به سوي بتهايشان ميدوند! (۴۳ )
خَاشِعَةً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ذَلِكَ الْيَوْمُ الَّذِي كَانُوا يُوعَدُونَ ﴿۴۴﴾ در حالي كه چشمهاي آنها از شدت وحشت به زير افتاده، و پرده اي از ذلت و خواري آنها را پوشانده است (و به آنها گفته ميشود) اين همان روزي است كه به شما وعده داده ميشد. (۴۴ )
اطلاعات عمومي سوره معارج:
70 ـ معارج ـ مكي ـ 44 آيه ـ 216 كلمه ـ 1061 حرف
(معني): محل بالا رفتن،نردبانها،رتبه هاي بالا برنده،جمع معراج.
(علت نامگذاري):آيه سوم مي باشد كه از خداوند با نام«صاحب معراج»ياد شده است(نردبان و پله را كه وسيله عروج به بالاست معرج يا معراج گويند منظور از معراج در اين سوره آسمانها و كرات بالا و يا مراتبي كه در مسير تكامل انسان براي رسيدن به قرب الهي وجود دارد و يا درجاتي كه انسانها و فرشتگان در پيشگاه خدا از آن برخوردار هستند). آشنايي با سوره هاي قرآن – ص 100 – جعفر شيخ الاسلامي.
(مأخذ نامگذاري): سوره معارج به معني نردبانها و جاهاي بالا رفتن است مأخذ نامگذاري آيه سوم سوره است. دانستنيهاي قرآن – ص 181 – مصطفي اسرار.
(نامهاي ديگر):سأل سائل،واقع.
(ترتيب نزول و جمع آوري سوره معارج):
به ترتيب جمع آوري،هفتادمين سوره است.
به ترتيب نزول،هفتاد و هشتمين سوره است كه بعد از سوره«حاقه»و قبل از سوره«نبأ»نازل شده است.
(ترتيب آغاز و پايان سوره معارج):
آغاز:«سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ لِلْكافِرينَ لَيْسَ لَهُ دافِعٌ».
پايان:«خاشِعَهً اَبْصارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّهُ ذلِكَ الْيَوْمُ الّذي كانُوا يُوعَدُونَ». آشنايي با سوره هاي قرآن – ص 100 – جعفر شيخ الاسلامي.
پرسشهای قرآنی سوره معارج
1ـ معارج يعني چه؟ معارج از عروج به معناي بالا رفتن است مقصود از معارج آسمانها يا كرات يا درجات بالاست.
2ـ نامهاي ديگر سوره معارج چيست؟ اين سوره را سوره«سأل»يا سوره«واقع»نيز مي گويند. پرسش و پاسخ هايي در شناخت تاريخ و علوم قرآني – ص 112 – دكتر مجيد معارف.
3- محتواي سوره معارج در رابطه با چه موضوعاتی هست؟
1- عذاب سريع كسي كه بعضي از گفته هاي پيامبر(ص)را انكار كرد و گفت اگر اين سخن حق است عذابي بر من نازل شود و نازل شد.
2- ذكر خصوصيات قيامت و مقدمات آن و حالات كفار در آن روز به عنوان عاملي جهت كنترل.
3- صفات انسانهاي خوب و بد كه آنها را بهشتي يا جهنمي مي كند.
4- انذار مشركان و منكران. آشنايي با سوره هاي قرآن – ص 100 – جعفر شيخ الاسلامي.
5- بيان خصوصيات قيامت،ذكر پاره اي از صفات انسانهاي خوب و بد،اشاره به عذاب شدن يكي از منكران پيامبر(ص). دانستنيهاي قرآن – ص 60 – مصطفي اسرار.
