حدیث (1) امام علی عليه السلام :
إِذَا رَغِبْتَ فِي صَلَاحِ نَفْسِكَ فَعَلَيْكَ بِالاقْتِصَادِ وَ الْقُنُوعِ وَ التَّقَلُّل
تربیت کردن نفس های خود را به عهده بگیرید و آن ها را از سلطه عادت هایشان باز دارید.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 237 ، ح 4767
حدیث (2) امام علی عليه السلام :
مُعلّمُ نفسِهِ و مُؤدّبُها أحَقُّ بالإجْلالِ مِن معلّمِ النّاسِ و مُؤدّبِهِ
کسی که آموزگار و مربی خود باشد،بیشتر در خور بزرگداشت است تا کسی که آموزگار و مربی مردم باشد.
نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 480 ، ح 73
حدیث (3) امام علی عليه السلام :
إنّ النَّفسَ لَجَوهَرَةٌ ثَمينَةٌ ؛ مَن صانَها رفَعَها ، و مَنِ ابتَذَلَها وَضَعَها .
همانا نفس گوهری گران بها است،هر که آن را نگه داشت بلند مرتبه اش گردانید و هر که از آن نگهداری نکرد پست و خوارش ساخت.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 231 ، ح 4616
حدیث (4) امام علی عليه السلام :
لَيْسَ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ أَكْرَمُ عَلَى اللَّهِ سُبْحَانَهُ مِنَ النَّفْسِ الْمُطِيعَةِ لِأَمْرِه
در روی زمین چیزی نزد خداوند سبحان گرامی تر از نفسی که مطیع فرمان او باشد،وجود ندارد.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 182 ، ح 3408
حدیث (5) امام علی عليه السلام :
النّفوس طلقة لكنّ أيدى العقول تمسك أعنّتها عن النّحوس
نفس ها افسار گسیخته اند ،اما دست های خرد عنان آن ها را گرفته اند نمی گذارند به بدبختی و هلاکت بیافتد
شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غررالحکم و دررالکلم ج2 ، ص 119 ، ح 2048
حدیث (6) امام علی عليه السلام :
النّفس الامّارة المسوّلة تتملّق تملّق المنافق و تتصنّع بشيمة الّصديق الموافق حتّى إذا خدعت و تمكّنت تسلّطت تسلّط العدوّ و تحكّمت تحكّم العتوّ فأوردت موارد السّوء
نفس امّاره، همچون منافق چاپلوسی میکند خود را چون دوستی سازگار و دلسوز جلوه می دهد و همین که فریب داد و بر انسان تسلط یافت، هم چون دشمن، بر او مسلّط شده و با خودخواهی و قلدری فرمان می راند و شخص را به جایگاه های سوء و هلاکت می کشاند
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 234 ، ح 4683
حدیث (7) امام على علیه السلام :
إنّ النَّفسَ لَأمّارَةٌ بالسُّوءِ و الفَحشاءِ ، فمَنِ ائتَمَنَها خانَتهُ ، و مَنِ استَنامَ إلَيها أهَلَكَتهُ ، و مَن رَضِيَ عَنها أورَدَتهُ شَرَّ المَوارِدِ
نفس همواره به بدی و زشت کاری فرمان می دهد.پس هر که به نفس خویش اعتماد کند نفس به او خیانت می ورزد و هر که به آن دل خوش کند نفس به او خیانت می ورزد و هرکه به آن دل خوش کند نفس او را به هلاکت می افکند و هر که از آن خشنود شود، نفس او را به جایگاه های بد درآورد
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 237 ، ح 4782
