به گزارش خبرنگار مهر، موسی حقانی شامگاه یکشنبه در نشست علمی «نقش حوزه علمیه اراک در شکل گیری حوزه علمیه قم» در تالار استاد شهیدی دانشگاه تهران گفت: مرحوم آشیخ عبدالکریم حائری در بیست و چهارم رجب به قم وارد شدند و اتفاق مهمی در تاریخ معاصر ما رخ داد که تاکنون ایران، منطقه و جهان اسلام و تشیّع را تحت تأثیر خودش قرار داده است.
وی ادامه داد: بیشتر می‌خواهم پیرامون مرحوم آشیخ عبدالکریم حائری و نقش ایشان در بازتأسیس حوزه علمیه قم و واقعه مهمی که در فروردین ۱۳۰۱ شمسی مصادف با رجب ۱۳۴۰ قمری با آن مواجه شدیم، صحبت کنم.
مرحوم آیت الله العظمی آشیخ عبدالکریم حائری قبل از اینکه به قم بیایند، در نجف و بیشتر کربلا و سامرا، دو بار هم در اراک حضور داشتنداین مباحث در تواریخ آمده است و من خیلی در این بخش متوقف نمی‌شوم.
حوزه علمیه قم بازتأسیس و احیای مجدد خود را مدیون آن حرکتی است که در اراک شروع شد
رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر افزود: شاگردان مهم و بزرگی پیرامون آشیخ عبدالکریم بودند و حوزه اراک هم به واسطه حضور مرحوم شیخ عبدالکریم حائری، حوزه‌ی پرباری شده بود.
حضرت امام (ره)، مرحوم آیت الله العظمی گلپایگانی و مرحوم آیت الله العظمی اراکی شاگردان حوزه بودند و وقتی مرحوم آشیخ عبدالکریم به قم آمد این‌ها هم آمدند و حوزه علمیه قم بازتأسیس و احیای مجدد خود را مدیون آن حرکتی است که در اراک شروع شد.
حقانی تصریح کرد: قم به جهت سابقه تاریخی حوزه‌اش و وجود مضجع شریف حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها مورد توجه بود و حوزه‌اش هم از قرن دوّم برپا بود منتها در دوران مختلف، متأسفانه دچار فراز و فرود می‌شد.
در دوره صفوی یک شکوفایی دارد بعد متأسفانه دوباره افول می‌کند و آن‌هایی که قبل از آمدن مرحوم شیخ عبدالکریم حائری قم را دیدند، خیلی تعریف خوبی از مدارس دینی قم نمی‌کنند.
وی عنوان کرد: مرحوم آسید احمد شبیری زنجانی، والد حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی، ایشان تقریباً شش هفت سال قبل از آمدن مرحوم آشیخ به قم، سفری به به این شهر داشته‌اند و کتابی دارد به نام جنگل مولا یا سفرنامه قم، آنجا مسیر خودشان را از زنجان که آمدند تا بیایند به قم و برگشت‌شان را توضیح می‌دهند.
در این کتاب اشاره‌ای به مدارس علمیه دارند و در مورد مدرسه فیضیه می‌گوید من تنها یک طلبه در این مدرسه دیدم و فیضیه تقریباً تعطیل بود؛ در مدرسه دیگری قهوه‌چی میز و سماور چیده و قهوه‌خانه بود.
در مورد حجرات فیضیه هم می‌گویند بیشتر قربا می‌آمدند آنجا سکونت داشتند و طلبه در آن نبود.
رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر گفت: مرحوم فیض پنج شش سال قبل از ورود آشیخ به قم تلاش کرد فیضیه را احیا کند مقداری هم حوزه را سروسامان داد ولی اینکه تبدیل به حوزه سازمان‌یافته و دارای تشکیلات شود بعدها با همت مردم و آشیخ صورت گرفت.
مجموعه تجربیات شیخ عبدالکریم به ایجاد بنای مستحکمی در قم منجر شد
حقانی بیان کرد: آشیخ در سامرا خدمت مرحوم میرزای شیرازی بود و بعد مدتی نجف و کربلا بود اما به نظرم تجربه جدی حوزه‌داری ایشان یکی در اراک است یکی در قم.
مجموعه تجربیات ایشان باعث شد با وجود همه مشکلاتی که وجود داشت، بنای مستحکمی در قم ایجاد شود.
