حدیث ولایت

متن

جعفر بن سلیمان از عمران بن حصین نقل کرده است که رسول خدا(ص) گروهی را به جنگی اعزام کرد و فرماندهی آنها را به علی بن ابی‌طالب سپرد. آنان غنائمی را به دست آوردند حضرت علی در تقسیم غنائم به گونه‌ای عمل کرد که آنان دوست نداشتند. چهار نفر از آنان با هم قرار گذاشتند وقتی پیامبر را دیدند این عمل علی را به او گزارش کنند، هنگامی که خدمت پیامبر رسیدند یکی پس از دیگری گفتند: یا رسول الله آیا می‌دانید علی چنین کرد؟ رسول خدا در حالی که خشم بر چهره‌اش نمایان شد، فرمود از علی چه می‌خواهید؟ از علی چه می‌خواهید؟ علی از من و من از علی‌ام و علی بعد از من، ولیّ هر مؤمنی است.^[۱]

نقل‌های متفاوت

حدیث ولایت با عبارت‌های مختلفی در منابع شیعه و اهل‌سنت نقل شده است. از جمله: «علی ولی کل مؤمن بعدی»؛^[۲] «هو ولی کل مؤمن بعدی»؛^[۳] «انت ولی کل مؤمن بعدی»؛^[۴] أنت ولی کل مؤمن بعدی و مؤمنه^[۵] «انت ولیی فی کل مؤمن بعدی»؛^[۶] «فانه ولیکم بعدی»؛^[۷] «ان علیا ولیکم بعدی»؛^[۸] «هذا ولیکم بعدی»؛^[۹] «انک ولی المؤمنین من بعدی»؛^[۱۰] «انت ولیی فی کل مؤمن بعدی»؛^[۱۱] «و انت خیلفتی فی کل مؤمن من بعدی»؛^[۱۲] «و فهو اولی الناس بکم بعدی».^[۱۳]

محتوا

به باور شیعیان محتوای حدیث ولایت، مسأله امامت و ولایت امام علی(ع) است.^[۱۴] آنان واژه ولی را به معنای سرپرست، امام، رهبر و خلیفه می‌دانند.^[۱۵] اما اهل‌سنت بر این باورند که این حدیث دلالتی بر مسأله جانشینی علی بن ابی‌طالب ندارد زیرا مدعی‌اند واژه ولی در لغت به معنای دوستی و یاری دادن است.^[۱۶] شیعیان برای اثبات مدعای خود می‌گویند: واژه ولی در لغت به معنای سرپرست، رهبر، خلیفه، صاحب اختیار و امام است و در صدر اسلام و پس از آن نیز این واژه به معنای خلیفه و سرپرست به کار می‌رفته است. آنان همچنین به کاربرد واژه ولی توسط خلیفه اول،^[۱۷] خلیفه دوم،^[۱۸] صحابه،^[۱۹] تابعین^[۲۰] و برخی از علمای اهل‌سنت^[۲۱] در معنای خلیفه و سرپرست استناد می‌کنند.^{[یادداشت ۱]}

اعتبار

عبدالقادر بغدادی و ابن حجر عسقلانی گفته‌اند حدیث ولایت را ترمذی با سندی قوی از عمران بن حصین نقل کرده است.^[۲۲] متقی هندی نیز آن را صحیح دانسته است.^[۲۳] حاکم نیشابوری آن را حدیث صحیح السندی دانسته که مسلم و بخاری آن را در صحیحین نیاورده‌اند.^[۲۴] همچنین شمس الدین ذهبی و ناصرالدین البانی این حدیث را صحیح دانسته‌اند.^[۲۵]

منابع

حدیث ولایت در کتاب‌هایی همچون صحیح ترمذی، مسند احمد بن حنبل؛^[۲۶] جامع الاحادیث سُیوطی؛^[۲۷] کنزالعمال؛^[۲۸] مُسنَد ابی‌داود؛^[۲۹] فضائل الصحابه؛^[۳۰] الآحاد و المَثانی؛^[۳۱]سُنَن نَسائی؛^[۳۲] مسند ابویَعلی؛^[۳۳] صحیح اِبن حَبّان؛^[۳۴] المعجم الکبیر طَبَرانی؛^[۳۵] تاریخ مدینه دمشق؛^[۳۶]البدایه و النهایه؛^[۳۷] الاصابه؛^[۳۸] الجوهره فی نسب الامام علی و آله؛^[۳۹] خزانةُ الادب و لُبُّ لُباب لِسان العرب؛^[۴۰]الغدیر؛^[۴۱] الاِستیعاب؛^[۴۲] و کَشفُ الغُمَّه^[۴۳] آمده است.

