طلب رحمت الهی از طریق خواندن نماز باران از خداوند، یک درس توحیدی است که ذات مقدس پروردگار و خواست او را ورای هر چیزی دانسته و از گرداننده جهان هستی طلب باران میکند. این نماز توصیه ای است دینی که از زمان پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله) و معصومین رواج داشته و نسل به نسل تا بدین زمان انتقال پیدا کرده است. زمانی که بارش رحمت الهی قطع گردد و در پی آن زمین نیز چشمه ها و قنات های پر آبش را از مخلوقات منع نماید و خشکسالی زمین را فراگیرد، برای نزول رحمت الهی و بارش باران، نماز استسقاء یا باران می خوانیم. با ما همراه باشید تا با نحوه خواندن نماز باران و احکام و مستحبات آن آشنا شویم.

دلایل خشکسالی و نباریدن باران

جدای از بحث دستکاری طبیعت توسط انسان، که روز به روز و با پیشرفت تکنولوژی خرابکاری های گسترده تری در سطح طبیعت بوجود می آید. در احادیث و روایات دلایل مختلفی برای عدم نزول باران ذکر شده که در ذیل به آن می پردازیم.

• خشم و غضب الهی: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) میفرماید: زمانی که خداوند بر امتی غضب نماید و عذاب بر آنان نفرستد، نرخ‌ها گران می‌ شود و همچنین عمرها کوتاه می‌گردد، تجار سود نمی کنند و درخت‌ها میوه نمی دهند و نهرها پر آب نمی شود و باران از مردم قطع می‌شود و اشرار برآنان تسلط می یابند.[۱]
• ظلم حاکمان: امام رضا(علیه السلام) فرموده اند که هرگاه حاکمان دروغ بگویند، باران، بند مى آید و هرگاه سلطان ستم کند، دولت، سست و بى اعتبار مى شود و هرگاه زکات داده نشود، چارپایان، بمیرند.[۲]
• شیوع گناه و فساد : طبق احادیث و روایات: کفران نعمت، شیوع گناه، کم فروشی و احتکار، ظلم و حیله، ترک امر به معروف و نهی از منکر و … نیز میتواند سبب قطع باران می شود.

 

اسباب و شرایط اولیه برای نماز باران

طبق موارد گفته شده در مطالب قبلی، بی آبی در یک منطقه و عدم بارش باران، نشانه و علامتی از غضب خداوند است که بخاطر عمومی شدن گناه و فساد در جامعه ی یک منطقه شکل گرفته است. درخواست باران از خداوند به وسیله نماز بسیار بهتر است که با توبه و پشیمانی از گناهان و تضرع باشد. زیرا در خشکسالی و بی آبی، از دست هیچکسی جز خداوند منّان، کاری بر نمی‌آید. تنها آفریدگار هستی است که با فرستادن ابرهای باران زا، میتواند رحمت خویش را بر سر مردم بگستراند.

نحوه خواندن و کیفیت نماز باران

نحوه خواندن این نماز مانند نماز عید ( عید قربان و عید فطر)  می باشد[۳] و پس از خواندن حمد و سوره ۵ تکبیر و بعد از هر تکبیر قنوت گرفته می‌شود و دعای قنوت را میخوانیم. سپس به رکوع و سجود میرویم. در رکعت دوم و پس از خواندن حمد و سوره نیز، چهار تکبیر و بعد از هر تکبیر قنوت گرفته و دعای قنوت را میخوانیم. سپس به رکوع و سجود رفته و تشهد و سلام را به جای آورده و نماز را تمام میکنیم.

بصورت مختصر میتوان گفت که خواندن این نماز هنگام بی‌آبی مستحب است[۴]  و به جماعت خوانده می‌شود.[۵] نماز استسقا دو رکعت است و تکبیر و قنوت آن مانند نماز عیدین است. تنها در قنوت، به‌جای دعاهای این دو نماز، از خدا درخواست رحمت و طلب باران می‌شود.[۶]

بهتر است این نماز را به مانند نماز اعیاد از زمان طلوع خورشید تا قبل از اذان ظهر بخوانیم. همچنین این نماز اذان و اقامه ندارد و مستحب است که موذن سه مرتبه بگوید:« الصلاه»

دعای قنوت نماز باران

در قنوت های این نماز میتوان هر دعایی را خواند، اما بسیار بهتر است که در متن دعا از خداوند طلب نزول رحمت الهی و باران شده باشد و همچنین قبل از هر دعای قنوت بر پیامبر و آل او صلوات و درود فرستاده شود.

