ازدواج علی (ع) و فاطمه (س)، از مناسبت‌های شیعیان است که به ازدواج حضرت علی(ع) نخستین امام شیعیان با حضرت فاطمه(س) دختر پیامبر اشاره دارد. این ازدواج در ۱ ذی‌الحجه سال دوم هجری رخ داد. خطبه عقد آنان را پیامبر اکرم خواند. بر اساس منابع روایی، پیش از امام علی(ع)، کسان دیگری از مهاجران و انصار، تمایل خود برای ازدواج با حضرت فاطمه(س) به پیامبر (ص) اعلام کردند اما با مخالفت وی روبرو شدند.
مهریه حضرت زهرا(س) در منابع مختلف بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ درهم ذکر شده که این مبلغ، مهر السنة خوانده می‌شود. امام علی(ع)، بر اساس آنچه در روایات نقل شده، برای تأمین مهریه، زره خود را فروخت و پیامبر با پول آن جهیزیه حضرت فاطمه(س) را تهیه کرد. در شب ازدواج امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س)، مردم مدینه به دعوت پیامبر(ص) اطعام شدند.
پیامبر(ص) دست حضرت فاطمه(س) را در دست امام علی(ع) گذاشت و پس از حضور در خانه آن دو برایشان دعا کرد که خداوند دلهایشان را به هم نزدیک و نسلشان را مبارک گرداند.
محتویات
خواستگاری امام علی(ع)
ماجرای خواستگاری از حضرت فاطمه (س)، با تفاوت‌هایی در منابع شیعه و سنی نقل شده است. بنابر این منابع، چند تن از صحابه در مدینه مانند ابوبکر، عمر بن خطاب و عبدالرحمن بن عوف به خواستگاری فاطمه (س) رفتند. پیامبر (ص) در پاسخ به این درخواست‌ها، ازدواج فاطمه را موکول به خواست و قضای الهی می‌کرده و تاکید کرده است که ازدواج او به دست خداست.[۱]
بنابر منابع، علی بن ابیطالب(ع) در پاسخ به برخی مهاجران که از او پرسیده‌اند چرا از فاطمه خواستگاری نمی‌کند، تاکید کرده است: «به خدا قسم چیزی ندارم.» سرانجام علی (ع) نزد رسول خدا (ص) رفت ولی از روی شرم نتوانست درخواست خود را بگوید. در مرتبه سوم، از پیامبر درخواست ازدواج با فاطمه کرد و پیامبر فرمود: «آیا چیزی داری؟» امام علی (ع) در پاسخ به پیامبر (ص) گفت که جز زره چیزی ندارد. پیامبر (ص)، مهریه فاطمه را دوازده و نیم اوقیۀ طلا قرار داد و زره علی (ع) را به او برگرداند.[۲] بنابر برخی نقل‌ها، پیامبر در برابر گلایه برخی مهاجران، بر الهی بودن ازدواج امام علی و فاطمه تأکید کرده است.[۳]
خطبه عقد
بنابر نقل ابن شهر آشوب در مناقب آل ابی طالب، پیامبر در هنگام ازدواج فاطمه و علی (ع) بر منبر رفت و خطبه‌ای خواند و سپس گفت: خداوند به من دستور داده است که فاطمه را به عقد علی درآورم و من نیز اگر علی راضی باشد، فاطمه را با مهریه ۴۰۰ مثقال نقره به عقد ازدواج علی درمی‌آورم. سپس امام علی (ع) رضایت خود را اعلام کرد.[۴]
بنابر برخی روایات، تا زمانی که حضرت فاطمه زنده بوده، خداوند دیگر زنان را بر امام علی (ع) حرام کرده و به همین دلیل، امام اول شیعیان در دوران زندگی فاطمه (س) با زن دیگری ازدواج نکرد.[۵]
تاریخ ازدواج
بنابر نقل کلینی در کافی به نقل از امام سجاد(ع)، پیامبر یک سال پس از هجرت به مدینه، حضرت فاطمه(س) را به همسری حضرت علی (ع) درآورد.[۶] در تاریخ طبری هم از امام باقر(ع) نقل شده که امام علی(ع) چند شب پیش از اتمام ماه صفر در سال دوّم هجری، با حضرت فاطمه (س) ازدواج کرد.[۷] طبری در نقل دیگری ازدواج را در ماه رجب دانسته و گفته است علی(ع) «بعد از بازگشت از غزوه بدر بر فاطمه (س) وارد شد.»[۸] در این نقل، سن فاطمه زهرا (س) هجده سال ذکر شده است[۹] ولی برخی منابع شیعه با توجه به روایت کلینی که تولد فاطمه را پنج سال پس از بعثت پیامبر ذکر کرده،[۱۰] سن او را در هنگام ازدواج، نُه سال دانسته‌اند.[۱۱]