حدیث (8) امام علی عليه السلام :
إنّ هذهِ النَّفسَ لَأمّارةٌ بالسُّوءِ ، فمَن أهمَلَها جَمَحَت به إلَى المَآثمِ
به راستی که این نفس همواره به بدی فرمان می دهد.بنابراین،هر کس عنان آن را رها کند همچون مرکبی سرکش او را به تاخت به سوی گناهان می برد.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 237 ، ح 4779
حدیث (9) امام علی عليه السلام :
إنّ نَفسَكَ لَخَدُوعٌ ؛ إن تَثِقْ بها يَقتَدْكَ الشَّيطانُ إلَى ارتِكابِ المَحارِم
همانا نفس تو بسیار فریبکار است.اگر به آن اعتماد کنی،شیطان تو را به سمت ارتکاب حرام می کشاند.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 237 ، ح 4781
حدیث (10) امام علی عليه السلام :
كُن أوثَقَ ما تَكونُ بنَفسِكَ ، أحذَرَ ما تَكونُ مِن خِداعِها
زمانی که به نفس خود بیشترین اعتماد را داری ،از فریب او بیشتر در حذر باش.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 307 ، ح 7057
حدیث (11) امام علی عليه السلام :
و قَد مَرَّ بقَتلَى الخَوارِجِ يَومَ النَّهرَوانِ ـ : بُؤسا لَكُم ، لَقَد ضَرَّكُم مَن غَرَّكُم ، فقيلَ لَهُ : مَن غَرَّهُم يا أميرَ المؤمنينَ ؟ فقالَ : الشَّيطانُ المُضِلُّ ، و الأنفُسُ الأمّارَةُ بالسُّوءِ ، غَرَّتهُم بالأمانِيِّ ، و فَسَحَت لَهُم بالمَعاصي ، و وَعَدَتهُم الإظهارَ ، فاقتَحَمَت بهِمُ النّارَ
پس از پایان جنگ نهروان بر کشتگان خوراج گذشت فرمود : بدا به حال شما!آن کس که فریبتان داد به شما زیان رساند.شیطان گمراه کننده و نفس های بد فرمان که آنان را با آرزوهای خام فریب دادندو ایشان را به میدان فراخ گناهان و نافرمانی ها کشانیدند و نوید پیروزی به آنان دادند و در نتیجه ،آنان در آتش فرو افکندند.
بحار الانوار(ط-بیروت) ج 33 ، ص 356 - نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 532 ، ح 323
حدیث (12) امام علی عليه السلام :
مَا مِنْ مَعْصِيَةِ اللَّهِ شَيْءٌ إِلَّا يَأْتِي فِي شَهْوَةٍ فَرَحِمَ اللَّهُ امْرَأً نَزَعَ عَنْ شَهْوَتِهِ وَ قَمَعَ هَوَى نَفْسِهِ فَإِنَّ هَذِهِ النَّفْسَ أَبْعَدُ شَيْءٍ مَنْزِعاً وَ إِنَّهَا لَا تَزَالُ تَنْزِعُ إِلَى مَعْصِيَةٍ فِي هَوًى
هیچ معصیتی از معاصی خداوند نیست مگر اینکه با شهوتی همراه است.پس،رحمت خداوند بر انسانی که از شهوات خویش باز ایستد و هوای نفس خود را سرکوب کند؛زیرا که این نفس به سختی از شهوات باز می ایستد و همواره به نافرمانی برخاسته از هوس،گرایش دارد.
نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 251 ، از خطبه 176
حدیث (13) امام علی عليه السلام :
إِنَّ نَفْسَكَ قَدْ أَوْلَجَتْكَ شَرّاً وَ أَقْحَمَتْكَ غَيّاً وَ أَوْرَدَتْكَ الْمَهَالِكَ وَ أَوْعَرَتْ عَلَيْكَ الْمَسَالِك
به راستی که نفس تو،تو را به شر و بدی وادار ساخته و در گمراهی فرو برده و در مهلکه ها در انداخته و راه های درستی و رستگاری را بر تو صعب العبور ساخته است.
نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 390 ، از نامه 30
حدیث (14) امام علی علیه السلام :
مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً- [فَعَلَيْهِ أَنْ يَبْدَأَ] فَلْيَبْدَأْ بِتَعْلِيمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِيمِ غَيْرِهِ وَ لْيَكُنْ تَأْدِيبُهُ بِسِيرَتِهِ قَبْلَ تَأْدِيبِهِ بِلِسَانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُهَا أَحَقُّ بِالْإِجْلَالِ مِنْ مُعَلِّمِ النَّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِم
هر که خود را در مقام پیشوایی مردم قرار دهد باید از تعلیم دیگران ، به تعلیم خود بپردازد و پیش از آنکه به زبانش تربیت کند،با رفتار خود تربیت نماید و کسی که آموزگار و مربی خود باشد بیشتر سزاوار بزرگداشت است تا آن که آموزگار و مربی دیگران است.
نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 480 ، ح 73
حدیث (15) امام علی علیه السلام :
أَيُّهَا النَّاسُ تَوَلَّوْا [عَنْ] مِنْ أَنْفُسِكُمْ تَأْدِيبَهَا وَ اعْدِلُوا بِهَا عَنْ [ضِرَايَةِ] ضَرَاوَةِ عَادَاتِهَا
ای مردم!به تربیت نفس های خود بپردازید و آن را از آزمندی به عادت هایش بازدارید.
نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 537 و 538 ، ح 359
حدیث (16) امام علی علیه السلام :
الاشتغال بتهذیب النفس اصلح
پرداختن به تهذیب نفس شایسته تر است.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 239 ، ح 4839
حدیث (17) امام على علیه السلام :
ذروة الغايات لا ينالها الّا ذوو التّهذيب و المجاهدات
به اوج اهداف نرسند مگر کسانی که در راه تهذیب نفس خود بسیار تلاش می کنند.
شرح آقا جمال الدین خوانساری ج 4 ، ص 34 ، ح 5190
حدیث (18) امام على علیه السلام :
سياسَةُ النَّفسِ أفضَلُ سياسَة
سیاست(تربیت)نفس بهترین سیاست است
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 238 ، ح 4798
حدیث (19) امام علی علیه السلام :
الرَّجُلُ حَيْثُ اخْتَارَ لِنَفْسِهِ إِنْ صَانَهَا ارْتَفَعَتْ وَ إِنِ ابْتَذَلَهَا اتَّضَعَت
آدمی جایگاه خودش را خودش بر می گزیند.اگر نفس خود را از آلودگی و پستی نگه دارد،بلند مرتبه می شود و اگر آن را نگه ندارد پست می گردد.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 238 ، ح 4794
حدیث (20) امام علی علیه السلام :
اامْلِكُوا أَنْفُسَكُمْ بِدَوَامِ جِهَادِهَا
امام علی علیه السلام : از طریق جهاد پیگیر با نفس هایتان بر آن ها مسلط شوید.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 241 ، ح 4898
حدیث (21) امام علی علیه السلام :
صَلَاحُ النَّفْسِ مُجَاهَدَةُ الْهَوَى
خودسازی در گرو مبارزه با هوای نفس است
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 241 ، ح 4881
حدیث (22) امام على علیه السلام :
أَعْوَنُ شَيْءٍ عَلَى صَلَاحِ النَّفْسِ الْقَنَاعَة
کمک کننده ترین عامل در راه خودسازی ،قناعت است.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 391 ، ح 8984
حدیث (23) امام على علیه السلام :