بررسی‌های سندی

مبارکفوری مدعی است کلمه «بعدی» که در برخی از نسخه‌های حدیث ولایت نیست، از سوی راویان شیعی به آن اضافه شده است. او برای اثبات ادعای خود به مسند ابن حنبل استناد می‌کند که در آن، این حدیث با سندهای متعددی آمده اما مدعی است در هیچ یک از آنها این اضافه وجود ندارد.^[۴۴] البته احمد حنبل این حدیث را در مسند^[۴۵] و فضائل الصحابه با همین اضافه آورده است.^[۴۶]

همچنین مبارکفوری مدعی است این حدیث را فقط جعفر بن سلیمان و ابن اجلح کندی روایت کرده‌اند. که به دلیل شیعه بودن، روایات آنها پذیرفته نیست او شیعیان را اهل بدعت می‌داند و می‌گوید اگر بدعت‌گزار روایتی نقل کند که باعث تقویت مذهبش شود روایت او پذیرفته نمی‌شود.^[۴۷] در حالی‌که به گفته البانی، تنها معیار پذیرش حدیث نزد اهل‌سنت، راستگویی و دقت راوی در نقل حدیث است و مذهب راوی تأثیری در پذیرش یا عدم پذیرش حدیثش ندارد از همین رو است که بخاری و مسلم در صحیحین احادیثی را از راویانی که مذهبشان مخالفِ مذهب اهل‌سنت بوده مثل خوارج و شیعه روایت کرده‌اند.^[۴۸]

البانی گفته است که این حدیث در منابع اهل‌سنت با سندهای دیگری نقل شده که در سلسله سند آن راوی شیعی وجود ندارد.^[۴۹] سید علی میلانی گفته است که این حدیث از ۱۲ تن از صحابه^[۵۰] از جمله امام علی(ع)، امام حسن(ع)، ابوذر، ابوسعید خدری و براء بن عازب روایت شده^[۵۱] که بیشتر نقل‌های آن به عمران بن حصین، ابن عباس و بریده بن حصیب منتهی می‌شود.^[۵۲]

همچنین جعفر بن سلیمان، از راویان صحیح مسلم است^[۵۳] ذهبی از او با تعبیر امام یاد نموده^[۵۴]و از یحیی بن معین نقل کرده که او را ثقه می‌دانسته است.^[۵۵] اَلبانی جعفر را از راویان مورد اعتماد و صاحب روایات متقن و قوی می‌داند که مایل به اهل بیت بوده و به مذهب خود دعوت نمی‌کرده است. او می‌گوید اختلافی نزد پیشوایان ما در این نیست که اگر راستگویی از اهل بدعت باشد ولی به مذهبش دعوت نکند تمسک به حدیث او صحیح است.^[۵۶]

برخی از علمای اهل سنت، ابن اجلح را نیز توثیق کرده و حدیث او را حسن دانسته‌اند.^[۵۷] اَلبانی حدیث اجلح را شاهدی بر درستی حدیث جعفر بن سلیمان می‌داند.^[۵۸]

مبارکفوری گفته است که ابن تیمیه مدعی بوده این روایت دروغی است که آن را به رسول خدا نسبت داده‌اند.^[۵۹] البانی از عالمان اهل‌سنت از انکار این حدیث توسط ابن تیمیه، اظهار تعجب و شگفتی کرده است.^[۶۰]

تک‌نگاری

• حدیث الولایة و من روی غدیر خم من الصحابه، ابن عقده کوفی،‌ قم، دلیل ما، ۱۴۲۷ق.
• حدیث الولایه؛ سید علی حسینی میلانی مرکز حقائق الاسلامیه ۱۴۲۱ق.

جستارهای وابسته

• آیه ولایت
• ولایت
• ‌ ولایت امام علی(ع)