پیامها و نظریات و راهبردها و راهکارهای شرحی بر انشراح سوره معارج کتاب قرآن
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان
نظریات و رهنمودهای آیات اول تا بیست و یکم سوره معارج کتاب قرآن در عبارتهایِ"( سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ ﴿۱﴾ تقاضا كننده اي تقاضاي عذابي كرد كه واقع شد! (۱) لِلْكَافِرِينَ لَيْسَ لَهُ دَافِعٌ ﴿۲﴾ اين عذاب مخصوص كافران است، و هيچكس نميتواند آن را دفع كند. (۲) مِنَ اللَّهِ ذِي الْمَعَارِجِ ﴿۳﴾ از سوي خداوند ذي المعارج است (خداوندي كه فرشتگانش بر آسمانها صعود ميكند). (۳ ) تَعْرُجُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ ﴿۴﴾ فرشتگان و روح (فرشته مخصوص) به سوي او عروج ميكنند در آن روزي كه مقدارش پنجاه هزار سال است. (۴) فَاصْبِرْ صَبْرًا جَمِيلًا ﴿۵﴾ بنابراين صبر جميل پيشه كن. (۵) إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعِيدًا ﴿۶﴾ زيرا آنها آن روز را دور ميبينند. (۶ )وَنَرَاهُ قَرِيبًا ﴿۷﴾ و ما آن را نزديك ميبينيم! (۷ ) يَوْمَ تَكُونُ السَّمَاءُ كَالْمُهْلِ ﴿۸﴾ همان روز كه آسمان همچون فلز گداخته ميشود. (۸) وَتَكُونُ الْجِبَالُ كَالْعِهْنِ ﴿۹﴾ و كوهها مانند پشم رنگين متلاشي خواهد بود. (۹ )وَلَا يَسْأَلُ حَمِيمٌ حَمِيمًا ﴿۱۰﴾ و هيچ دوست صميمي سراغ دوستش را نميگيرد! (۱۰) يُبَصَّرُونَهُمْ يَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ يَفْتَدِي مِنْ عَذَابِ يَوْمِئِذٍ بِبَنِيهِ ﴿۱۱﴾ آنان را به آنها نشان ميدهند (ولي هر كس گرفتار كار خويشتن است) چنان است كه گنهكار دوست ميدارد فرزندان خود را در برابر عذاب آن روز فدا كند.(۱۱) وَصَاحِبَتِهِ وَأَخِيهِ ﴿۱۲﴾ و همسر و برادرش را. (۱۲ ) وَفَصِيلَتِهِ الَّتِي تُؤْوِيهِ ﴿۱۳﴾ و قبيله اش كه هميشه از او حمايت ميكردند. (۱۳) وَمَنْ فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ يُنْجِيهِ ﴿۱۴﴾ و تمام مردم روي زمين را تا مايه نجاتش شود. (۱۴ )كَلَّا إِنَّهَا لَظَى ﴿۱۵﴾ اما هرگز چنين نيست شعله هاي سوزان آتش است. (۱۵ )نَزَّاعَةً لِلشَّوَى ﴿۱۶﴾ دست و پا و پوست سر را ميكند و ميبرد. (۱۶ ) تَدْعُو مَنْ أَدْبَرَ وَتَوَلَّى ﴿۱۷﴾ و كساني را كه به فرمان خدا پشت كردند صدا ميزند. (۱۷) وَجَمَعَ فَأَوْعَى ﴿۱۸﴾ و آنها كه اموال را جمع و ذخيره كردند. (۱۸ ) إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا ﴿۱۹﴾ انسان حريص و كم طاقت آفريده شده. (۱۹ )إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا ﴿۲۰﴾ هنگامي كه بدي به او رسد بيتابي ميكند. (۲۰ ) وَإِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعًا ﴿۲۱﴾ و هنگامي كه خوبي به او رسد مانع ديگران ميشود. (۲۱ )"، دلالت دارد بر اینکه: 1- در آیات اول تا آیات هفتم سوره معارج کتاب قرآن در عبارتهای"( سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ ﴿۱﴾ تقاضا كننده اي تقاضاي عذابي كرد كه واقع شد! (۱) لِلْكَافِرِينَ لَيْسَ لَهُ دَافِعٌ ﴿۲﴾ اين عذاب مخصوص كافران است، و هيچكس نميتواند آن را دفع كند. (۲) مِنَ اللَّهِ ذِي الْمَعَارِجِ ﴿۳﴾ از سوي خداوند ذي المعارج است (خداوندي كه فرشتگانش بر آسمانها صعود ميكند). (۳ ) تَعْرُجُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ ﴿۴﴾ فرشتگان و روح (فرشته مخصوص) به سوي او عروج ميكنند در آن روزي كه مقدارش پنجاه هزار سال است. (۴) فَاصْبِرْ صَبْرًا جَمِيلًا ﴿۵﴾ بنابراين صبر جميل پيشه كن. (۵) إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعِيدًا ﴿۶﴾ زيرا آنها آن روز را دور ميبينند. (۶ )وَنَرَاهُ قَرِيبًا ﴿۷﴾ و ما آن را نزديك ميبينيم! (۷ )"، گواه نظریات فوق است: 1- تقاضا کننده ای تقاضای عذاب از پیامبر خدا نموده است که واقع شده است و این عذاب مخصوص کافران است و کسی نمی تواند آن را دفع نماید. 2- عذاب برای کافران از سوی خداوند ذِالمعارج نازل می شود، (خداوندي كه فرشتگانش در آسمانها صعود ميكند). 3- در روز قیامت فرشتگان و روح (فرشته مخصوص) به سوي خداوند عروج ميكنند. 