از آنجا که پیامبر (ص) حضرت فاطمه (س) را ۱ ذی‌الحجه سال دوم هجری، به خانۀ امام علی (ع) فرستاد،[۱۲] و فاصله زمان عقد تا ازدواج آن دو تقریبا ده ماه بوده است، برخی از محققان به بررسی دلایل تسریع پیامبر در اجرای صیغه عقد پرداخته و احتمال داده‌اند شاید مقصود پیامبر از اجرای خطبه عقد آن بوده که خواستگاران قبلی، پاسخ روشنی دریافت کنند. به تاخیر انداختن ازدواج، همچنین به منظور رشد و نموّ جسمی حضرت زهرا (س) هم تحلیل شده است.[۱۳]
مهریه و جهیزیه
منابع تاریخی میزان مهریه حضرت زهرا(س) را بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ درهم ذکر کرده‌اند.[۱۴] در دوران پیامبر، هر ده درهم نقره، معادل یک دینار طلا بوده است و بر این اساس، مهریه حضرت زهرا (س)، معادل ۱۷۰ تا ۲۲۳ گرم طلا تخمین زده می‌شود.[۱۵]
بنابر گزارش شیخ طوسی در کتاب أمالی، امام علی (ع) برای تأمین مهریه، زره خود را فروخت[۱۶] پس از آنکه مهریه به دست پیامبر رسید، بی آنکه آن را بشمارد، اندکی از پول را به بلال داد تا برای فاطمه عطر تهیه کند.[۱۷] پیامبر اکرم (ص) سپس باقیمانده پول را برای تهیه وسائل موردنیاز زندگی، به ابوبکر داد و عمار یاسر و چند تن از یاران خود را با او همراه ساخت.[۱۸][یادداشت ۱] ازجمله موارد جهیزیه حضرت فاطمه، پیراهنی بود که حضرت زهرا شب عروسی خود در پی تقاضای زنی مستمند، به او بخشید و خود به لباسی مستعمل اکتفا کرد.[۱۹]
ولیمه شب عروسی
بر اساس منابع روایی، پیامبر اکرم (ص)، بلال حبشی را فراخوانده و از او خواست که یک گوسفند و پنج مُد جو تهیه کند تا مهاجران را دعوت کند و برای ازدواج امام علی و فاطمه (س) ولیمه بدهد. از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که در این دیدار به بلال فرمود: «دوست دارم از سنت‌های امت من این باشد که در ازدواج، ولیمه داده شود.» پس از آنکه بلال، ولیمه را آماده ساخت، مردان به دعوت پیامبر (ص) در مسجد حضور یافته و از آن غذا خوردند و پس از آن، باقیمانده غذا به دستور پیامبر به بلال داده شد تا برای زنان و کودکان برده شود.[۲۰]
دعای پیامبر (ص)
پیامبر (ص) پس از ولیمه عروسی، دست فاطمه (س) را در دست علی (ع) گذاشت و پس از آنکه به خانه خود رفتند، به آنها پیوست،[۲۱] ظرف آب طلب کرد و در ضمن پاشیدن مقداری آب روی سر و میان شانه‌های حضرت فاطمه(س)،[۲۲] از خداوند خواست که آن دو را تطهیر کند، همانطور که پیامبر را تطهیر کرده است.[۲۳] پیامبر همچنین از آن دو خواست از آن آب بنوشند، روی‌شان را با آن بشویند و با آن مضمضه و استنشاق کنند. وی در پایان برای آن دو دعا کرد و فرمود: «خداوند دل‌هایتان را به هم نزدیک و مهربان کند و نسل شما را مبارک گرداند و کارهای شما را اصلاح کند.»[۲۴]
نقل مکان به همسایگی پیامبر
بر اساس منابع تاریخی، خانه امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س)، چند روز پس از ازدواج به همسایگی پیامبر منتقل شد؛ چراکه دوری فاطمه برای پیامبر دشوار بوده است. پیامبر ابتدا به دنبال آن بوده که آن دو را در خانه خود جای دهد، اما حارثة بن نعمان، یکی از صحابه، خانه خود را که در همسایگی پیامبر بود، در اختیار او گذاشت تا خانه علی و فاطمه باشد.[۲۵]
روز ازدواج
روز اول ذی الحجه در تقویم ایران، روز ازدواج نامگذاری شده است.