پانویس

• ابن شیبه، المصنف، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۵۰۴، ح۵۸؛ طیالسی، مسند ابی‌داود، دارالمعرفه، ص۱۱۱.
•  
• ابن شیبه، المصنف، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۵۰۴، ح۵۸؛ نسائی، السنن الکبری، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۳۲؛ هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۹ق، ج۱۳، ص۱۴۲.
•  
• طیالسی، مسند ابی‌داود، دارالمعرفه، ص۱۱۱؛ ابن حنبل، مسند، مؤسسة قرطبه، ج۴، ص۴۳۷؛ ابویعلی موصلی، مسند ابی‌یعلی، ۱۴۰۴ق، ص۲۹۳.
•  
• طیالسی، مسند ابی‌داود، دارالمعرفه، ص۳۶۰؛ نسائی، خصائص امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۳ش، ص۹۸.
•  
• ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۶۸۴، ح۱۱۶۸؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۳، ص۱۳۴؛ امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج۱، ص۵۱؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۵ق، ص۱۷۷.
•  
• ابن حنبل، مسند، مؤسسة قرطبه، ج۱، ص۳۳۰.
•  
• ابن حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۸۸.
•  
• ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۴۵؛ هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۹ق، ج۱۱، ص۶۱۲، ح۳۲۹۶۳؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۱۹۱.
•  
• نسائی، السنن الکبری، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۳۳.
•  
• خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، دارالکتب العلمیه، ج۴، ص۳۳۸.
•  
• ابن حنبل، مسند، مؤسسة قرطبه، ج۱، ص۳۳۰.
•  
• ابن ابی‌عاصم، السنه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۵۵۰؛ طبرانی، المعجم الکبیر، داراحیاء التراث العربی، ج۱۲، ص۷۸.
•  
• طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۴ق، ج۲۲، ص۱۳۵.
•  
• میلانی، تشیید المراجعات، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۶۴.
•  
• رحیمی اصفهانی، ولایت و رهبری، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۱۹-۱۲۱.
•  
• ایجی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۶۵-۳۶۵.
•  
• مسلم، صحیح مسلم، کتاب الجهاد و السیر باب حکم الفی ء: ج۳، ص۱۳۷۸، ح۱۷۵۷؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۵۹۰؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۱۱؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۲۴۸.
•  
• بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱۰، ص۳۶۳؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۶۵، ۲۱۴؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۷۹.
•  
• ابن بی‌شیبه المصنف، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۵۷۴؛ ابن تیمیه، منهاج السنه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۴۶۱.
•  
• مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۲۲.
•  
• ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۴۵.
•  
• بغدادی، خزانه الادب، ۱۹۹۸م، ج۶، ص۶۹؛ ابن حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۴۶۸.
•  
• هندی، کنزالعمال، ۱۴۱۹ق، ج۱۱، ص۲۷۹، ح۳۲۹۴۱.
•  
• حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۳، ص۱۳۴.
•  
• المستدرک بتعلیق ذهبی، کتاب معرفة الصحابه قسم ذکر اسلام امیرالمؤمنین علی، ج۳، ص۱۴۳، ح۴۶۵۲؛ البانی، السلسلة الصحیحه، ج۵، ص۲۶۳.
•  
• ابن حنبل، مسند، مؤسسة قرطبه، ج۴، ص۴۳۷.
•  
• سیوطی، جامع الاحادیث، ج۱۶، ص۲۵۶، ح۷۸۶۶ و ج۲۷ ص۷۲.
•  
• هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۹ق، ج۱۳، ص۱۴۲.
•  
• طیالسی، مسند ابی‌داود، دارالمعرفه، ص۳۶۰.
•  
• ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ۶۰۵، ۶۲۰، ۶۴۹.
•  
• ابوبکر شیبانی، الآحاد و المثانی، ۱۴۱۱ق، ج۴، ص۲۷۹، ح۲۲۹۸.
•  
• نسائی، السنن الکبری، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۳۲.
•  
• ابویعلی موصلی، مسند ابی‌یعلی، ۱۴۰۴ق، ص۲۹۳.
•  
• ابن حبان، صحیح ابن حبان، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ص۳۷۳.
•  
• طبرانی، المعجم الکبیر، داراحیاء التراث العربی، ج۱۲، ص۷۸.
•  
• ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۴۲، ص۱۰۰.
•  
• ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۴۵.
•  
• ابن حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۸۸.
•  
• تلمسانی، الجوهره، انصاریان، ج۱، ص۶۵.
•  
• بغدادی، خزانه الادب، ۱۹۹۸م، ج۶، ص۶۸.
•  
• امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج۱، ص۵۱.
•  
• ابن عبدالبر، استیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۹۱.
•  
• اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۵ق، ص۱۷۷.
•  
• مبارکفوری، تحفة الاحوذی، ۱۴۱۰ق، ج۱۰، ص۱۴۶-۱۴۷.
•  
• ابن حنبل، مسند، مؤسسة قرطبه، ج۱، ص۳۳۰، ج۴، ص۴۳۷.
•  
• ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۶۸۴، ح۱۱۶۸.
•  
• مبارکفوری، تحفة الاحوذی، ۱۴۱۰ق، ج۱۰، ص۱۴۶-۱۴۷.
•  
• البانی، السلسلة الصحیحة، ج۵، ص۲۶۲.
•  
• البانی، السلسلة الصحیحة، ج۵، ص۲۶۳.
•  
• متن حدیث ولایت و تصحیح اسناد آن، سایت سید علی میلانی.
•  
• میلانی، تشیید المراجعات، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۲۳۸.
•  
• متن حدیث ولایت و تصحیح اسناد آن، سایت سید علی میلانی.
•  
• ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۸، ص۲۰۰؛ برای نمونه نیشابوری، صحیح مسلم، دارالفکر، ج۱، ص۷۷، ۸۳، ۱۵۳.
•  
• ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۶۳۱.
•  
• ذهبی سیر اعلام النبلاء ۱۴۱۳ق، ج۸ ص۱۹۸.
•  
• البانی، السلسلة الصحیحة، ج۵، ص۲۶۳.
•  
• مناوی، فیض القدیر، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۴۷۱.
•  
• البانی، السلسلة الصحیحة، ج۵، ص۲۶۳.
•  
• مبارکفوری، تحفة الاحوذی، ۱۴۱۰ق، ج۱۰، ص۱۴۷.
•  

یادداشت‌ها

منابع

پیوند به بیرون

• منبع: مؤسسه تحقیقاتی ولیعصر؛ بررسی سندی روایت «علی ولی کل مؤمن بعدی» از منظر اهل سنت.

https://fa.wikishia.net/view