در ذیل به تعداد از دعاهای قنوت که پیامبر(صلی الله و علیه و آله ) در نماز باران به آنها اشاره میکردند و دعای نوزدهم صحیفه سجاده که با طلب باران همراه است اشاره میکنیم:

• اللَّهُمَّ اسْقِنَا الْغَیْثَ ، وَ انْشُرْ عَلَیْنَا رَحْمَتَکَ بِغَیْثِکَ الْمُغْدِقِ مِنَ السَّحَابِ الْمُنْسَاقِ لِنَبَاتِ أَرْضِکَ الْمُونِقِ فِی جَمِیعِ الْافَاقِ . : خدایا! ما را به باران سیراب کن و رحمتت را به باران پُر آب و فراوان بر ما گسترش بخش؛ از ابری که برای گیاه زیبای زمینت در تمام ناحیه‌ها و اطراف سوق داده شده.
• أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ الرَّحْمنُ الرَّحِیمُ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ وَ أَسْأَلُهُ أَنْ یَتُوبَ [عَلَیَّ تَوْبَهَ] عَلَى عَبْدٍ ذَلِیلٍ خَاضِعٍ فَقِیرٍ بِائِسٍ مِسْکِینٍ مُسْتَکِینٍ لَا یَمْلِکُ لِنَفْسِهِ نَفْعاً وَ لَا ضَرّاً وَ لَا مَوْتاً وَ لا حَیاهً وَ لا نُشُوراً.
• اللَّهُمَّ مُعْتِقَ الرِّقَابِ وَ رَبَّ الْأَرْبَابِ وَ مُنْشِئَ السَّحَابِ وَ مُنْزِلَ الْقَطْرِ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ بَعْدَ مَوْتِهَا فالِقُ الْحَبِّ وَ النَّوى‏ وَ مُخْرِجَ النَّبَاتِ وَ جَامِعَ الشَّتَاتِ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْقِنَا غَیْثاً مُغِیثاً غَدَقاً مُغْدَوْدِقاً هَنِیئاً مَرِیئاً تُنْبِتُ‏ بِهِ الزَّرْعَ وَ تُدِرُّ بِهِ الضَّرْعَ وَ تُحْیِی بِهِ مِمَّا خَلَقْتَ أَنْعاماً وَ أَناسِیَّ کَثِیراً
• اللَّهُمَّ اسْقِ عِبَادَکَ وَ بَهَائِمَکَ وَ انْشُرْ رَحْمَتَکَ وَ أَحْیِ بِلَادَکَ الْمَیِّتَهَ.

مستحبات نماز استسقاء

از آنجایی که این نماز را برای طلب رحمت الهی میخوانیم، بهتر است مستحباتی را رعایت کنیم که حالت رقت و زاری و پشیمانی از گناه بیشتر در حالاتمان نمایان گردد که در ذیل به شرح این مستحبات میپردازیم:

• بهتر است مردم سه روز روزه بگیرند و در روز سوم به صحرا یا بیابان رفته و نماز بخوانند.[۷]
• در صورت امکان بهتر است که این نماز در جایی روباز خوانده شود و مسقف نباشد.
• اگر ممکن باشد مردم پا برهنه باشند.
• موذن ها همراه و همگام با مردم باشند.
• کودکان، چهارپایان و پیران نیز با جماعت همراه باشند.[۸]
• امام جماعت و مردم، در کمال خشوع و وقار به بیابان بیرون بروند.
• جای پاکی را برای نماز خواندن انتخاب کنند.
• حمد و سوره را بلند بخوانند.
• میان کودکان و مادرانشان جدایی بیندازند.^[۹] به‌گفته صاحب‌جواهر، این کار به قصد ایجاد فضای گریه و زاری و جلب رحمت خداوند صورت می‌گیرد.^[۱۰]
• در رکعت اول پس از حمد سوره اعلی و در رکعت دوم، پس از حمد سوره شمس خوانده شود.
• قبل از نماز مردم از گناهان خود توبه کرده و بعد از تطهیر اخلاق خود از خداوند طلب باران کنند.

آداب پس از نماز

پس از خواندن نماز باران بهتر است امام جماعت به منبر رود و عبای خود را واژگونه یا پشت و رو بر دوش بیاندازد[۱۱] و با صدای بلند هر ذکر را ۱۰۰ مرتبه بگوید و مردم نیز همراه با او اذکار را تکرار کنند:

• الله اکبر رو به سمت قبله
• سبحان الله رو به سمت مردم سمت راست
• ذکر لااله الا الله رو به مردم سمت چپ
• الحمد لله رو به کل جمعیت

بعد از گفتن اذکار امام و مردم همگی دست به دعا برداشته و دعا کنند و سپس امام جماعت برای مردم خطبه بخواند( بهتر است از خطبه هایی که از معصومین نقل شده استفاده شود) و از خداوند طلب باران کند.

پانویس

1.  تحف العقول عن آل الرسول صلی ال، ج ۲، ص ۵۱
2. امالى مفید، ص ۳۱۰.
3. توضیح المسائل جامع جلد (۱)
4. محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۹۸؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۲۷.
5. علامه حلی، تحریر احکام الشرعیه، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۲۹۱؛ محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۹۸؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۴۴.
6. نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۳۷؛ محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۹۸.
7. نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۳۷؛ محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۹۸-۹۹.
8. نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۴۲؛ محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۹۹.
9. نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۴۴؛ محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۹۹.
10. نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۴۴.
11. خمینی، تحریر الوسیله، ناشر: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى( ره)، ج۱، ص۲۳۱.