4- روز قیامت مقدارش پنجاه هزار سال است. 5- خداوند از پیامبرو انسانها می خواهد صبر جميل پيشه نماید، زیرا قیامت حتما بوقوع می پیوندد.6- گر چه بعضی از انسانها از روی کم طاقتی و اطلاع نداشتن روز قیامت را دور می دانند ولی خداوند بخاطری اینکه بر همه مسائل آگاه است و احاطه بر همۀ مسائل دارد، روز قیامت را نزدیک می بیند. 7- نباید انسانها با کم طاقتی و نادانی عذاب از خداوند طلب نمایند و باید در عوض تلاش نمایند با رهنمودهای خداوند و حجتهای معصوم خداوند سلام الله علیهم آشنا شوند و از صراط مستقیمِ دینِ خداوند و حجتهای معصوم اطاعت نمایند. 8- لجبازی و رویگردانی با خدا و حجتهای معصوم خداوند سلام الله علیهم درست نمی باشد و باید با مطابقت دادنِ خود به صراط مستقیم دین خداوند تلاش نمود که همیشه آنطور که مورد رضایتِ خداوند است عمل نمود و از خداوند خواست تا در این راه صراط مستقیم دینش انسانها و آنها که باید اطاعتش نمایند را هدایت و یاری نماید. 2- در آیات هشتم تا هیجدهم سوره معارج کتاب قرآن در عبارتهای"( يَوْمَ تَكُونُ السَّمَاءُ كَالْمُهْلِ ﴿۸﴾ همان روز كه آسمان همچون فلز گداخته ميشود. (۸) وَتَكُونُ الْجِبَالُ كَالْعِهْنِ ﴿۹﴾ و كوهها مانند پشم رنگين متلاشي خواهد بود. (۹ )وَلَا يَسْأَلُ حَمِيمٌ حَمِيمًا ﴿۱۰﴾ و هيچ دوست صميمي سراغ دوستش را نميگيرد! (۱۰) يُبَصَّرُونَهُمْ يَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ يَفْتَدِي مِنْ عَذَابِ يَوْمِئِذٍ بِبَنِيهِ ﴿۱۱﴾ آنان را به آنها نشان ميدهند (ولي هر كس گرفتار كار خويشتن است) چنان است كه گنهكار دوست ميدارد فرزندان خود را در برابر عذاب آن روز فدا كند.(۱۱) وَصَاحِبَتِهِ وَأَخِيهِ ﴿۱۲﴾ و همسر و برادرش را. (۱۲ ) وَفَصِيلَتِهِ الَّتِي تُؤْوِيهِ ﴿۱۳﴾ و قبيله اش كه هميشه از او حمايت ميكردند. (۱۳) وَمَنْ فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ يُنْجِيهِ ﴿۱۴﴾ و تمام مردم روي زمين را تا مايه نجاتش شود. (۱۴ )كَلَّا إِنَّهَا لَظَى ﴿۱۵﴾ اما هرگز چنين نيست شعله هاي سوزان آتش است. (۱۵ )نَزَّاعَةً لِلشَّوَى ﴿۱۶﴾ دست و پا و پوست سر را ميكند و ميبرد. (۱۶ ) تَدْعُو مَنْ أَدْبَرَ وَتَوَلَّى ﴿۱۷﴾ و كساني را كه به فرمان خدا پشت كردند صدا ميزند. (۱۷) وَجَمَعَ فَأَوْعَى ﴿۱۸﴾ و آنها كه اموال را جمع و ذخيره كردند. (۱۸)"، گواه نظریات فوق است: 1- از جمله نشانه های قیامت عبارت است از الف - در روز قیامت آسمان همچون فلز گداخته می شود. ب- كوهها مانند پشم رنگين متلاشي خواهد بود. ت- هيچ دوست صميمي سراغ دوستش را نميگيرد! ث- دوستان همدیگر را نشان می دهند ولی هر کس گرفتار کار خویشتن است. ج- چنان وضعی در روز قیامت بر انسانها حاکم است که گنهکار مایل است که دوستانش و فرزندانش و همسر و برادرش و قبیله اش که همیشه او را یاری می دادند و تمام مردم زمین فدائی او شوند تا او از عذاب جهنم نجات یابد، اما در آن زمان این چنین اتفاقی ممکن نیست. ح- شعله هاي سوزان آتش منتظر گناهکارنیست که توبه نکرده اند و جبران کار اشتباه خود ننموده اند و شعله هاي سوزان آتش دست و پا و پوست سر را ميكند و ميبرد و شعله هاي سوزان آتش كساني را كه به فرمان خدا پشت كردند و آنها كه اموال را جمع و ذخيره كردند و انفاق نکردند، را صدا ميزند. 3- آیات نوزدهم تا بیست و یکم سوره معارج کتاب قرآن در عبارتهایِ"( إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا ﴿۱۹﴾ انسان حريص و كم طاقت آفريده شده. (۱۹ )إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا ﴿۲۰﴾ هنگامي كه بدي به او رسد بيتابي ميكند. (۲۰ )وَإِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعًا ﴿۲۱﴾ و هنگامي كه خوبي به او رسد مانع ديگران ميشود. (۲۱ )"، گواه نظریات فوق است: 1- انسان دارای سه ویژگی است: الف- انسان حريص و كم طاقت آفريده شده. ب- هنگامي كه بدي به او رسد بيتابي ميكند. ت- هنگامي كه خوبي به او رسد مانع ديگران ميشود. 2- انسان باید به رُشدی برسد که بیتابی ننماید و حریص و کم طاقت نباشد و وقتی در ناز و نعمت و سلامت و برخورداری است، در راه خداوند انفاق نماید و به فکر دیگران هم باشد، ( در انفاق اصراف ننماید و حریص هم نباشد و انسانها را در زمانی که در مشقّت هستند به اندازۀ توان خود یاری دهد. ) 3- آیات اول تا بیست و یکم در رابطه با ویژگیهای روز قیامت و عذاب الهی برای کافران و در مورد ویژگیهای انسان است و از نظر اصول اعتقادی و احکام دین به اصول توحید و نبوت و معاد مربوط می شود و از نظر احکام در مورد حکم امربه معروف و نهی از منکر است.
