مراقبت در احادیث
مراقبت خدا :
امام على عليه السلام ـ در دعايى كه به كميل تعليم داد ـ فرمود :
فَأسألُكَ بالقُدرَةِ التي قَدَّرتَها ···
أن تَهَبَ لي في هذهِ اللَّيلةِ و في هذِهِ الساعةِ كُلَّ جُرمٍ أجرَمتُهُ ···
و كُلَّ سَيِّئَةٍ أمَرتَ بإثباتِها الكِرامَ الكاتِبِينَ
الذين وَكَّلتَهُم بحِفظِ ما يكونُ مِنّي و جَعَلتَهُم شُهُودا عَلَيَّ مَع جَوارِحِي
و كُنتَ أنتَ الرَّقيبَ عَلَيَّ مِن وَرائهِم و الشاهِدَ لِما خَفِيَ عَنهُم .
به آن قدرتى كه مقدّر كرده اى . . . از تو مسئلت دارم كه
هر جرمى را كه تا اين شب و اين لحظه مرتكب شده ام بر من ببخشايى . . .
و نيز هر گناهى را كه به كرام الكاتبين ( آن نويسندگان بزرگوار ) فرموده اى آن را ثبت كنند
و آنها را به حفظ اعمال من گماشته اى و همراه جوارح من ، شاهد بر من ، قرارشان داده اى
و در وراى همه آنها ، تو خود نيز ناظر بر من و شاهد آنچه از نگاه آنها مخفى مانده ، بوده اى .
( الإقبال : ۳ / ۳۳۶ )
امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه « هيچ عملى نمى كنيد ، جز اين كه وقتى دست به آن مى زنيد ، ما بر شما گواه و ناظريم . » ـ فرمود:
كانَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله إذا قَرَأ هذهِ الآيةَ ، بَكى بُكاءاً شَديدا .
رسول خدا صلى الله عليه و آله هرگاه اين آيه را مى خواند ، به شدّت مى گريست .
( مجمع البيان : ۵/۱۸۰ )
مراقبت فرشتگان و اعضاى بدن :
امام على عليه السلام :
اِعلَمُوا عِبادَ اللّه ِ ! أَنَّ علَيكُم رَصَدا مِن أنفُسِكُم و عُيُونا من جَوارِحِكُم و حُفَّاظَ صِدْقٍ
يَحفَظُونَ أعمالَكُم و عَدَدَ أنفاسِكم
لا تَستُرُكُم مِنهُم ظُلمَةُ لَيلٍ داجٍ
و لا يُكِنُّكُم مِنهُم بابٌ ذو رِتاجٍ .
بدانيد اى بندگان خدا ! كه ديده بانانى از وجود شما و جاسوسانى از اعضاى بدن شما و نگهبانان صادقى بر شما گماشته شده اند
كه اعمال شما و شمار نَفَسهايتان را ثبت مى كنند .
نه سياهى شب تار، [ اعمال ] شما را از ديد آنها پوشيده مى دارد
و نه دروازه محكم و بسته ، شما را از آنان مخفى مى كند .
( نهج البلاغة: الخطبة۱۵۷ )
امام على عليه السلام :
لا تَقطَعُوا نَهارَكم بكذا و كذا و فَعَلْنا كذا و كذا ؛
فإنَّ مَعكُم حَفَظَةً يُحصُونَ علَيكُم و علَينا .
روزِ خود را به سخنان و رفتارهاى بيهوده مگذرانيد ؛
زيرا شما را نگهبانانى است كه [ رفتار و گفتار ] شما و ما را شماره ( ثبت ) مى كنند .
( بحار الأنوار : ۵/۳۲۹/۲۷ )
تشويق به مراقبت نفْس :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
عَوِّدُوا قُلوبَكُمُ التَّرَقُّبَ و أكثِرُوا التَّفَكُّرَ و الاعتِبارَ .
دلهايتان را به مراقبت عادت دهيد و زياد بينديشيد و عبرت بگيريد .
( كنز العمّال : ۵۷۰۹ )
امام على عليه السلام :
اِجعَلْ مِن نفسِكَ على نفسِكَ رَقيبا
و اجعَلْ لاِخِرَتِكَ مِن دُنياك نَصيبا .
از خود مراقبى بر خود بگمار
و از دنياى خويش براى آخرتت بهره اى برگير .
( غرر الحكم : ۲۴۲۹ )
امام على عليه السلام :
يَنبَغِي أن يكونَ الرجُلُ مُهَيمِنا عَلى نَفسِهِ مُراقِبا قَلبَهُ حافِظا لِسانَهُ .
سزاوار است كه آدمى نگهبان نفس خود و مراقب دل و نگه دار زبان خويش باشد .
(غرر الحكم : ۱۰۹۴۷ )
امام صادق عليه السلام :
اِحمِلْ نفسَكَ لنفسِكَ .
