سرویس اجتماعی شفاف، عاطفه کولیوند: سلامت جسم و جان و روان، زیربنایی ترین عامل پیشرفت و تکامل جامعه است. امروزه برای دست یابی به این هدف، با اجرای برنامه های پیش رفته بهداشتی و بهزیستی در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، افراد ناتوان جامعه از دوران شیرخوارگی تا سالخوردگی تحت مراقبت قرار دارند تا سلامتشان تأمین شود. بهزیستی و تامین اجتماعی سازمان هایی هستند که این وظیفه را در ایران بر عهده دارند؛ این سازمان‌ها مبنای به وجود آمدنشان کمک به تأمین حداقل هزینه زندگی خانواده های نیازمند و بی سرپرست و ایجاد زمینه های مناسب برای خودکفایی آنان بوده است.

تعریف بهزیستی

در میان تعریف های گوناگون بهزیستی، تعریف سازمان ملل متحّد، از همه پذیرفته شده تر است: «سازمان بهزیستی، عبارت است از مجموعه ای هماهنگ از برنامه ها و فعالیت هایی که زیر نظارت یا کمک دولت، برای بهبود زندگی افراد و گروه های آسیب پذیر جامعه، انجام می شود.»

به طور کلّی، پنج گروه از افراد جامعه، نیازمند محسوب شده و در برنامه ریزی های سازمان بهزیستی کشور، مورد توجه قرار می گیرند. این گروه ها عبارت اند از: کودکان، زنان، سالخوردگان، بزهکاران و معلولان. سازمان بهزیستی، برای کمک به حداقل هزینه زندگی افراد و خانواده های نیازمند و بی سرپرست، و ایجاد زمینه های مناسب برای خودکفایی آنان برنامه ریزی های وسیعی صورت می دهد.

 

 

 

 

اهمیت بهزیستی در اسلام

با توجه به احادیث و آیه های بسیاری که در دین اسلام وجود دارد حفظ سلامتی به صورت موکد سفارش شده است؛ در اهمیت تندرستی همین بس که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه واله وسلم در پاسخ سؤالی که اگر شب قدر را درک کردیم چه چیزی از خدای خود طلب کنیم؟

حضرت جواب دادند: عافیت را.

«مَنْ اَحْیاها فکانما احیا النّاس جمیعاً»

و هر کس که نفسی را حیات بخشد مثل آن است که همه مردم را حیات بخشیده است.

از این آیه می توان به اهمیت واقعی پیشگیری پی برد و جان انسانها را قبل از این که دچار گرفتاری شوند نجات دهیم. که این مورد از وظایف اصلی بهزیستی و تامین اجتماعی می باشد.

 

 

خدمات بهزیستى در ایران

با توجه به فرهنگ غنى اسلام و مردم در ایران، از دیربازهمواره طیف وسیعى از خدمات اجتماعى توسط خانواده ها، افراد نیکوکار، روحانیت و مساجد ارائه مى شده و موسسات اجتماعى کوچک و بزرگ با تکیه بر نهاد وقف، نه تنها در حوزه بهزیستى بلکه در سایر امور فرهنگى، اجتماعى و اقتصادى به فعالیت مى پرداخته است.نمونه چنین مراکزى، مکتبخانه ها، مدارس، حوزه هاى علمیه، شفاخانه ها، بیمارستانها، کاروانسراها و… که طى قرون متمادى ساخته و دایر شده است مى باشند.

افزایش مراودات تجارى، سیاسى و فرهنگى در قرون اخیر با همسایگان و دولتهاى منطقه منجر به بروز تغییراتى در برخى از حوزه هاى اجتماعى و اقتصادى شده است.

در حوزه بهزیستى اولین یتیم خانه ایران به سبک شبانه روزى مستقل در تهران محل انبار گندم (سابق) و در دوران ناصرالدین شاه ایجاد شد. از آن زمان به بعد موسسه هاى مختلفى از سوى دولتها یا افراد و گروههاى خیر براى حمایت از نابینایان و ناشنوایان، معلولین ذهنى و جسمى و همچنین نیازمندان و بى سرپرستان به وجود آمد که خدمات آنها عموماً جنبه رفاهى و آموزشى داشته است.

تا پیش از پیروزى انقلاب اسلامى تشکیلات متمرکزى براى ارائه خدمات بهزیستى وجود نداشت و خدمات نسبتاً مشابهى به صورت پراکنده توسط دستگاههاى مختلف ارائه مى شد. تعدادى از این سازمانها عبارت بودند از:

- سازمان ملى رفاه خانواده ایران

- سازمان بهزیستى و آموزش کودکان و نوجوانان

- سازمان ملى بهزیستى ناشنوایان ایران

- سازمان ملى رفاه ناشنوایان ایران

- سازمان ملى رفاه نابینایان ایران

- سازمان زنان

- جمعیت حمایت از اطفال بى سرپرست

پس از پیروزى انقلاب شکوهمند اسلامى ایران سازمان بهزیستى کشور در بیست و چهارم خرداد ماه ۱۳۵۹ براساس مصوبه شوراى عالى انقلاب اسلامى تشکیل شد.

