بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام
شرحی بر انشراح سوره فیل
سوره ۱۰۵: الفيل - جزء ۳۰ - ترجمه فولادوند
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان
أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ ﴿۱﴾ مگر نديدى پروردگارت با پيلداران چه كرد (۱)
أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ ﴿۲﴾ آيا نيرنگشان را بر باد نداد (۲)
وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ ﴿۳﴾ و بر سر آنها دسته دسته پرندگانى ا بابيل فرستاد (۳)
تَرْمِيهِمْ بِحِجَارَةٍ مِنْ سِجِّيلٍ ﴿۴﴾ (كه) بر آنان سنگهايى از گل [سخت] مى افكندند (۴)
فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَأْكُولٍ ﴿۵﴾ و [سرانجام خدا] آنان را مانند كاه جويده شده گردانيد (۵)
اطلاعات عمومی سوره فیل:
سوره 105ـ سوره فيل ـ مكي ـ 5 آيه ـ 23 كلمه ـ 96 حرف
(معني): فيل.
(علت نامگذاري):در آيه اول(و آيات بعدي)داستان فيل سواران ابرهه که براي ويران كردن خانه خدا عازم بودند و به اذن خداوند فیل سواران نابود شدند. آشنايي با سوره هاي قرآن – ص 135 – جعفر شيخ الاسلامي.
(مأخذ نامگذاري): سوره فيل به معني فيل يا پيل(منظور سپاه ابرهه است كه براي خراب كردن خانه خدا از يمن به طرف مكه حركت كردند و انا به اذن خداوند نابود شدند)مأخذ نامگذاري آيه اول سوره است. دانستنيهاي قرآن – ص 184 – مصطفي اسرار.
(نامهاي ديگر): الم تركيف.
(ترتيب نزول و جمع آوري سوره فيل):
به ترتيب جمع آوري،صد و پنجمين سوره است.
به ترتيب نزول، هيجدهمين سوره است كه بعد از سوره«كافرون» و قبل از سوره«فلق» نازل شده است.
(ترتيب آغاز و پايان سوره فيل):
آغاز:«اَلَمْ تَرَكَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِاَصْحابِ اَلْفيلِ».
پايان:«فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَأْكُولٍ». آشنايي با سوره هاي قرآن – ص 135 – جعفر شيخ الاسلامي.
(اطلاعات عمومي سوره فيل):
1ـ نام ديگر سوره فيل چيست؟سوره الم ترکیف.
2ـ سوره فيل بيانگر چه ماجرايي است؟اين سوره در جهت گزارش حمله ابرهه به خانه خدا و از بين رفتن خود ابرهه و لشكريانش نازل گرديد. پرسش و پاسخ هايي در شناخت تاريخ و علوم قرآني – ص 117 / 213 – دكتر مجيد معارف.
(محتواي سوره فيل):
- داستان تاريخي معروف كه در سال تولد پيامبر(ص)واقع شد(معروف به عام الفيل)و خداوند خانه كعبه را از شر لشكر كفر كه از سرزمين يمن سوار بر فيل آمده بودند حفظ كرد.
- به كفار مغرور و لجوج در هر زمان، يادآوري داستان هشداري عبرت آمیز است.
- اعجاز خداوند در نابود شدن لشكر عظيم فيل سوار به وسيله پرندگان كوچك و سنگريزه هاي كوچك به قدرت خداوند. آشنايي با سوره هاي قرآن – ص 135 – جعفر شيخ الاسلامي.
- اين سوره به داستان تاريخي معروفي اشاره مي كند كه در سال تولد پيامبر اسلام(ص)واقع شده است و اينكه خداوند خانه كعبه را از شر لشكر عظيم كفار كه از سرزمين يمن سوار بر فيل آمده بودند حفظ كرد. دانستنیهای قرآن، ص 67 – مصطفي اسرار.
(فضيلت خواندن سوره فيل):
امام صادق(ع)فرمود:«هر كس سوره فيل را در نماز واجب بخواند در قيامت هر كوه و زمين هموار و كلوخي براي او شهادت مي دهند كه او از نماز گزاران است و منادي صدا مي زند درباره بنده من راست گفتيد شهادت شما را به سود يا زيان او مي پذيرم بنده ام را بدون حساب وارد بهشت كنيد او كسي است كه من وي را دوست دارم و عملش را نيز دوست دارم».(مجمع البيان جلد 10 ص 539) - آشنايي با سوره هاي قرآن – ص 135 – جعفر شيخ الاسلامي.
2ـ امام صادق(ع)فرمودند:كسي كه زياد سوره«لا يلاف قريش»را بخواند خداوند روز قيامت او را وارد محشر سازد در حالي كه بر اسبي بهشتي سوار است تا بر خوانهاي«سفره هاي» نور بهشتي نشيند.