فإن لَم تَفعَلْ ، لَم يَحمِلْكَ غَيرُكَ .
خودت بار خودت را به دوش كش
و اگر چنين نكنى ، كسى ديگر بار تو را به دوش نكشد .
( الكافي : ۲/۴۵۴/۵ )
تشويق به در نظر داشتن خدا :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به ابوذر ـ فرمود :
احْفَظِ اللّه َ ؛ يَحفَظْكَ
احفَظِ اللّه َ ؛ تَجِدْهُ أمامَكَ .
مراعات خدا كن ؛ تا خدا تو را مراعات كند
و خدا را در نظر داشته باش ؛ تا [ همواره ] او را در برابر خود بيابى .
( بحار الأنوار : ۷۷/۸۷/۳ )
امام على عليه السلام :
طُوبى لمَن راقَبَ رَبَّهُ و خافَ ذَنبَهُ .
خوشا كسى كه پروردگارش را در نظر داشته باشد و از گناه خويش بترسد .
(غرر الحكم : ۵۹۳۸ )
امام على عليه السلام :
رَحِمَ اللّه ُ امرأً
راقَبَ رَبَّهُ و تَنكَّبَ ذَنبَهُ و كابَرَ هَواهُ
و كَذَّبَ مُناهُ . امرَأً أزَمَّ نفسَهُ مِنَ التَّقوى بزِمامٍ ···
دائمَ الفِكَرِ . طويلَ السَّهَرِ . عَزوفا عنِ الدنيا ···
قد وَقَرَ قَلبَهُ ذِكرُ المَعادِ
و طَوى مِهادَهُ و هَجَرَ وسادَهُ ، مُنتَصِبا على أطرافِهِ ···
خَشُوعٌ في السِّرِّ لربِّهِ .
لَدَمعُهُ صَبِيبٌ و لَقَلبُهُ وَجِيبٌ ···
راضيا بالكَفافِ مِن أمرِهِ .
يُظهِرُ دُونَ ما يَكتُمُ و يَكتَفِي بأقَلَّ مِمّا يَعلَمُ .
خدا رحمت كند كسى را كه
پروردگار خويش را در نظر آرد و از گناه روى گرداند و با هواىِ نفس خود بستيزد
و آرزوهايش را دروغ شمارد [ و بدانها دل مبندد ] و نفس خود را با مهار تقوا لجام كند . . .
و پيوسته بينديشد . زياد شب زنده دارى كند . از دنيا دل بركَنَد . . .
ياد معاد دل او را آرام و استوار گرداند
و بستر خود را بر چيند و بالينش را رها كند و [ براى عبادت ] برخيزد . . .
در نهان ، در برابر پروردگارش خاشع باشد .
اشكش ، ريزان و دلش ، ترسان باشد . . .
به كفاف زندگى اش خرسند باشد .
آنچه آشكار مى كند، كمتر باشد از آنچه در دل دارد
و به كمتر از آنچه مى داند ، بسنده كند .
( بحار الأنوار : ۷۷/۳۴۹/۳۰ )
امام على عليه السلام :
رَحِمَ اللّه ُ امرَأً ( عَبدا )
سَمِعَ حُكْما فَوَعى
و دُعِيَ إلى رَشادٍ فَدَنا
و أخَذَ بِحُجْزَةِ هادٍ فَنَجا
راقَبَ رَبَّهُ و خافَ ذَنبَهُ
خدا رحمت كند كسى ( بنده اى ) را كه
سخن حكيمانه اى بشنود و پذيرايش شود
و به راه راست فرا خوانده شود و به آن نزديك گردد
و كمربند راهنمايى را بگيرد و نجات يابد .
پروردگارش را در نظر داشته باشد و از گناه خويش بترسد .
( نهج البلاغة : الخطبة ۷۶ )
امام صادق عليه السلام :
كانَ فيما وَعَظَ اللّه ُ تَبارَكَ و تَعالى بهِ عيسَى بنَ مريمَ عليه السلام أن قالَ له :
··· يا عيسى! كُنْ حَيثُما ، كُنتَ مُراقِبا لي .
از موعظه هاى خداى تبارك و تعالى به عيسى عليه السلام اين بود :
اى عيسى ! هر جا هستى ، مرا در نظر داشته باش .
( بحار الأنوار : ۱۴/۲۸۹ و ۲۹۳/۱۴ )
اهتمام به مواظبت بر اوقات :
امام على عليه السلام :
ألا إنَّ الأيّامَ ثلاثةٌ :
يَومٌ مَضى ،لا تَرجُوهُ
و يَومٌ بَقِيَ ، لا بُدَّ مِنهُ
و يَومٌ يَأتِي ، لا تَأمَنُهُ .
فالأمسُ ، مَوعِظةٌ و اليَومُ ،غَنيمَةٌ و غَدٌ ، لا تَدرِي مَن أهلُهُ .