شهید دکتر محمد على فیاض بخش پس از آن که به پراکندگى سازمانهاى رفاهى و توانبخشى کشور و عدم هماهنگى لازم بین آنها پى برد، با کمک و همفکرى شهید سید محمد باقر لواسانى و تنى چند از همفکرانش لایحه تشکیل سازمان بهزیستى کشور را به شوراى انقلاب پیشنهاد کرد و پس از تصویب آن با کار پیگیر و مستمر به سازماندهى تشکیلات و برنامه ریزى براى فعالیت نوین سازمان بهزیستى پرداخت و در مدت کوتاهى توانست ارگان دولتى و کار آمدى براى خدمت به محرومان و مستضعفان کشور ایجاد کند.

در تاریخ ۲۹/۹/۵۹ سازمان تربیتى شهردارى تهران نیز به بهزیستى واگذار شد و در تاریخ ۱۶/۱۰/۱۳۶۳ بر پایه مصوبه مجلس شوراى اسلامى، بار دیگر سازمان بهزیستى در شمار سازمانهاى وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکى قرار گرفت.

 

 

 بهزیستی از ارکان اصلی جامعه

اصولاً بهزیستى به مجموعه متشکل از تدابیر، خدمات، فعالیتها و حمایتهاى غیر بیمه اى اطلاق مى شود که به منظور بسط رحمت اسلامى در جامعه و حفظ ارزشها و کرامات انسانى، با تکیه بر کمکهاى مردمى و همکارى نزدیک سازمانهاى ذى ربط انجام مى شود و گسترش خدمات توانبخشى، حمایتى، بازپرورى و کمک به تامین حداقل نیازهاى اساسى گروههاى محروم و کم در آمد را مد نظر دارد.

کانون اصلى فعالیتها و برنامه هاى سازمان بهزیستى، پیشگیرى از فرو پاشى زندگى افراد و خانواده هایى است که به علت مشکلات اقتصادى و ناهنجاریهاى اجتماعى و فرهنگى دچار آسیب پذیرى و ناتوانى هاى محتلف شده اند و یا از معلولیتهاى جسمى و روانى رنج مى برند. بدون تردید، خدمت رسانى به این گروهها با کیفیت مطلوب هنگامى امکان پذیر خواهد بود که یک نهاد ویژه برخوردار از توان تخصصى، اقتصادى، اجرایى و سیاسى قوى به شکل منسجم جنبه هاى گوناگون خدمات مورد نیاز محرومان و مستضعفان را عهده دار شود.

دیگر سازمان مهم کشور سازمان تامین اجتماعی می‌باشد که بنا بر تعریف ارائه شده از سوی اتحادیه بین المللی تامین اجتماعی، تامین اجتماعی می تواند شامل برنامه های بیمه اجتماعی، برنامه های حمایت اجتماعی، برنامه های همگانی، برنامه های تعاونی، صندوق های ملی احتیاط، و سایر طرح ها از جمله رویکردهای مبتنی بر بازار گردد، که بنا بر روش یا قانون ملی، بخشی از سیستم تامین اجتماعی یک کشور را تشکیل می دهند.

 

 

عوامل پیدایش تأمین اجتماعی

اختلاف شرایط، امکانات، ویژگی های طبیعی، چگونگی نظام های حاکم بر اجتماعات و استعدادهای افراد، ایجاب می کند که زندگی همه انسان ها، در یک سطح نباشد و همگی نتوانند از درآمد مساوی برخوردار باشند. از دیرباز، بشر شاهد محرومیت ها و کمبودهای فراوانی بوده است؛ بیکاری، بیماری، نقص عضو، سوانح و حوادث را بر پیکر برخی هم نوعان احساس می کرد و رنج می برد و برای درمان آن، راه های مستقل و محترمانه ای را جست و جو و ارائه می کرد که یکی از آن ها «تأمین اجتماعی» است.

به طورکلی، وجود سه عامل، زمینه پیدایش«تأمین اجتماعی» را در دنیا فراهم آورده است: اول، نفع شخصی و اهمیتی که هر فرد برای منافع خود قائل است؛ دوم، احساس خیرخواهی و نوع دوستی؛ سوم، احساس سرنوشت مشترک که می توان از آن به احساس صنفی نیز تعبیر نمود.

حق همگانی

اولین برنامه های تامین اجتماعی مبتنی بر بیمه اجباری در اواخر قرن ١٩ در اروپا بنا نهاده شدند. با اینحال، گسترش هر چه بیشتر برنامه های ملی تامین اجتماعی در سراسر جهان، که عمدتا نتیجه مستعمره زدایی و تاسیس دولت های مستقل جدید پس از جنگ جهانی دوم بود طی قرن بیستم صورت پذیرفت. گسترش تامین اجتماعی مورد حمایت کنوانسیون ها و دستگاه های بین المللی گوناگونی قرار گرفته است و شناخت تامین اجتماعی به مثابه حق اساسی بشر  به بیانیه جهانی حقوق بشر در سال ١٩٤٨ باز می گردد. در چندین کشور از جمله آلمان و برزیل، تامین اجتماعی حقی است که توسط قانون اساسی تضمین می گردد. امروزه، بیشتر کشورها دارای اشکالی از سیستم های تامین اجتماعی می باشند. رایج ترین برنامه تامین اجتماعی در سراسر جهان، برای مستمری های بازنشستگی، ازکارافتادگی، و بازماندگان به همراه برنامه هایی برای ارائه مزایا به آسیب های ناشی از کار و بیماری های حرفه ای، بیماری و بارداری، کمک عائله مندی و بیکاری می باشد.