وی ادامه داد: ایشان خیلی از تجربه اوّلش در اراک راضی نبود و شاید یک نگاه و طرحی برای حوزه داشت که در اراکِ آن روز جواب نمی‌داد.
مرحوم آشیخ ظاهراً یک استقلالی می‌خواست در اداره حوزه داشته باشد که برایشان مهیا نشد.
به همین جهت دفعه دوّمی که می‌خواستند تشریف بیاورند اراک شرط کردند که من می‌خواهم وصیت داشته باشم و معلوم بود از همان اوّل هم ایشان یک نگاه جدی به حوزه دارد تا بتواند معارف اهل بیت (ع) و معارف دینی را در ایران ترویج بدهد.
رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر عنوان کرد: وضع ایران در آن زمان وضع خیلی خوبی نبود و اساساً از بعد از ترور ناصرالدین‌شاه اوضاع ایران بهم می‌ریزد، ناصرالدین‌شاه به خاطر اقتدار و طول سلطنت پنجاه ساله‌اش روی خیلی چیزها مسلط بود و بعد از کشته شدنش رشته‌ی امور از دست قاجارها تقریباً در رفت.
در زمان مظفرالدین‌شاه فرق ضاله خیلی فعال شدند و فراماسون‌ها که در دوره آقای ناصرالدین‌شاه به اشاره حاج آقا ملاعلی کنی بساط‌شان جمع شده بود دوباره بساطشان راه افتاد.
حقانی تصریح کرد: کار به جایی می‌رسد که آخوند خراسانی، مرحوم شربیانی و مامقانی و مرجع نجف در ۱۳۲۰ قمری چهار سال قبل از مشروطه، آقای امین‌السلطان صدراعظم را تکفیر می‌کنند و قبل از تکفیر نامه‌ای می‌نویسند می‌گویند مردم ایران را چه شده است که این‌طور به مقدسات حمله می‌شود و این‌ها عکس‌العملی نشان نمی‌دهند؟
نمی‌دانستند که بعد از آن یعنی بعد از مشروطه وضع خیلی بدتر می‌شود و اساساً ماجرای ایران را دیگر نمی‌شود کنترل کرد.
برای همین مرحوم آیت الله العظمی آشیخ عبدالکریم حائری وقتی از سوی استادشان مرحوم میرزای شیرازی دوّم نامه‌ای برایشان می‌آید و از ایشان می‌خواهند که برگردند و حوزه‌ی کربلا و عتبات را احیا کنند.
مخاطرات فرهنگی و دینی ایران بر روش مدیریت و حتی مواضع سیاسی شیخ عبدالکریم تأثیرگذار بود
وی تأکید کرد: نکته‌ای مرحوم شیخ عبدالکریم در پاسخ به درخواست میرزای شیرازی از آشیخ به عتبات دارد که بیانگر وخامت اوضاع ایران است و آن اینکه مردم ایران از لحاظ فرهنگی و دینی در مخاطره قرار دارند و من ترجیح می‌دهم که اینجا بمانم.
این مخاطرات بر روش مدیریت و حتی مواضع سیاسی ایشان هم تأثیرگذار بود.
رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر بیان کرد: آشیخ عبدالکریم همراه مادرشان در عتبات بودند و به واسطه سفارشی که مرحوم فاضل اردکانی می‌کنند، مرحوم میرزای شیرازی، ایشان را زیر بال و پر خود می‌گیرد و به نظرم در این مدت آشیخ با تجربیات مرحوم میرزا در نهضت تحریم تنباکو و مواجهه مرحوم میرزای شیرازی با ناصرالدین‌شاه، با سید جمال‌الدین اسدآبادی و با تحوّلات ایران آشنا می‌شود و این تجربه‌ای که در کنار مرحوم میرزای شیرازی داشت بسیار تأثیرگذار است.
سیاسی‌ترین اقدام زندگی شیخ عبدالکریم حائری احیا و بازتأسیس حوزه علمیه قم بود
حقانی ادامه داد: برخی در مقالات یا در سخنرانی‌هایی که درباره مقام شیخ و حوزه علمیه قم می‌گویند درباره ایشان می‌گویند ایشان غیرسیاسی بوده و این را یک مزیت می‌دانند اما آن اوضاع آشفته و بهم ریخته و افول جایگاه اجتماعی روحانیت باعث شد که ایشان دنبال یک حوزه اخلاق‌مدار و غیرسیاسی باشد اما غافل از اینکه اقدام مرحوم آشیخ عبدالکریم حائری در احیا و بازتأسیس حوزه علمیه قم سیاسی‌ترین اقدام ایشان در دوران زندگی‌شان بود.