هان! روزها سه گونه اند :
روزى كه گذشته و اميدى به آن ندارى
و روزى كه مانده ( زمان حال ) و گريزى از آن نيست
و روزى كه مى آيد و به آن اطمينان ندارى .
ديروز، پند و موعظه بود و امروز، غنيمت است و فردا را نمى دانى از آنِ كيست .
( تحف العقول : ۲۲۰ )
امام على عليه السلام :
فازَ مَن أصلَحَ عَمَلَ يَومِهِ و استَدْرَكَ فَوارِطَ أمسِهِ .
سعادت ( پيروزى ) يافت كسى كه عمل امروزش را درست كرد و كوتاهى هاى ديروزش را جبران نمود .
( غرر الحكم : ۶۵۴۰ )
امام صادق عليه السلام :
ما مِن يومٍ يَأتِي على ابنِ آدَمَ ، إلاّ قالَ ذلكَ اليومُ :
يا بنَ آدَمَ ! أنا يَومٌ جَديدٌ و أنا علَيكَ شَهيدٌ ؛
فافعَلْ بِي خَيرا و اعمَلْ فِيَّ خَيرا ؛
أشْهَدْ لكَ يَومَ القِيامَةِ ، فإنّكَ لَن تَرانِي بَعدَها أبدا
هيچ روزى بر فرزند آدم نيايد، جز اينكه آن روز بگويد :
اى پسر آدم ! من روز نو هستم و بر تو گواهم ؛
پس به وسيله من كار نيك كن و در من نيكى به جاى آر؛
تا در روز قيامت به سود تو گواهى دهم ؛ چه ديگر مرا هرگز نخواهى ديد .
( بحار الأنوار : ۷/۳۲۵/۲۰ ، و في نسخة اُخرى : « فقل فيّ خيرا و اعمل فيّ خيرا » )
امام صادق عليه السلام :
إنّ النهارَ إذا جاءَ قالَ : يا بنَ آدَمَ ! اعمَلْ فِي يومِكَ هذا خَيرا ؛
أشهَدْ لكَ بهِ عِندَ رَبِّكَ يومَ القِيامَةِ ؛
فَإنّي لَم آتِكَ فيما مَضى و لا آتِيكَ فِيما بَقِيَ
و إذا جاءَ الليلُ ، قالَ مِثلَ ذلكَ .
چون روز از راه رسد گويد : اى آدميزاد ! امروزت را كار نيك انجام ده ؛
تا در روز قيامت نزد پروردگارت به سود تو گواهى دهم ؛
زيرا پيش از اين من نزد تو نيامدم و در آينده هم نزدت نخواهم آمد .
شب نيز چون از راه رسد ، مانند همين سخن را بگويد.
( الكافي : ۲/۴۵۵/۱۲ )
امام صادق عليه السلام :
اِصْبِرُوا على الدنيا ؛ فإنّما هِي ساعَةٌ .
فما مَضى مِنهُ ، فلا تَجِدُ لَهُ ألَما و لا سُرُورا
و ما لَم يَجِئْ ، فلا تَدرِي ما هُو ؟
و إنّما هي ساعَتُكَ التي أنتَ فيها ، فاصبِرْ فيها على طاعَةِ اللّه ِ و اصبِرْ فيها عن مَعصيَةِ اللّه ِ .
در برابر دنيا شكيبا باشيد ؛ كه آن ساعتى بيش نيست .
آنچه از دنيا گذشته است، نه دردى از آن مى يابى و نه سُرورى
و آنچه هنوز نيامده است، نمى دانى كه چگونه خواهد بود .
همانا دنيا ساعتى است كه تو در آن به سر مى برى ؛
پس در آن ساعت بر طاعت خدا ، شكيبا باش و در ترك معصيت خدا ، بردبار .
( الكافي : ۲/۴۵۴/۴ )
هركه دو روزش ، يكنواخت باشد :
امام على عليه السلام :
مَنِ اعتَدَلَ يَوماهُ ، فهُو مَغبونٌ ···
و مَن كانَ غَدُهُ شَرَّ يَومَيْهِ ، فمَحرومٌ
و مَن لَم يُبالِ بما رُزِئَ مِن آخِرَتِهِ ، إذا سَلِمَتْ لَهُ دُنياهُ ، فهُو هالِكٌ
و مَن لَم يَتَعاهَدِ النَّقصَ مِن نفسِهِ ، غَلَبَ علَيهِ الهَوى
و مَن كانَ في نَقصٍ فالمَوتُ خَيرٌ لَهُ .
هر كه دو روزش يكسان باشد، مغبون است . . .
و هر كه فردايش بدتر از ديروز او باشد، محروم است
و هر كه چون دنيايش تأمين شود ، ديگر به خير آخرت خود اهميتى ندهد، هلاك است
و هر كه به كاستى وجود خود رسيدگى نكند، خواهشهاى نفْس بر او چيره شود
و هر كه در كاستى باشد ، مرگ برايش بهتر است .