كَيْفَ يَسْتَطِيعُ صَلَاحَ نَفْسِهِ مَنْ لَا يَقْنَعُ بِالْقَلِيل
چگونه می تواند خودسازی کند کسی که به اندک قانع نیست.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 238 ، ح 4806
حدیث (24) امام على علیه السلام :
إِذَا رَغِبْتَ فِي صَلَاحِ نَفْسِكَ فَعَلَيْكَ بِالاقْتِصَادِ وَ الْقُنُوعِ وَ التَّقَلُّل
اگر خواهان خودسازی هستی،باید صرفه جویی و قناعت و کم خواهی را پیشه کنی
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 237 ، ح 4766
حدیث (25) امام علی علیه السلام :
إِذَا صَعَبَتْ عَلَيْكَ نَفْسُكَ فَاصْعَبْ لَهَا تَذِلُّ لَكَ وَ خَادِعْ نَفْسَكَ عَنْ نَفْسِكَ تَنْقَدْ لَك
هرگاه نفس تو در برابرت سرکشی کرد،تو نیز در برابر او سرکشی کن،تا رام شود و نفس خود را درباره خودت دهتا فرمانبردار تو شود
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 239 ، ح 4820
حدیث (26) امام علی علیه السلام :
ان تقوی الله دواء داء قلوبکم ... طُهُورُ دَنَسِ أَنْفُسِكُم
تقوای الهی داروی درد دل های شماست...و پاک کننده آلودگی جان هایتان
نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 312 ، از خطبه 198
حدیث (27) امام على علیه السلام :
اعْلَمْ أَنَّكَ إِنْ لَمْ تَرْدَعْ نَفْسَكَ عَنْ كَثِيرٍ مِمَّا تُحِبُّ مَخَافَةَ [مَكْرُوهِهِ] مَكْرُوهٍ سَمَتْ بِكَ الْأَهْوَاءُ إِلَى كَثِيرٍ مِنَ الضَّرَرِ فَكُنْ لِنَفْسِكَ مَانِعاً رَادِعاً وَ [لِنَزَوَاتِكَ] لِنَزْوَتِكَ عِنْدَ الْحَفِيظَةِ وَاقِماً قَامِعا
بدان که اگر از افتادن در ورطه امور ناخوشایند پروا نداشته باشی و نفس خود را از بسیاری امور دل خواهش بازنداری هوس ها تو را به سوی زیان ها های فراوانی خواهد کشاند. پس،در برابر نفس خود عاملی بازدارنده باش هنگام خشم،جلوی برآشفتگی خود را بگیر و آن را در هم شکن.
نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 447
حدیث (28) امام علی علیه السلام :
أَقْبِلْ عَلَى نَفْسِكَ بِالْإِدْبَارِ عَنْهَا
با پشت کردن به نفس اماره خود به نفس فاضله و ناطقه انسانی خویشتن روی کن
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 238 ، ح 4815
حدیث (29) امام على علیه السلام :
يَنْبَغِي لِمَنْ أَرَادَ صَلَاحَ نَفْسِهِ وَ إِحْرَازَ دِينِهِ أَنْ يَجْتَنِبَ مُخَالَطَةَ أَبْنَاءِ الدُّنْيَا
کسی که خواهان خودسازی و نگهداری دین خود است،باید از آمیختن با دنیاپرستان دوری کند
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 319 ، ح 7374
حدیث (30) امام على علیه السلام :
أَرْجَى النَّاسِ صَلَاحاً مَنْ إِذَا وَقَفَ عَلَى مَسَاوِيهِ سَارَعَ إِلَى التَّحَوُّلِ عَنْهَا
امیدوارترین مردم به اصلاح نفس کسی است که هر گاه بر بدی های خود آگاه شود،در بر طرف ساختن آنها شتاب ورزد
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 236 ، ح 4762
حدیث (31) امام على علیه السلام :
من ذمّ نفسه أصلحها من مدح نفسه ذبحها
هر که نفس خود را نکوهش کند آن را اصلاح گرداند و هر که نفس خویشتن را بستاید آن را بکشد
شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غررالحکم و دررالکلم ج5 ، ص 445 و 446 ، ح 9103 و 9104