2- نظریات و رهنمودهای آیات بیست و دوم تا سی و پنجم سوره معارج کتاب قرآن در عبارتهایِ"( إِلَّا الْمُصَلِّينَ ﴿۲۲﴾ مگر نمازگزاران. (۲۲) الَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ ﴿۲۳﴾ آنها كه نمازها را مرتبا بجا ميآورند. (۲۳) وَالَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ ﴿۲۴﴾ و آنها كه در اموالشان حق معلومي است.(۲۴)لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ ﴿۲۵﴾ براي تقاضا كنندگان و محرومان. (۲۵ )وَالَّذِينَ يُصَدِّقُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ ﴿۲۶﴾ و آنها كه به روز جزا ايمان دارند. (۲۶ )وَالَّذِينَ هُمْ مِنْ عَذَابِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ ﴿۲۷﴾ و آنها كه از عذاب پروردگارشان بيمناكند. (۲۷) إِنَّ عَذَابَ رَبِّهِمْ غَيْرُ مَأْمُونٍ ﴿۲۸﴾ چرا كه هيچگاه خود را از عذاب پروردگار در امان نميبينند. (۲۸ )وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ ﴿۲۹﴾ و آنها كه دامان خويش را از بيعفتي حفظ ميكنند. (۲۹ )إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ ﴿۳۰﴾ و آميزش جنسي جز با همسران و كنيزان (كه در حكم همسرند) ندارند ولي در بهره گيري از اينها مورد سرزنش نخواهند بود. (۳۰ )فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاءَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْعَادُونَ ﴿۳۱﴾ و هر كس ماوراء اين را طلب كند متجاوز است. (۳۱ )وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ ﴿۳۲﴾ و آنها كه امانتها و عهد خود را رعايت ميكنند. (۳۲) وَالَّذِينَ هُمْ بِشَهَادَاتِهِمْ قَائِمُونَ ﴿۳۳﴾ و آنها كه قيام به اداي شهادت حق مينمايند. (۳۳ )وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ ﴿۳۴﴾ و آنها كه بر نماز مواظبت دارند. (۳۴ )أُولَئِكَ فِي جَنَّاتٍ مُكْرَمُونَ ﴿۳۵﴾ اين افراد در باغهاي بهشتي گراميند. (۳۵ ) دلالت دارد بر اینکه: 1- انسانهائی در روز قیامت نجات می یابند و در باغهای بهشت گرامیند که دارای خصوصیّات فوق باشند: الف- نمازگزاران (آنها كه نمازها را مرتبا بجا ميآورند.). ب- و آنها كه در اموالشان حق معلومي (براي تقاضا كنندگان و محرومان ) است. ج- و آنها كه به روز جزا ايمان دارند. ح- و آنها كه از عذاب پروردگارشان بيمناكند. (چرا كه هيچگاه خود را از عذاب پروردگار در امان نميبينند.) خ- و آنها كه دامان خويش را از بيعفتي حفظ ميكنند. (آميزش جنسي جز با همسران و كنيزان (كه در حكم همسرند) ندارند ولي در بهره گيري از اينها مورد سرزنش نخواهند بود. و هر كس ماوراء اين را طلب كند متجاوز است.) خ- و آنها كه امانتها و عهد خود را رعايت ميكنند. د- و آنها كه قيام به اداي شهادت حق مينمايند. ذ- و آنها كه بر نماز مواظبت دارند. 2- خداوند با آیات نورش نسبت به چگونگی بهشتی شدن و جهنمی نشدن انسانها روشنگری نموده است و آیات حق بسیار روشن و اضح هست. 3- نمازگزار بودن و مرتب نمازخواندن و مواظبت در مورد نماز نمودن در کنار به روز جزا و به خدا ایمان داشتن و از نافرمانی خدا ترسیدن و از مال خود در راه خدا انفاق نمودن و عفیف بودن و به دستور و رهنمود خداوند عمل نمودن و متجاوز نبودن از جمله دستورات خداوند است که در بهشتی شدن انسانها مؤثر است. 3- موضوع آیات بیست و دوم تا سی و پنجم سوره معارج در رابطه با ویژگیهای مأمنان و بهشتیان است و از نظر اصول دین و احکام دین به اصول توحید و معاد مربوط می باشد و از نظر احکام دین به احکام امربه معروف و نهی از منکر و احکام نماز خمس و زکات و احکام زندگی مربوط می شود.