( الأمالي للصدوق : ۴۷۷/۶۴۴ )
امام صادق عليه السلام :
مَنِ اعتَدَلَ يَوماهُ ، فهُو مَغبونٌ
و مَن كانَ في غَدِهِ شَرّا مِن يَومِهِ ، فهُو مَفتونٌ
و مَن لَم يَتَفَقَّدِ النُقصانَ في نفسِهِ ، دام نَقصُهُ ، و
مَن دامَ نَقصُهُ ، فالمَوتُ خَيرٌ لَهُ .
هر كه دو روزش يكنواخت باشد ، مغبون است
و هر كه فردايش بدتر از امروزش باشد ، فريب خورده است
و هر كه كاستيهاى خود را جستجو نكند ، پيوسته در كاستى ماند
و هر كه كاستى اش بپايد ، مرگ برايش بهتر است .
( بحار الأنوار : ۷۸/۲۷۷/۱۱۳ )
امام كاظم عليه السلام :
مَنِ استَوى يَوماهُ ، فهُو مَغبونٌ
و مَن كانَ آخِرُ يَومَيهِ شَرَّهُما ، فهُو مَلعونٌ
و مَن لم يَعرِفِ الزِّيادَةَ في نفسِهِ ، فهُو في نُقصانٍ
و مَن كانَ إلى النُّقصانِ ، فالمَوتُ خَيرٌ لَهُ مِنَ الحياةِ .
هر كه دو روزش برابر باشد ، مغبون است
و هر كه امروزش بدتر از ديروزش باشد ، ملعون ( از رحمت حق به دور ) است
و هر كه پيشرفتى در وجود خود نبيند ، در كمبود به سر برد
و هر كه در مسير كاستى باشد ، مرگ براى او بهتر از زندگى است .
( بحار الأنوار : ۷۸/۳۲۷/۵ )
آداب مراقبت :
امام على عليه السلام ـ در سفارش به كميل ـ فرمود :
يا كُميلُ ، ما مِن حَرَكةٍ ، إلاّ و أنتَ مُحتاجٌ فيها إلى مَعرِفَةٍ .
اى كميل ! هيچ حركت و رفتارى نيست ، مگر اين كه تو در آن به شناخت نيازمندى .
( بحار الأنوار : ۷۷/۲۶۷/۱ )
امام زين العابدين عليه السلام :
ثلاثٌ مَن كُنَّ فيهِ مِن المؤمنينَ ، كانَ في كَنَفِ اللّه ِ ··· :
مَن أعطى مِن نفسِهِ ، ما هُو سائلُهُم لنفسِهِ
و رجُلٌ لَم يُقَدِّمْ يَدا و لا رِجلاً ، حتّى يَعلَمَ أنّهُ في طاعَةِ اللّه ِ قَدَّمَها أو في مَعصِيَتِهِ
و رجُلٌ لَم يَعِبْ أخاهُ بِعَيبٍ ، حتّى يَترُكَ ذلكَ العَيبَ مِن نفسِهِ .
سه چيز است كه در هر مؤمنى وجود داشته باشد، آن مؤمن در پناه خداست . . . :
[اول ] آن كه از جانب خود به مردم آن دهد ، كه از آنان براى خود مى خواهد ( انتظار دارد )
و [ دوم ] كسى كه دست و گامى پيش ننهد ، مگر آن كه بداند در طاعت خدا پيش نهاده يا در معصيت او
[ سوم ] مردى كه از برادر خود عيبى نگيرد ، مگر آن كه پيشتر آن عيب را از خود دور كند .
( بحار الأنوار : ۷۸/۱۴۰/۳۲ - مسند ابن حنبل : ۱/۴۲۹/۱۷۳۷ . المحجّة البيضاء : ۸/۱۶۲ )
شمارش بديها :
امام على عليه السلام :
على العاقِلِ أن يُحصِيَ على نفسِهِ مَساوِيَها في الدِّينِ و الرَأيِ و الأخلاقِ و الأدَبِ ،
فَيَجمَعَ ذلكَ في صَدرِهِ أو في كتابٍ و يَعمَلَ في إزالَتِها .
بر خردمند است كه بديهاىِ دينى و فكرى و اخلاقى و تربيتى خود را شماره كند
و آنها را در سينه خويش يا به صورت نوشته گرد آورد و در از بين بردن آنها بكوشد .
( بحار الأنوار : ۷۸/۶/۵۸ )
تقسيم ساعات شبانه روز:
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
كان فيها [ أي صُحُفِ إبراهيم عليه السلام ]··· :
على العاقِلِ ما لَم يَكُن مَغلوبا على عَقلِهِ أن يكونَ لَهُ ساعاتٌ :
ساعَةٌ يُناجِي فيها رَبَّهُ عزّ و جلّ
و ساعَةٌ يُحاسِبُ نَفسَهُ
و ساعَةٌ يَتَفَكَّرُ فيما صَنَعَ اللّه ُ عزّ و جلّ إلَيهِ
و ساعَةٌ يَخلُو فيها بِحَظِّ نفسِهِ مِنَ الحَلالِ؛
فإنّ هذهِ الساعَةَ عَونٌ لِتلكَ الساعاتِ و استِجمامٌ للقُلوبِ و تَوزِيعٌ لها .