تامین اجتماعی، کلید توسعه اجتماعی و اقتصادی بلند مدت

اهمیت اجتماعی سیستم های تامین اجتماعی برای جامعه هم اکنون بطور گسترده ای مورد پذیرش قرار گرفته است. با اینحال، اتفاق نظر چندانی در خصوص اهمیت اقتصادی سیستم های تامین اجتماعی وجود ندارد. با اینحال، این نظریه که سیستم های تامین اجتماعی باید به عنوان یک فاکتور مولد در توسعه اقتصادی بکار گرفته شودند نظریه ای است که همچنان در این سو و آن سو رواج می یابد.

هنگامی که در خصوص اهمیت اقتصادی قانون تامین اجتماعی بحث صورت می گیرد، تاریخ تامین اجتماعی در اروپا به گونه ای خاص آموزنده است. بسیاری از کشورهای اروپایی در ابتدای توسعه شان و پیش از آن که به جوامعی ثروتمند مبدل شوند به معرفی برنامه های تامین اجتماعی پرداختند. تاریخ اروپا نشان می دهد که اقتصاد های کارآمد و سیستم های تامین اجتماعی کارآمد می توانند شانه به شانه هم رشد کنند و سیستم های تامین اجتماعی، ترمزی برای اقتصاد های کارآمد محسوب نمی شوند. آشکار است که کلیه کشورها باید سیستم های تامین اجتماعی خود را بر اساس نیازهای اجتماعی ـ اقتصادی و شرایط خود توسعه دهند. با اینحال، و بر اساس تجربه کشورهای اروپایی، پیامی که برای کشورهای در حال توسعه وجود دارد پیام شفافی است: سیستم های تامین اجتماعی موثر و کارآمد کلید توسعه اجتماعی و اقتصادی بلند مدت محسوب می شوند.

سازمان تأمین اجتماعی

سازمان تأمین اجتماعی یک سازمان بیمه‌گر اجتماعی است که مأموریت اصلی آن پوشش کارگران مزد و حقوق بگیر (به صورت اجباری) و صاحبان حرف و مشاغل آزاد (به صورت اختیاری) است. براساس قانون، سازمان تأمین اجتماعی یک سازمان عمومی غیردولتی است که بخش عمده منابع مالی آن از محل حق بیمه‌ها (با مشارکت بیمه شده و کارفرما) تأمین می‌شود و متکی به منابع دولتی نیست. به همین دلیل، دارایی‌ها و سرمایه‌های آن متعلق به اقشار تحت پوشش در نسل‌های متوالی است و نمی‌تواند قابل ادغام با هیچ یک از سازمان‌ها و مؤسسات دولتی یا غیردولتی باشد.

تکیه‌گاه اصلی سازمان تأمین اجتماعی مشارکت سه‌جانبه کارفرمایان، بیمه‌شدگان و دولت در عرصه‌های مختلف سیاستگذاری، تصمیم‌گیری‌های کلان و تأمین منابع مالی است. اصول و مبانی بیمه‌گری این سازمان به نحوی تنظیم شده که بین اهداف اصلی آن با اهداف کلان نظام اقتصادی کشور همسویی کامل وجود دارد.

تعهدات سازمان تامین اجتماعی برابر استانداردهای تعیین شده به وسیله سازمان بین‌المللی کار و سازمان بین‌المللی تأمین اجتماعی تنظیم شده و بالاترین حد این استانداردها را در بر می‌گیرد. چگونگی تحقق این تعهدات و ارایه خدمات به وسیله این سازمان را قانون معین کرده است.

مهم‌ترین تعهدات و خدمات سازمان تأمین اجتماعی برمبنای قانون تأمین اجتماعی و مقررات مربوط به آن:

- حمایت در برابر حوادث، بیماری‌ها و بارداری

-  مستمری بازنشستگی

- مستمری از کارافتادگی

- مستمری بازماندگان

- مقرری بیمه بیکاری

- غرامت دستمزد ایام بیماری

- پرداخت هزینه وسایل کمک پزشکی

- کمک هزینه ازدواج

بنابراین بهزیستی و تامین اجتماعی از ارکان مهم کشور هستند و نیازمند توجه ویژه مسئولین می باشند تا جامعه ای سالم را برای کشور به ارمغان آورد. کاملا مشخص است که جامعه ای دارای سازمان بهزیستی و تامین اجتماعی  قوی تری باشد خیلی بهتر مشکلات اجتماعی را حل می‌کند و در واقع آن جامعه آسیب های اجتماعی کمتری دارد و همچنین قانونمند تر است.