3- نظریات و رهنمودهای آیات سی و ششم تا چهل و چهارم سوره معارج کتاب قرآن در عبارتهایِ"( فَمَالِ الَّذِينَ كَفَرُوا قِبَلَكَ مُهْطِعِينَ ﴿۳۶﴾ اين كافران را چه ميشود كه با سرعت نزد تو ميآيند. (۳۶ ) عَنِ الْيَمِينِ وَعَنِ الشِّمَالِ عِزِينَ ﴿۳۷﴾ از راست و چپ، گروه گروه (طمع بهشت دارند)! (۳۷ )أَيَطْمَعُ كُلُّ امْرِئٍ مِنْهُمْ أَنْ يُدْخَلَ جَنَّةَ نَعِيمٍ ﴿۳۸﴾ آيا هر يك از آنها طمع دارد كه در بهشت پر نعمت الهي وارد شود؟ (۳۸ )كَلَّا إِنَّا خَلَقْنَاهُمْ مِمَّا يَعْلَمُونَ ﴿۳۹﴾ هرگز چنين نيست، ما آنها را از آنچه خودشان ميدانند آفريده ايم! (۳۹ ) فَلَا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ إِنَّا لَقَادِرُونَ ﴿۴۰﴾ سوگند به پروردگار مشرقها و مغربها كه ما قادريم. (۴۰ ) عَلَى أَنْ نُبَدِّلَ خَيْرًا مِنْهُمْ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ ﴿۴۱﴾ بر اينكه جاي آنها را به كساني بدهيم كه از آنها بهترند، و ما هرگز مغلوب نخواهيم شد. (۴۱) فَذَرْهُمْ يَخُوضُوا وَيَلْعَبُوا حَتَّى يُلَاقُوا يَوْمَهُمُ الَّذِي يُوعَدُونَ ﴿۴۲﴾ آنها را به حال خود واگذار تا در باطل خود فرو روند، و بازي كنند، تا زماني كه روز موعود خود را ملاقات نمايند. (۴۲ ) يَوْمَ يَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْدَاثِ سِرَاعًا كَأَنَّهُمْ إِلَى نُصُبٍ يُوفِضُونَ ﴿۴۳﴾ همان روز كه از قبرها به سرعت خارج ميشوند، گوئي به سوي بتهايشان ميدوند! (۴۳ )خَاشِعَةً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ذَلِكَ الْيَوْمُ الَّذِي كَانُوا يُوعَدُونَ ﴿۴۴﴾ در حالي كه چشمهاي آنها از شدت وحشت به زير افتاده، و پرده اي از ذلت و خواري آنها را پوشانده است (و به آنها گفته ميشود) اين همان روزي است كه به شما وعده داده ميشد. (۴۴ )"، دلالت دارد براینکه: 1- بعضی انسانهای طمعکار کافر راغب بودند که با وجود اینکه به رهنمودهای خداوند عمل نمی کنند و کافر بودند باز بهشتی شوند و فکر می کردند هر طور که می خواهند رفتار نمایند و در قیامت هم خداوند آنها را بهشتی نماید و اصرار داشتند که پیامبر خدا سلام الله علیه هم خواسته نامشروع و نادرست آنها را تائید نماید و طمع داشتند تا در بهشت پر نعمت وارد شوند و در دنیای دیگر بدون اینکه به رهنمودهای خدا عمل نموده باشند از نعمتهائی که مؤمنان واقعی برخوردارند، برخوردار شوند، با اینکه طمعکاران کافر می دانستند که خداوند آنها را از خاک آفریده است. 2- خداوند که پروردگار مشرقها و مغربها می باشد قادر است به جای انسانهای کافر انسانهائی که از آنها بهترند و به آیات خداوند مؤمن هستند، خلق نماید و جانشین آنها نماید و خداوند هرگز مغلوب نمی شود و خداوند پیروز است. 3- لازم است کافران از کُفر خود دست بردارند و طمع بیهوده نداشته باشند وگرنه خداوند آنها را به خود واگذار می نماید تا سزای اعمال خود را در قیامت مشاهده نمایند. 4- خداوند به پیامبر خود می فرماید: آنها را به حال خود واگذار تا در باطل خود فرو روند، و بازي كنند، تا زماني كه خود روز موعود را ملاقات نمايند. 