در صحف ابراهيم آمده است كه ... :
خردمند ، مادام كه خِردش از او گرفته نشده ، بايد ساعاتى را براى خود در نظر گيرد :
زمانى براى مناجات با پروردگارش عزّ و جلّ
و زمانى براى محاسبه نفس
و زمانى براى انديشيدن در آنچه كه خداوند عزّ و جلّ به وى ارزانى داشته است
و زمانى براى كام جويى خود از راه حلال ؛
زيرا اين زمان كمكى است به آن سه زمان ديگر و مايه آسودگى و رفع خستگى دلها .
( الخصال : ۵۲۵/۱۳ ، معاني الأخبار: ۳۳۴/۱ و فيه « و تفريغ لها » بدل « و توزيع لها » . )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنّ في حِكمَةِ آلِ داوود ، عِبرَةً للعاقِلِ اللَّبِيبِ
أن لا يَشغَلَ نفسَهُ إلاّ في أربَعِ ساعاتٍ :
ساعَةٍ يُناجِي فيها رَبَّهُ
و ساعَةٍ يُحاسِبُ فيها نفسَهُ
و ساعَةٍ يَلقَى فيها إخوانَهُ الذين يُناجِي ، الذينَ يَنصَحُونَهُ في نفسِهِ و يُخبِرُونَهُ بِعُيُوبِهِ
و ساعَةٍ يَخلُو بينَ نَفسِهِ و بينَ رَبِّها فيما يَحِلُّ و يَجمُلُ ؛
فإنَّ في هذِهِ الساعَةِ عَونا على هذِهِ الساعاتِ
همانا در حكمتِ خاندان داوود، درسى است براى خردمندِ صاحب دل
كه نفْس خود را جز در اوقات چهارگانه مشغول نسازد :
زمانى كه در آن با پروردگار خويش مناجات كند
و وقتى كه در آن به حسابرسى نفْس خود بپردازد
و ساعتى كه در آن به ديدار با برادران و دوستانش ، كه خيرخواه اويند و عيبها و كاستيهايش را به وى گوشزد مى كنند، بگذراند
و زمانى كه در آن نفْس خود را با پروردگارش در امورى كه حلال و خوشايند است ، تنها گذارد ؛
زيرا كه اين زمان كمكى است بر پرداختن به آن سه وقت ديگر .
( كنز العمّال : ۵۳۸۱ )
امام على عليه السلام :
للمؤمنِ ثلاثُ ساعاتٍ :
ساعَةٌ يُناجِي فيها رَبَّهُ
و ساعَةٌ يُحاسِبُ نفسَهُ
و ساعَةٌ يُخَلِّي بينَ نفسِهِ و لَذَّتِها فيما يَحِلُّ و يَجمُلُ .
مؤمن را سه وقت است :
وقتى كه در آن با پروردگار خود به راز و نياز مى پردازد
و وقتى كه به حساب نفْس خود مى رسد
و وقتى كه به لذّتهاى حلال و مناسب مى گذراند .
(غرر الحكم : ۷۳۷۰ )
امام على عليه السلام :
للمؤمنِ ثلاثُ ساعاتٍ :
فساعَةٌ يُناجِي فيها رَبَّهُ
و ساعَةٌ يَرُمُّ مَعاشَهُ
و ساعَةٌ يُخَلِّي بينَ نفسِهِ و بينَ لَذَّتِها فيما يَحِلُّ و يَجمُلُ .
مؤمن اوقات خود را سه بخش مى كند :
زمانى كه در آن با پروردگار خود به راز و نياز مى پردازد
و زمانى كه به تحصيل معاش دست مى يازد
و زمانى كه به لذّتهاى حلال و نيكو مى گذراند .
( نهج البلاغة : الحكمة ۳۹۰ )
امام على عليه السلام :
إنّ ليلَكَ و نَهارَكَ لا يَستَوعِبانِ لِجَميعِ حاجاتِكَ ؛
فَاقسِمْها بينَ عَمَلِكَ و راحَتِكَ .
همانا شب و روز تو فرصت كافى براى رسيدن به همه امور و نيازهايت نيست ؛
پس آنها را ميان كار و استراحت خود تقسيم كن .
(غرر الحكم : ۳۶۴۱ )
امام على عليه السلام ـ در نامه خود به مالك اشتر ـ نوشت :
اِجعَلْ لنفسِكَ فيما بينَكَ و بينَ اللّه ِ أفضَلَ تِلكَ المَواقيتِ و أجزَلَ تِلكَ الأقسامِ ؛
و إن كانَتْ كُلُّها للّه ِِ ، إذا صَلَحَتْ فيها النِّيَّةُ و سَلِمَتْ مِنها الرَّعِيَّةُ .