حدیث (32) امام على علیه السلام:
دَوَاءُ النَّفْسِ الصَّوْمُ عَنِ الْهَوَى وَ الْحِمْيَةُ عَنْ لَذَّاتِ الدُّنْيَا
داروی نفس،خویشتن داری از هوس است و پرهیز کردن از لذت های دنیا
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 235 ، ح 4718
حدیث (33) امام على علیه السلام :
مَنْ لَمْ يُهَذِّبْ نَفْسَهُ لَمْ يَنْتَفِعْ بِالْعَقْل
هر که نفس خود را تهذیب نکند،از خرد بهره مند نشود
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 240 ، ح 4856
حدیث (34) امام على علیه السلام :
مَنْ لَمْ يُهَذِّبْ نَفْسَهُ فَضَحَهُ سُوءُ الْعَادَة
هر که خود را مهذب نسازد،عادت های زشت او را رسوا کند
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 240 ، ح 4858
حدیث (35) امام على علیه السلام :
أَعْجَزُ النَّاسِ مَنْ عَجَزَ عَنْ إِصْلَاحِ نَفْسِه
ناتوانترین مردم کسی است که از اصلاح خودش ناتوان باشد
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 236 ، ح 4761
حدیث (36) امام على علیه السلام :
أَعْجَزُ النَّاسِ مَنْ قَدَرَ عَلَى أَنْ يُزِيلَ النَّقْصَ عَنْ نَفْسِهِ وَ لَمْ يَفْعَل
ناتوانترین مردم کسی است که بتواند عیب و کاستی خودش را برطرف سازد و این کار را نکند
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 262 ، ح 5647
حدیث (37) امام على علیه السلام:
مَنْ أَصْلَحَ نَفْسَهُ مَلَكَهَا مَنْ أَهْمَلَ نَفْسَهُ فَقَدْ أَهْلَكَهَا
هر که نفس خود را اصلاح کند ،بر آن مسلط شود و هر که نفس خویش را به حال خود رها سازد او را هلاک گرداند.
مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ج 11 ، ص 324 ، ح 13159
حدیث (38) امام على عليه السلام :
مَنْ لَمْ يَتَعَاهَدِ النَّقْصَ مِنْ نَفْسِهِ غَلَبَ عَلَيْهِ الْهَوَى وَ مَنْ كَانَ فِي نَقْصٍ فَالْمَوْتُ خَيْرٌ لَه
هر که به نقص خود رسیدگی نکند،هوا و هوس بر او چیره گردد و هر که نقص داشته باشد،مرگ برایش بهتر است.
امالی(صدوق)ص 393 - من لایحضره الفقیه ج 4 ، ص 382
حدیث (39) امام على علیه السلام :
لَا تَطْلُبَنَّ طَاعَةَ غَيْرِكَ وَ طَاعَةُ نَفْسِكَ عَلَيْكَ مُمْتَنِعَة
وقتی نفس خودت را نمی توانی مطیع خود گردانی ، هرگز از دیگران انتظار اطاعت نداشته باش
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 238 ، ح 4790
حدیث (40) امام على علیه السلام :
إِذَا فَرَغْتَ مِنْ صَلَاتِكَ فَقُلِ اللَّهُم ... أَسْأَلُكَ أَنْ تَعْصِمَنِي مِنْ مَعَاصِيكَ وَ لَا تَكِلَنِي إِلَى نَفْسِي طَرْفَةَ عَيْنٍ أَبَداً مَا أَحْيَيْتَنِي لَا أَقَلَّ مِنْ ذَلِكَ وَ لَا أَكْثَرَ إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمْتَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِين
هنگامی که از نماز فارغ شدی پس بگو خداوندا ... از تو می خواهم که مرا از نافرمانیت حفظ کنی و تا زنده ام،هرگز کمتر و بیشتر از چشم بر هم زدنی ،مرا به خودم وامگذاری؛زیرا که نفس همواره به بدی فرمان می دهد مگر اینکه تو رحم کنی
کافی(ط-الاسلامیه) ج 3 ، ص 345 ، ح26