وی افزود: وقتی صحبت از منش سیاسی مرحوم آشیخ می‌شود ما باید به یک نکته‌ی اساسی‌تر و کلی‌تر توجه کنیم بعد در قالب آن رفتار مرحوم آشیخ عبدالکریم و سایر مراجع را بسنجیم.
رفتار مرجعیت شیعه را وقتی ما در طول تاریخ بررسی می‌کنیم می‌بینیم که یک اصولی بنا شده است و هر کدام از زعمای شیعه و مراجع شیعه، مراجع هم که عرض می‌کنم بیشتر زعما بودند یعنی مرحوم آشیخ عبدالکریم حائری، مرحوم میرزای شیرازی، حضرت امام (ره)، روی یک ضوابط و قواعدی در امور سیاسی دخالت می‌کنند و با توجه به موقعیت شخصی خود یعنی وضعیت گروهی و اخلاقی و زیست خود و شرایط سیاسی و اجتماعی که در آن واقع شدند اقدام می‌کنند.
یکی از این اصول، صیانت از اسلام، مسلمین، سرزمین‌های اسلامی، دما مسلمین در حد مقدوراتشان است.
مثلاً شما در جنگ‌های روسی علیه ایران می‌بینید که علما فتوای جهاد می‌دهند خودشان هم در جنگ حاضر می‌شوند.
لیبی توسط ایتالیا اشغال می‌شود.
به قول همین آقایانی که می‌گویند علما غیرسیاسی‌اند، مرحوم صاحب عروه چند اعلامیه صادر می‌کند چون ایشان در مشروطه دخالت نکرد و همه می‌گویند غیرسیاسی است اما همین مرجع غیرسیاسی در رابطه با اشغال لیبی توسط ایتالیا، فتوای جهاد صادر می‌کند!
این دغدغه از کجاست؟
دفاع از سرزمین‌های اسلامی و مسلمین، دماء مسلمین از همین قاعده است.
بستگی به شرایط و موقعیتشان دارد ولی از این کوتاه نمی‌آیند مثلاً مسئله فلسطین برای ایران یک مسئله جدی و اساسی است و هیچ عالم شیعه‌ای نمی‌تواند از این نوع حوادثی که برای جهان اسلام پیش می‌آید خودش را کنار بکشد.
مسئله فلسطین برای آشیخ عبدالکریم حائری اولویت دارد
رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر بیان کرد: اتفاقاً در تکاپوی سیاسی مرحوم آیت الله العظمی آشیخ عبدالکریم حائری می‌بینید مسئله فلسطین برای ایشان اولویت دارد.
ایشان سال ۱۳۱۲ موقعی که مهاجرت صهیونیست‌ها به فلسطین گسترش پیدا کرده و زمین‌ها را هم دارند به آنها می‌دهند به رضاشاه نامه‌ای می‌نویسد یا تلگرافی می‌کند و می‌گوید این مسئله پیش آمده و از شما توقع داریم که در رفع این معضل که برای جهان اسلام پیش آمده کمک کنند که البته رضاشاه حتی اجازه‌ی درج این تلگراف ایشان را هم در مطبوعات نمی‌دهد.
حقانی تأکید کرد: پهلوی‌ها از همان سال ۱۳۰۰ عملاً جاده صاف‌کن صهیونیست‌ها بودند.
شما ۱۳۰۲ و ۱۳۰۳ توی تهران تظاهرات ضد صهیونیستی دارید، بعد همزمان نشریه صهیونیستی توی تهران منتشر می‌شود و با تیتر بزرگ و درشت می‌نویسد: «فرزندان صهیون پیش به سوی ارض موعود!»
وی با اشاره به اینکه یکی از اصول علما صیانت از تشیّع است، گفت: صیانت از اسلام و مسلمین و سرزمین اسلام برای عالم شیعه اولویت دارد ولی صیانت از تشیّع وظیفه اصلی‌اش است و ما تشیّع را هم اصلی‌ترین لایه اسلام می‌دانیم و تشیّع اصل اسلام است و تأسیس حوزه علمیه قم یا ایستادگی مراجع و علما در حوزه‌های علمیه در طول تاریخ برای صیانت از تشیّع بوده است و از این بحث هم کوتاه نمی‌آیند و این‌ها را آشیخ عبدالکریم حائری در کنار میرزای شیرازی بزرگ می‌آموزد.