بهترين اوقات هر روز و بيشترين بخش از آن را ، براى رابطه ميان خود و خدا قرار ده ؛
هر چند كه اگر در همه اوقات، نيّتْ پاك و درست باشد و مردم از آن نيّت در امنيّت و آسايش باشند ، اوقات ، همه از آنِ خداست .
( نهج البلاغة : الكتاب ۵۳ ، انظر تمام الكلام )
امام حسين عليه السلام :
سألتُ أبي عليه السلام عن مَدخَلِ رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله .
فقالَ : كانَ دُخولُهُ لنفسِهِ مَأذونا لَهُ في ذلكَ
فإذا أوى إلى مَنزِلِهِ ، جَزَّأ دُخولَهُ ثلاثةَ أجزاءٍ :
جُزءاً للّه ِِ و جُزءاً لأهلِهِ و جزءاً لنفسِهِ .
ثُمّ جَزَّأ جُزْءَهُ بينَهُ و بينَ الناسِ .
فَيَرُدُّ ذلكَ بالخاصَّةِ عَلَى العامَّةِ و لا يَدَّخِرُ عَنهُم مِنهُ شيئا
و كانَ مِن سِيرَتِهِ في جُزءِ الاُمَّةِ ،
إيثارُ أهلِ الفَضلِ بإذنِهِ و قَسَمَهُ على قَدرِ فَضلِهِم في الدِّينِ .
فمِنهُم ذُو الحاجةِ و مِنهُم ذُو الحاجَتَينِ و مِنهُم ذو الحَوائجِ .
از پدرم عليه السلام در مورد امور داخلى زندگانى پيامبر صلى الله عليه و آله پرسيدم .
فرمود : هرگاه اراده مى كرد ، به خانه مى رفت
و چون وارد منزل مى شد، اوقات خود را به سه بخش تقسيم مى كرد :
بخشى را به [ عبادت ] خدا اختصاص مى داد و بخشى را به خانواده اش و بخشى را به خودش .
وقت مخصوص به خودش را نيز ميان خود و مردم تقسيم مى فرمود و خواص را مى پذيرفت
و مسائل و موضوعات را از طريق آنان به عموم مردم ارجاع مى داد و چيزى از ايشان مضايقه نمى كرد
و روش آن بزرگوار، در اين زمانِ اختصاص يافته به امّت ، اين بود كه
در پذيرفتن به حضور و اختصاص دادن مقدار زمان ملاقات به افراد ، اهل فضل را ، به نسبت فضل و مقامى كه در دين داشتند ، بر ديگرى مقدّم مى داشت .
برخى از آنان يك حاجت داشتند، برخى دو تا و برخى چندين حاجت.
( بحار الأنوار : ۱۶/۱۵۰/۴ )
امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعايش به هنگام صبح و شام ـ گفت :
اللّهُمّ ! اجعَلْ لَنا في كُلِّ ساعَةٍ مِن ساعاتِهِ حَظّا مِن عِبادِكَ و نَصيبا مِن شُكرِكَ و شاهِدَ صِدقٍ مِن مَلائكتِكَ .
بار خدايا ! در هر ساعتى از ساعتهاى اين روز، بهره اى از بندگانت و نصيبى از سپاس گزاريت و گواه راستى از فرشتگانت براى ما قرار ده .
( الصحيفة السجّاديّة : الدعاء ۶ )
امام صادق عليه السلام :
كانَ فيما وَعَظَ لقمانُ ابنَهُ : ···
يا بُنَيَّ ! اجعَلْ في أيّامِكَ و لَيالِيكَ و ساعاتِكَ ، نَصيبا لكَ ، في طَلَبِ العِلمِ ؛
فإنّكَ لَن تَجِدَ لكَ ، تَضيِيعا ، مِثلَ تَركِهِ .
از اندرزهاى لقمان به فرزندش اين بود كه : . . .
فرزندم ! از روزها و شبها و اوقات خود ، بخشى را به تحصيل علم ، اختصاص بده ؛
زيرا تو هرگز براى خود ، خسران و ضايعه اى چون ترك علم ، نخواهى يافت .
( الأمالي للطوسي : ۶۸/۹۹ )
امام كاظم عليه السلام :
اِجتَهِدُوا في أن يكونَ زمانُكُم أربَعَ ساعاتٍ :
ساعَةٌ لِمُناجاةِ اللّه ِ
و ساعَةٌ لأمرِ المَعاشِ
و ساعَةٌ لمُعاشَرَةِ الإخوانِ و الثِّقاتِ الذينَ يُعَرِّفُونَكُم عُيُوبَكُم و يَخلُصُونَ لَكُم في الباطِنِ
و ساعَةٌ تَخْلُونَ فيها لِلَذّاتِكم في غَيرِ مُحَرَّمٍ .