3ـ صدوق(ره)فرموده: هر كس در هر ركعت از ركعات نماز واجبش سوره فيل را بخواند پس بايد سوره ايلاف را هم با آن بخواند زيرا اين دو سوره با هم يك سوره محسوب مي شوند و جايز نيست اكتفا به يكي از آن دو بدون ديگري در يك ركعت از نمازهاي واجب.
4ـ در حديث ابي بن كعب است كه هر كس سوره فيل را بخواند خداوند او را در دوران زندگيش در دنيا از مسخ و مبتلا شدن به افترا و تهمت رهايي بخشد و در حديث ابي است كه هر كس سوره ايلاف را بخواند خداوند به او به عدد هر كس كه طواف كعبه نموده و معتكف به آن باشد ده حسنه عطا نمايد(از نبي اكرم«ص»).درمان با قرآن – ص 163 تا 166 – محمد رضا كريمي.
پیامها و راهبردها و راهکارهای شرحی بر انشراح سوره فیل
- نظریه عبارت آیه: ( بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان)، دلالت دارد بر اینکه در همه حال خداوند، بندگانش را به توانمندی توان الهیش، شامل رحمت عام و خاص خود می نماید، پس به خداوند تکیه داشته باشید و بر خداوند توکل نمائید و در شروع و انجام و پایان کارهایتان همواره از نام خداوند و عبارت ( بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ) مدد بجوئید و به خود را در محضر خداوند ببینید و به یاد خداوند باشید.
- نظریه آیه عبارت ( أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ ﴿۱﴾ مگر نديدى پروردگارت با پيلداران چه كرد (۱))، دلالت دارد بر اینکه خداوند همواره به آسانی قوی ترین لشکریان ظالمان باطل کفر و شرک و نفاق را، درهر زمانی، که لازم بداند و اراده نماید، به راحتی و با برنامه های بی نظیر، می تواند آنها را نابود نماید.
- نظریه آیه عبارت ( أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ ﴿۲﴾ آيا نيرنگشان را بر باد نداد (۲) )، دلالت دارد بر اینکه همواره بزرگترین، قوی ترین و پیچیده ترین نیرنگها در اراده تعالی و کمالات تدبیر خداوند نابود شدنی می باشد و نمی تواند در برابر خواست خداوند ایستادگی نماید.
- نظریه آیات عبارتهایِ ( عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ ﴿۳﴾ و بر سر آنها دسته دسته پرندگانى ابابيل فرستاد (۳)) و ( تَرْمِيهِمْ بِحِجَارَةٍ مِنْ سِجِّيلٍ ﴿۴﴾ (كه) بر آنان سنگهايى از گل [سخت] مى افكندند (۴))، دلالت دارد بر اینکه همه موجودات عالم امکان، به اراده وخواست خداوند به آسانی در اختیار خداوند بوده و آماده انجام وظیفه و بندگی خداوند می باشند و در اجرای طرحها و مبارزۀ برای نابودی ظلم و ستمگری و سلطه باطل کفر و شرک و نفاق در صورت اراده خواست خداوند جلیل القدر، همه موجودات به آسانی نقش آفرینی می نمایند و در برابر توانمندی خداوند، توانمندی صنع سلطه انسانها بسیار ناچیز، کم مقدار است و ظلم و رویاروئی و مقابله با خواست خداوند باطل و حرام می باشد و نابودی ظلم و باطل بطور قطعی به توان و اراده الهی و ولایت خداوند و حجت خداوند محقق خواهد شد، بنابراین همه جهانیان باید خود را تحت فرمانبری از ولایت و معرفت خداوند و ولایت و معرفت حجت معصوم خداوند حضرت ولیعصر امام زمان سلام الله علیه باید هماهنگ و میزان و تنظیم نمایند و از سرکشی از خواست و اراده خداوند و حجت خداوند باید به تعالی و معرفت پرهیز نمایند و بابد همیشه با بهره مندی از رهنمودهای خداوند و معصومین سلام الله علیهم با خلوص و خشوع و خضوع و شفع دل بندگی خداوند نمایند.
- نظریه آیه عبارت ( فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَأْكُولٍ ﴿۵﴾ و [سرانجام خدا] آنان را مانند كاه جويده شده گردانيد (۵))، دلالت دارد بر اینکه سرانجام رویاروئی و مقابله با خواست و اراده خداوند نابودی باطل می باشد و باطل کفر و شرک و نفاق و جهالتها و رذائل و ستمگری و ظلمها به اراده عظیم خداوند نابود شدنی می باشد و البته به جای باطل، حقایق خواست اراده خداوند جایگزین می گردد و حق و رضایتمندی خداوند بر همۀ باطل جهان پیروز می گردد.