5- در قیامت از قبرها به سرعت خارج ميشوند، گوئي به سوي بتهايشان ميدوند! در حالي كه چشمهاي آنها از شدت وحشت به زير افتاده، و پرده اي از ذلت و خواري آنها را پوشانده است (و به آنها گفته ميشود) اين همان روزي است كه به شما وعده داده ميشد. 6- انسانها نباید به رهنمودهای خداوند کافر باشند، خداوند برای نجات انسانها آیات و رهنمودهای خود را توسط پیامبرش حضرت محمد سلام الله علیه برای انسانها فرستاده است و قرآن کتاب دوست داشتنی بزرگیست که خدا رهنمودها و فرامینش را برای نجات انسانها از کُفر و نفاق و شِرک و جهنمی شدن نازل نموده است. 7- نباید انسانها و آنها که باید از رهنمودهای دین خدا اطاعت نمایند از رهنمودهای قرآن بی اطلاع باشند و باید به موقع انسانها از رهنمودهای قرآن متناسب سن اطلاع داشته باشند. 8- موضوع آیات سی و ششم و چهل و چهارم در مورد اعمال انسانهای کافر و عاقبت آنان است و از نظر اصول دین و احکام دین به اصل توحید و نبوت و معاد مربوط می شود و از نظر احکام به حکم امربه معروف و نهی از منکر مربوط می شود و سوره معارج جزء سورههای انذار و بشارت کتاب قرآن است.
دعای متناسب آیات سوره معارج کتاب قرآن
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان
خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و به توان صفات و قدرت و کمالات الاهیّت چنان نما که انسانها آنچنان شایسته شوند که کفر نورزند و رذالتهای استکباری و طمعکاری و حرص و حسد و جهل و نادانی و رذالتهای دیگر و عیب و نقصهای مختلف نداشته باشند.
پروردگارا! به الطاف عمیمت، سوگند به معارج و تمام برنامه های عالی آفرینشت چنان نما که انسانها به رُشدُ و آگاهی برسند تا به تعالی و کمالات مطابق صراط مستقیمِ دینِ خداوند زندگی نمایند و به الطاف و کمالاتت به شایستگی بندگی خداوند نمایند و به تعالی اطاعت حجتهای معصومت سلام الله علیهم بخصوص اطاعت قائم آل محمد سلام الله علیه نمایند و به کمالات، یاری قائم آل محمد و حجتهای معصومت سلام الله علیهم دهند.
خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و چنان نما که انسانها و خلایق به آتش سوزان جهنم گرفتار نشوند و به تعالی به سعادتمندی در دنیا و آخرت زندگی نمایند.
پروردگارا! به الطاف عمیمت، چنان نما که از جمله مقدرات امامان و همه حجتهای معصومت سلام الله علیهم شفاعت انسانها قرار گیرد و به تعالی همه انسانها همواره کارهائی انجام دهند که به شایستگی مورد رضایت و مقبولیت خداوند قرار گیرند و پاداش بهشت در دنیای دیگر شامل حالشان شود.
خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و به حقِّ دوستدار مخلوقات بودنت چنان نما که انسانها کُفر و نفاق و شرک و جهالت و رذالت و عصبیّت و بی حیائی و انحرافات و بدی غرائز و بدی نفس و خطورات و القائات و الهامات بد و بدی درون و بیرون نداشته باشند و به پاکی و منزهی و به نفس زکیه و تزکیه نفس به تعالی و دانائی و هدایت الهی و روشنگری وحیت به کمالات سعادتمند در دو دنیا شوند.
پروردگارا! به الطاف عمیمت، سوگند به روزی که پنجاه هزار سال طول می کشد چنان نما که انسانها حقایق را به درستی ببینند و وقوع قیامت را دور نپندارند و به تعالی اطاعت و بندگی خداوند نمایند و به تعالی اطاعت از فرامین و رهنمودهای حجتهای معصومت سلام الله علیهم بخصوص یاری امام زمانشان سلام الله علیه نمایند.
خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و سوگند به سختی همان روز كه آسمان همچون فلز گداخته ميشود و كوهها مانند پشم رنگين متلاشي خواهد بود و هيچ دوست صميمي سراغ دوستش را نميگيرد چنان نما که همه انسانها و همه آنها که باید بندگی خداوند نمایند در آن روز به تعالی و به سعادت و به سلامت به سر ببرند و سختی بر آنان احاطه نداشته باشد و در سختی قرار نگیرند.