سعى كنيد اوقات خود را چهار قسمت نماييد :
زمانى براى مناجات با خدا
و زمانى براى كسب و كار
و زمانى براى معاشرت با برادران و افراد مورداعتمادى كه عيبهايتان را به شما گوشزد مى كنند و در باطن خير خواه شما هستند
و زمانى براى كام جويى از لذّتهاى غير حرام .
( بحار الأنوار : ۷۸/۳۲۱/۱۸ )
شروع كردن و پايان دادن كارها ، با كارِ خير:
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَنِ استَفتَحَ أوَّلَ نَهارِهِ بخَيرٍ و خَتَمَهُ بِالخَيرِ ،
قالَ اللّه ُ لملائكتِهِ : لا تَكتُبُوا علَيهِ ، ما بينَ ذلكَ مِنَ الذُّنوبِ .
هر كس آغازِ روز خود را با خير شروع كند و با خير به پايانش برد ،
خداوند به فرشتگان خود فرمايد : گناهانى را كه در اين بين انجام داده است ، براى او ننويسيد .
( كنز العمّال : ۴۳۰۸۱ )
امام على عليه السلام :
يا كميلَ بنَ زيادٍ ! سَمِّ كُلَّ يومٍ بِاسمِ اللّه ِ « و لا حَولَ و لا قُوَّةَ إلاّ باللّه ِ » و تَوَكَّلْ عَلَى اللّه ِ
و اذكُرْنا و سَمِّ بِأسمائنا و صَلِّ علَينا و استَعِذْ بِاللّه ِ ، رَبِّنا ،
و ادرَأْ بذلكَ عن نفسِكَ و ما تَحُوطُهُ عِنايَتُكَ ؛
تُكْفَ شَرَّ ذلكَ اليَومِ ، إنْ شاءَ اللّه ُ .
اى كميل بن زياد ! هر روز نام خدا را ببر و « لا حول و لا قوّة إلاّ باللّه » بگو و به خدا توكّل نما
و ياد ما كن و نام ما را ببر و بر ما درود فرست و به پروردگار ما ، اللّه ، پناه بر
و بدين وسيله [ بدى را ] از خودت و آنچه به تو تعلّق دارد ، دور كن ؛
تا به خواست خدا ، از شرّ آن روز ايمن باشى .
( بحار الأنوار : ۷۷/۲۶۶/۱ )
امام زين العابدين عليه السلام :
إنَّ المَلَكَ المُوَكَّلَ عَلَى العَبدِ يَكتُبُ في صَحيفَةِ أعمالِهِ ؛
فَأملُوا بأوَّلِها و آخِرِها خَيرا ؛
يُغفَرْ لَكُم ما بينَ ذلكَ .
همانا فرشته گماشته بر بنده ، اعمال او را در نامه اى مى نويسد ؛
پس در آغاز و پايان آن نامه خيرى [ بر فرشته ] املا كنيد ؛
تا ما بين آن بر شما بخشيده شود .
( بحار الأنوار : ۵/۳۲۹/۲۵ )
بحار الأنوار ـ به نقل از ابوذر ـ :
يَومُكَ جَمَلُكَ إذا أخَذتَ بِرَأسِهِ أتاكَ ذَنَبُهُ ؛
يَعنِي إذا كنتَ مِن أوَّلِ النهارِ في خَيرٍ ، لَم تَزَل فيهِ إلى آخِرِهِ .
روز تو [چون ] شتر توست كه اگر سر او را بگيرى ، بقيّه اش دنبال تو مى آيد ؛
يعنى اگر روزت را با خير آغاز كنى ، تا آخر آن در خير به سر خواهى برد .
( بحار الأنوار : ۷۳/۱۲۴/۱۱۲ )
مراقبه و محاسبه :
المحجّة البيضاء ـ به نقل از طلحه ـ :
انطَلَقَ رَجُلٌ ذاتَ يَومٍ فَنَزَعَ ثِيابَهُ و تَمَرَّغَ في الرَّمْضاءِ و كانَ يقولُ لنفسِهِ :
ذُوقِي و عَذابُ جَهَنَّمَ أشَدُّ حَرّا . أجِيفَةٌ بالليلِ بَطَّالَةٌ بالنهارِ ؟!
فبَيْنا هُو كذلكَ إذ أبصَرَ النبيَّ صلى الله عليه و آله في ظِلِّ شَجَرَةٍ .
فَأتاهُ فقالَ : غَلَبَتنِي نَفسِي .
فقالَ لَهُ النبيُّ صلى الله عليه و آله : أ لَمْ يَكُنْ لكَ بُدٌّ مِنَ الذي صَنَعتَهُ ؟
أمَا لقد فُتِحَتْ لكَ أبوابُ السماءِ و بَاهَى اللّه ُ عزّ و جلّ بكَ الملائكَةَ .