- نظریات معصومین در رابطه با فضیلت خواندن سوره فیل:
- در فضیلت این سوره از امام صادق علیه السلام روایت شده است: هر کس سوره فیل را در نمازهای واجبش بخواند در روز قیامت تمامی موجودات عالم شهادت می دهند که او از نمازگزاران بوده و ندا دهنده اای در روز قیامت ندا می دهد که درباره بنده من به راست شهادت دادید. شهادت شما را درباره او پذیرفتم و او را وارد بهشت کنید او از کسانی است که خداوند او و کارهایش را دوست دارد. ثواب الاعمال، ص126
- امام صادق علیه السلام فرمودند: بین دو سوره دریک رکعت نماز جمع مکن مگر در سوره های ضحی و انشراح؛ و نیز سوره های فیل و قریش. وسائل الشیعه، ج6، ص55
- از امام صادق علیه السلام روایت شده است سوره فیل در مواجهه با دشمن خوانده شود نتیجه بخش است. درمان با قران، ص 165
- 4. از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم روایت است که هر کس این سوره را تلاوت نماید خداوند او را تا پایان عمر از غرق شدن در آب و دگرگونی قیافه در امان می دارد. المصباح کفعمی، ص233
8. دعای متناسب با سوره فیل:
خداوندا! جهان نشان عظمت توان الهیت می باشد و آفرینش معجزه خداوندیست که در دل اعجاز آفرینشش فرآیندی از معجزههای شگفت انگیز به توان تدبیر و علم و دوراندیشی خداوند که بر اساس خرد و توانمندی الهی می باشد، شکل گرفته شده است.
پروردگارا! چنان معماهای مختلف در توان الهی تو و اعجاز آفرینش تو فراهم است که بندگانت اگر با توان هدایت تلاشها برای خلق صنع نمایند، هنوز در برابر توان علم و حکمت و بصیرت و قدرت تو بسیار ناچیز و کم بها می باشد.
خداوند! چنان نما که نفسها از عیبها و نقصها و کفر و شرک و نفاق و رذائل و استکبار و انحرافات منزه باشند و به بهره مندی از نفس زکیه و نفس مطمئنه در تعالی بندگی خداوند موفق باشند و چنان انجام وظیفه بندگی خداوند در اطاعت امر و اطاعت رهنمودهای خداوند با کمال معرفت در عمل و تجلی تعالی هدایتت چنان موفق باشند که هم تو از بندگانت راضی باشی و هم بندگانت از بهره مندی عنایات و رحمت و نعمتها و احسان و مغفرت تو راضی و موفق و پیروز باشند.
پروردگارا! به انشاء تو جهان از ظلمها و حکومت شیاطین و جهالتها و رذالتها و ظلمها و استکبار و انحرافات و استضعافها و بیماریها و رذائل نجات توان یابد و به الطاف قدرت لایتناهی تو همه بهرهمند از نعمت بزرگ ولایتت و ولایت حجتت و زندگی طیبه، خواهند شد. امین یا ربالعالمین. الحمدالله رب العالمین یا ارحم الراحمین به حرمت صلوات بر محمدإ و آله طاهرین. اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم
9.راهکارهای تعلیم و تربیّتی و فرهنگی:
1- مسئولین و عوامل تهیه محتوای تحقیقاتی و مطالعاتی پژوهشکدههای علوم انسانی و اسلامی و حوزهها و دانشگاهها مجموعه ای از آموزه های رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را، که طبق موازین الهی و اسلامی، موجب رشد می شود را، باید در اختیار عوامل تعلیم و تربیّت و در اختیار انتشارات و وزارت آموزش و پرورش و حوزهها و دانشگاهها و مراکز و معاونتهای فرهنگی و پرورشی و وزارت ارشاد اسلامی و رسانه ها برای نشر و ترویج و آموزش فرهنگ الهی اسلام، بگذارند.
2- عوامل مؤثر در تهیه محتوای کتابهای درسی و غیر درسی، ادبیّات، بستر تبلیغات و لوازم التحریر و بازیها و فیلم و نمایشها و برنامه ها و مطالب رسانه ها و مبلغین برای ارتقاء فرهنگ تعلیم و تربیّت اسلامی جامعه به آموزههای رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را طبق موازین الهی و اسلامی محقق نماید و جامعه را در ابعاد مختلف ( اعتقادی، فضائل اخلاقی، بصیرت، معارف لازم و دانش لازم زندگی)، به رشد رساند، متناسب با سن و به اندازه لازم پرداخته شود و آنرا به جامعۀ هدف عرضه نمایند.
گل افشان گل محمدی