پروردگارا! به الطاف عمیمت، چنان نما که انسانها به ظرفیتی و تعالی و کمالاتی میزان شوند تا بیتابی ننمایند و حرص نورزند و به کمالات آیات نورت زندگیشان به تعالی و سلامتی و سعادتمندی زندگی سعادتمندانه ای نمایند، زندگی که هم خداوند از مخلوقاتش راضی باشد و هم مخلوقات از خداوند و خالق خود راضی باشند.
خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و چنان نما که همه انسانها و همه آنها که باید خداوند را عبادت و اطاعت نمایند از نمازگزاران باشند و همواره از نمازشان مواظبت نمایند و همواره مرتب و مستمر نماز گزار باشند.
پروردگارا! به الطاف عمیمت، چنان نما که انسانها اموالشان به تعالی باشد و به برخورداری از دارائی، توان و توفیق این را داشته باشند که حقی را برای نیازمندان و تقاضا کنندگان و برای انفاق و هدیه در مالشان معین نمایند و به روز جزا و پاداش قیامت ایمان به یقین داشته باشند و از عذاب پروردگار بیمناک باشند.
خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و چنان نما که انسانها دامان خويش را از بيعفتي حفظكنند و آميزش جنسي جز با همسران و كنيزان (كه در حكم همسرند) نداشته باشند و از متجاوزین نباشند و امانتها و عهد خود را رعایت نمایند و به ادای حق شهادت دهند.
پروردگارا! به الطاف عمیمت و به دوستداری مخلوقاتت، چنان توانمندی و هدایت و تعالی بر انسانها و آنان که باید بندگیت نمایند عطا نما که همه استطاعت لازم را برای بندگی نمودن خداوند داشته باشند و از حجتهای معصومت بخصوص قائم آل محمد سلام الله علیهم اطاعت لازم را داشته باشند و به تعالی امام خود را در زمان در غیب بودن و ظهور حضرت، به کمالات یاریش نمایند و به الطاف و مهربانیهایت و توان الاهیّت هرگز کسی را به باطل و ظلمت و گمراهی خود واگذار مکن و همه را در صراط مستقیم دینت به حقانیّتت همواره هدایت نما. الهی آمین یا ارحم الراحمین، به برکت و حرمت محمداٍ و آله طاهرین. اللهم صل علی محمد وآل محمد و عجل فرجهم. اللهم عجل لولیک الفرج صاحب الزمان وجعلنا من خیر انصارهی و اعوانهی و شیعته
فضيلت خواندن سوره معارج از نظر بزرگان جهان ائمه معصومین سلام الله علیهم:
1- پيامبر اسلام(ص) فرمود:«كسي كه سوره سأل سائل را بخواند خداوند ثواب كساني را به او مي دهد كه امانت و عهد و پيمان خود را حفظ مي كنند و كساني كه مواظب و مراقب نمازهاي خويشند». مجمع البيان جلد 10 ص 350ـ آشنايي با سوره هاي قرآن – ص 100 – جعفر شيخ الاسلامي.
امام محمد باقر(ع) فرموده:هر كه بر خواندن سوره سأل سائل(المعارج) مداومت نمود و آن را هميشه بخواند روز رستاخيز خدا از گناه كردار او«گناهاني كه شايسته آمرزش باشد» نپرسد و او را با محمد(ص) در بهشت جاي دهد. قرآن عظيم ترجمه و خلاصه تفسير – فيض الاسلام. مجمع البيان
3ـ امام صادق(ع)فرمودند:سوره«سال سائل»را زياد قرائت كنيد كه هر كس آن را بسيار بخواند خداوند در قيامت از گناهي كه كرده نپرسد و در بهشت وي را با نبي اكرم(ص)و اهل بيتش جاي دهد ان شاء الله. (ثواب الاعمال ص 108)
- راهکارهای تعلیم و تربیّتی و فرهنگی:
1- مسئولین و عوامل تهیه محتوای تحقیقاتی و مطالعاتی پژوهشکدههای علوم انسانی و اسلامی و حوزهها و دانشگاهها مجموعه ای از آموزه های رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را، که طبق موازین الهی و اسلامی، موجب رشد شود را، در اختیار عوامل تعلیم و تربیّت ( از جمله انتشارات و وزارت آموزش و پرورش و حوزهها و دانشگاهها و مراکز و معاونتهای فرهنگی و پرورشی و وزارت ارشاد اسلامی و مبلغین و رسانه ها)، برای نشر و ترویج و آموزش فرهنگ الهی اسلام، قرار دهند.