ثُمّ قالَ لأصحابِهِ : تَزَوَّدُوا مِن أخِيكُم .
فَجَعَلَ الرجلُ يقولُ لَهُ : يا فلانُ ! ادْعُ لِي .
يك روز مردى جامه خود را از تن درآورد و در ميان شنهاى داغ شروع به غلتيدن كرد و با خود مى گفت :
بچش ، كه عذاب دوزخ داغتر است .آيا شب [ همچون ] مردارى و روز بيكاره؟!
آن مرد در همين حال ، چشمش به پيامبر افتاد كه در سايه درختى ايستاده بود .
پس خدمت آن حضرت آمد و عرض كرد : نَفْسَم بر من چيره شد .
پيامبر به او فرمود : آيا چاره اى جز اين كار نداشتى ؟
بدان كه درهاى آسمان براى تو گشوده شد و خداوند عزّ و جلّ به وجود تو بر فرشتگانش افتخار كرد .
آن گاه به اصحابش فرمود : از برادر خود توشه بستانيد .
اين شد كه هر كس به او مى گفت : فلانى ! براى من دعا كن .
( المحجّة البيضاء : ۸/۶۸/۱ - ( انظر ) الرياضة : باب ۱۵۷۱ )
امام صادق عليه السلام :
طُوبى لِعَبدٍ جاهَدَ للّه ِِ نَفسَهُ و هَواهُ
و مَن هَزَمَ جُندَ نَفسِهِ و هَواهُ ، ظَفِرَ بِرِضا اللّه ِ
و مَن جاوَزَ عَقْلُهُ نفسَهُ الأمَّارَةَ بِالسُّوءِ بِالجَهدِ و الاستِكانَةِ و الخُضُوعِ ، على بِساطِ خِدمَةِ اللّه ِ تعالى ، فقد فازَ فَوزا عَظيما
و لا حِجابَ أظلَمُ و أوحَشُ بَينَ العَبدِ و بينَ اللّه ِ مِن النَّفسِ و الهَوى
و لَيسَ لِقَتلِهِما و قَطعِهِما سِلاحٌ و آلَةٌ مِثلَ الافتِقارِ إلى اللّه ِ و الخُشوعِ و الخُضوعِ و الجُوعِ و الظَّمَأِ بالنهارِ و السَّهَرِ بالليلِ ؛
فإن ماتَ صاحِبُهُ ماتَ ، شَهيدا
و إن عاشَ و استَقامَ ، أدّى عاقِبَتُهُ إلى الرِّضوانِ الأكبَرِ .
قال اللّه ُ تعالى : « و الَّذِينَ جاهَدوا فِينا ، لَنَهْدِيَنَّهُم سُبُلَنا و إنَّ اللّه َ لَمَعَ المُحْسِنِينَ ».
خوشا به حال بنده اى كه براى خدا با نفْس و هوس خويش جهاد كند
و هر كه لشكر هوا و هوس خود را شكست دهد، به خشنودى خدا دست يابد
و هركه خِرَدش، با كوشش و شكستگى و فروتنى ، بر بساط خدمت گزارى به خدا ، بر نفْس امّاره اش چيره شود ، به پيروزى بزرگى دست يافته باشد .
ميان بنده و خداوند حجابى ظلمانى تر و وحشتناكتر از نفْس و هواى نفْس نيست
و براى كشتن اين دو ، سلاح و ابزارى چون احساس نياز به خدا و خضوع و خشوع و گرسنگى و تشنگى كشيدن در روز و شب زنده دارى نيست ؛
كه اگر چنين كسى بميرد، شهيد است
و اگر زنده بماند و همچنان به اين راه ادامه دهد ، خداوند فرجام او را به آن رضوان بزرگ ختم كند.
خداوند عزّ و جلّ فرمود : « و آنان كه به خاطر ما جهاد كنند ، راههايمان را به آنان نشان مى دهيم و خداوند با نيكوكاران است » . ( العنكبوت : ۶۹ )
( مصباح الشريعة : ۴۴۱ )
امام كاظم عليه السلام :
لَيسَ مِنّا ، مَن لَم يُحاسِبْ نفسَهُ في كُلِّ يَومٍ .
فَإن عَمِلَ حَسَنا ، استَزادَ اللّه َ
و إن عَمِلَ سَيِّئا ، استَغفَرَ اللّه َ مِنهُ و تابَ إلَيهِ .
از ما نيست ، كسى كه هر روز به حساب نفس خود رسيدگى نكند .
اگر كار خوبى كرده باشد ، از خداوند فزونتر بخواهد
و اگر كار بدى كرده باشد ، از خداوند آمرزش بخواهد و به درگاه او توبه كند .
( الكافي : ۲/۴۵۳/۲ )
http://ahlolbait.com/article/3724