پانویس
- ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۶؛ قزوینی، فاطمة الزهراء از ولادت تا شهادت، ۱۳۸۶ش، ص۱۹۲.
- طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۶۰-۱۶۱؛ یوسفی غروی، تاریخ تحقیقی اسلام، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۲۵۱.
- یعقوبی، تاريخ يعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۴۱.
- ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، نشر علامه، ج۳، ص۳۵۰.
- شیخ طوسی، الأمالی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۰۱؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۵۳، ح۱۱.
- کلینی، الرّوضة من الکافی، ۱۳۶۴ش، ج۲، ص۱۸۰-۱۸۱.
- طبری، تاریخ طبری، بیروت، ج۲، ص۴۱۰.
- طبری، تاریخ طبری، بیروت، ج۱۱، ص۵۹۸.
- طبری، تاریخ طبری، بیروت، ج۱۱، ص۵۹۸.
- کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۴۵۷.
- الحسنی، سيرة الأئمة الاثني عشر، ۱۳۸۲ق، ج۲، ص۸۱.
- مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۹۲.
- یوسفی غروی، تاریخ تحقیقی اسلام، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۲۵۰.
- ابن شهر آشوب، مناقب، موسسه انتشارات علامه، ج۳، ص۳۵۰-۳۵۱؛ متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۵ق، ج۱۳، ص۶۸۰.
- نجفی، جواهر الکلام، ج۱۵، ص۱۷۴-۱۷۹؛ توضیح المسائل مراجع، ج۲، ص۱۲۹.
- شیخ طوسی، الأمالی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۹۳.
- شیخ طوسی، الأمالی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۹۳.
- شیخ طوسی، الأمالی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۹۳.
- شوشتری، شرح إحقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۴۰۱.
- یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الإسلامي، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۲۱۴.
- شیخ طوسی، الأمالی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۹۹.
- شیخ طوسی، الأمالی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۹۷.
- یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الإسلامي، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۲۱۵.
- یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الإسلامي، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۲۱۵.
- شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا، ص۷۳-۷۲؛ نیز ر.ک: ابن سعد، طبقات، ج ۸، ص۲۲-۲۳.
یادداشت‌ها
- شیخ طوسی فهرست جهاز حضرت فاطمه را در کتاب أمالی ذکر کرده است؛ این موارد عبارتند از:
- پیراهنی به بهای هفت درهم
- روسری‌ای به بهای چهار درهم
- قطیفه مشکی بافت خیبر
- دو رختخواب که یکی از لیف خرما و دیگری از پشم گوسفند پر شده بود.
- چهار بالش از چرم طائف
- حصیر
- آسیاب دستی
- ظرفی مسی برای شستن لباس
- مَشکی از پوست
- قدحی برای شیر
- آفتابه‌ای قیراندود
- کوزه‌ای سبزرنگ
- دو کوزه سفالی
(شیخ طوسی، الأمالی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۹۳.)
منابع
- ابن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
- ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی و محمدحسین آشتیانی، قم، مؤسسه انتشارات علامه، [بی‌تا].
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۹ق.
- بهجت، محمدتقی، استفتائات، قم، دفتر آیت‌الله العظمی بهجت، ۱۳۸۶ش.
- توضیح المسائل مراجع، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۲۴ق.
- الحسنی، هاشم معروف، سيرة الأئمة الاثني عشر، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۲ق.
- شوشتری، نورالله بن شریف الدین، إحقاق الحق وإزهاق الباطل، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۹ق.
- شهیدی، جعفر، زندگانی فاطمه زهرا، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۹ش.
- طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، ترجمه صادق حسن‌زاده، قم، نشر اندیشه هادی، ۱۳۸۸ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوریٰ بأعلام الهدیٰ، قم، مؤسسة آل البيت (ع) لإحياء التراث، ۱۴۱۷ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، [بی‌نا]، [بی‌تا].
- قزوینی، محمدکاظم، فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها از ولادت تا شهادت، ترجمه و نگارش علی کرمی فریدنی، قم، نشر مرتضی، ۱۳۸۶ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، اسلامیه، دوم، ۱۳۶۲ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الروضة من الکافی، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، نشر علمیه اسلامیه، ۱۳۶۴ش.
- متقی هندی، فاضل، کنزالعمال، موسسة الرسالة.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق.
- یعقوبی، تاريخ يعقوبی، بيروت، دار صادر، [بی‌تا].
- یوسفی غروی، محمدهادی، تاریخ تحقیق اسلام: موسوعة التاریخ الاسلام، ترجمه حسینعلی عربی، قم، انتشارات مؤسسه امام خمینی، ۱۳۸۳ش.