- عوامل مؤثر در تهیه محتوای کتابهای درسی و غیر درسی، و تولید کنندگان محتوای ادبیّات و بسترهای تبلیغاتی و لوازم التحریر و بازیها و فیلم و نمایشها و برنامه ها و مطالب رسانه ها ( رسانه ها، مطبوعات، فضای مجازی تبلیغات و بسترهای تکنولوژیهای مختلف) و مبلغین برای ارتقاء فرهنگ تعلیم و تربیّت اسلامی جامعه به آموزههای رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را طبق موازین الهی و اسلامی محقق نماید و جامعه را در ابعاد مختلف ( اعتقادی، فضائل اخلاقی، بصیرت، معارف و دانش و مهارتها و توانمندیهای لازم زندگی)، به رشد رساند، باید متناسب با سن و به اندازه لازم هماهنگ با دیدگاههای قرآن و چهارده معصوم سلام الله علیهم، به تهیه مطالب تعلیم و تربیتی اهمیّت لازم را بدهند و به مطالب به اندازه پرداخته شود و محصولات را به جامعۀ هدف به تعالی لازم عرضه نمایند.
- طرحها و برنامه های گفتمان و برنامه ریزی با زبانهای مختلف بین المللی و مردم دنیا بطور جهانی، با محصولات متناسب و بهره مندی از همه بسترها و سازوکارها و ساختارهای تعلیم و تربیتی برای بهره مندی از ولایت خداوند و پیامبران و حجتهای عالم و دانشمند و فاضل و معصوم سلام الله علیهم نهضتی نرم افزاری و عملیاتی برای تعالی نگرشی و نفسانی به تعالی توسط همه افراد توانمندی که در نهادها و سازمانهای دولتی و بخش خصوصی نقش آفرینی می نمایند، برای نشر و ترویج فرهنگ والای الهی نقش آفرینی های مفید و مؤثر و خداپسندانه صورت پذیرد تا رنگ استثمار استعمار شرک و کفر و نفاق و استکبار و جهلها و رزیلتها و احاطه طاغوتهای مختلف از جهانیان زدوده شود و تعالی و رشد و آگاهی و علم و دانش مفید و اعتقادات و نگرشها و تفکّر و گفتار و رفتار و تمایلات و روحیات و اخلاق خداپسندانه در جهان توسعه یابد.
الگوی سوره معارج در راهبردها و راهکارهای سیاستگذاریها و قانونگذاریها و قضاوتها و برنامه ریزیها:
-
- لازم است نظام تعلیم و تربیّت و فرهنگ سازی کشورها با اصول و مبانی اسلام مردم جهان را آشنا سازند و به تناسب سن تعلیم و تربیّت و رُشد انسانها در مورد وظائفی که جهنمی نشوند و بهشتی شوند همواره آشنا نماید و ساختارها و بستر سازیها در نظام حاکمیّتی در جهت متعالی رفتار نمودن انسانها و پرهیز از جهنمی شدن و ترغیب به بهشتی شدن پرداخته شود.
- لازم است نظام تعلیم و تربیّت و فرهنگ سازی و تبلیغات انسانها را در جهان از غفلت و جهل و نادانی به در بیاورند تا آنها هم در این دنیا و هم در جهان آخرت در قیامت رستگار و سعادتمند شوند.
- خداوند بر اساس صفات دوستدار مخلوقات بودن ودود و غفار و غفور بودن و صمدیت و رحمان و رحیم بودن و سلام و سبحان و نور و هادی و علیم و حکیم بودن انسانها را از جهنمی شدن نهی نموده است و آنها را راهنمائی نموده که با چه فرآیند رفتاری بهشتی شوند تا هم در دنیا و هم در آخرت سعادتمند و رستگار شوند.
- خداوند بسیار زیبنده در کتاب قرآن تلاش نموده است تا انسانها آگاه باشند و در بندگی نمودنِ خداوند برای هدایت انسانها، نشر و تبلیغِ دین، در نظام تعلیم و تربیّت و فرهنگ سازی کتاب قرآن و رهنمودهای حجتهای معصوم خداوند بخصوص چهارده معصوم سلام الله علیهم کاری ضروری و اجتناب ناپذیر است.
- نماز گزار بودن و از اموال خود در راه خداوند انفاق نمودن به روز قیامت و به سزای اعمال رسیدن در قیامت، ایمان داشتن و به رهنمودهای خداوند و حجتهای معصوم خداوند سلام الله علیهم ایمان داشتن و عفیف بودن و تجاوز ننمودن به حق دیگران از جمله آموزههای دینی هست که باید بدان توجه لازم صورت پذیرد.
- همه باید بدانند تا عمل به دستورهای خداوند آنطور که خداوند و حجتهای معصومش سلام الله علیهم می خواهند بنمایند بهشتی خواهند شد و باید برای بهشتی شدن همواره به دستورات خداوند و چهارده معصوم سلام الله علیهم توجّه کافی و لازم صورت پذیرد.
- برنامه های فرهنگی و هنری تاثیر بسزائی در تبلیغ دین می تواند داشته باشد.
- روشنگریهای قرآن قبل از مکافات جهنم بسیار ارزشمند و برنامه راهبردی توانمند متعالی می باشد و روش و هدایتگری بسیار زیبنده ای برای هدایت انسانها می باشد.
گل افشان گل محمدی