قسمت اول – از نطفه تا تولد

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

قرآن کریم در «سوره حجر آیه ۸۶» می فرمایند؛

« إِنَّ رَبَّكَ هُوَ الْخَلّاقُ الْعَلِيمُ»

« به‌يقين، پروردگار تو، آفريننده‌ی(بسیار خلق کننده ی) آگاه است»

کلمه” الْخَلّاقُ ” که از صفات باریتعالی است ذهن هر انسان خداپرست را به خود معطوف می کند. جهان ما مملوّ از خلاقیت های پروردگار است.

هدف از ذکر این آیه این است تا درحد توان خود یک نمونه از خلاقیت های پروردگار را معرفی نماییم. اگرچه بیان این مطالب محدود، هیچگاه قادر نیست که حق واقعی صفت ” خلاق ” را در وصف پروردگار ادا نماید، اما بهرحال بازگو نمودن این مطالب نیز خالی از لطف نیست. چرا که انسان را به تفکّری عمیق در خصوص آفرینش وامی دارد و این مقوله به تدریج سبب تقرّب بیشتر به درگاه باریتعالی می گردد.

در این مقاله، قصد داریم در مورد یکی از معجزات قرآن و عظمت پروردگار مطالبی را بیان کنیم. یکی از مواردی که بصورت خلاصه ولی بسیار دقیق در قرآن اشاره شده، مراحل رشد انسان در رحم مادر است.

انسان موجودی است که خداوند همه جهان را برای او آفریده است.

آیه 29 سوره بقره می فرماید:

هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.

« و خدایی است که همه موجودات زمین را برای شما خلق کرد، و پس از آن به خلقت آسمانها نظر گماشت و هفت آسمان را بر فراز یکدیگر برافراشت و او به همه چیز داناست»

درآیات بیشمار دیگری نیز این موضوع چندین بار به انسان یادآوری شده است.

همچنین در آیات مختلف دیگری از قرآن به جایگاه ویژه انسان و کرامت وی در جهان اشاره شده است.

قرآن  در سوره حجر آیه 29 می فرماید:

« فَإِذا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فيهِ مِنْ رُوحي فَقَعُوا لَهُ ساجِدينَ »

« پس هرگاه کامل و متعادلش ساختم و از روح خود در او دميدم، پس سجده‌كنان پيش او بيافتيد.»

دمیده شدن روح پروردگار در انسان نشانه شرافت و البته قداست وجود انسان هست به گونه ای که او را شایسته تکریم فرشتگان ساخته است.

در حدیث قدسی می فرماید:

« يَابنَ آدَمَ، خَلَقتُ الأَشياءَ لِأَجلِك وخَلَقتُكَ لِأَجلي»

« ای فرزند آدم همه چیز را برای تو آفریدم و تو را برای خودم»  مکیال المکارم، ج ۲، ص ۳۷۳

شما خواننده گرامی می توانید آیات زیادی را مرتبط با دو موضوع گفته شده، یعنی آفرینش جهان برای انسان و ارزش و کرامت او را در قرآن جستجو کنید. و قطعاً موارد زیادی را پیدا خواهید کرد.

اما الان بحث برسر این موضوع است که وقتی پروردگار در قرآن، ارزش انسان را بیان می کند، متقابلاً، انسان چه تلاشی در صدد جبران این عنایت پروردگار کرده است؟!

وصف حکمت و شکوه آفرینش انسان و نیز پیچیدگی خلقت وی، از عهده بشر خارج است.

اگر ما اندکی در چگونگی خلقت شگفت انگیزمان تفکّرکنیم و بعد به جایگاه ویژه خودمان که در قرآن اشاره شده دقّت کنیم، سزاور است که کل شبانه روز را در پیشگاه پروردگار سر از سجده بر نداریم!!!

از آنجاییکه یکی از عبادات سفارش شده در دین ما، تفکّر در خلقت موجودات جهان است، چه نیکوست که تفکّر درخلقت خودمان را بطور جدی دنبال کنیم.

به نظر شما خواننده گرامی، انسان نباید حداقل برای حتی یک مرتبه در نحوه آفرینش خودش تامّل کند؟!

آیا این ناسپاسی نیست که این صنعت پیچیده که بی شک از مواهب و نعمات پروردگار است را قدری در آن تامّل نکنیم؟!

در مثال دنیایی مثل این است که ما به یک مهمانی دعوت شویم و درآنجا کلی مورد لطف و توجّه، عزّت، احترام و تکریم صاحب خانه قرار بگیریم . ایشان ما را از خود بداند، ما را با القاب با شکوه خطاب کند، یک هدیه ارزشمند بدهد،(فقط هم یک هدیه) ولی ما با او صحبت نکنیم یا خیلی سطحی صحبت کنیم، بی اعتنا به هدیه او باشیم و از او بخاطر پذیرایی اش سپاسگزاری درخور نکنیم. تصورکنید میزبان چقدر پکر و دلخور می شود. معلوم نیست چه رفتاری با ما خواهد کرد و درهمان لحظه و یا آینده چه مجازاتی برایمان در نظر می گیرد؟!

بی شک شما خواننده فرهیخته که مطالب قرآنی را دنبال می کنید، می توانید از این توضیحات گفته شده برای اقناع افرادی که نسبت به این مهم کم لطف هستند، استفاده نمایید.

احادیث زیادی از معصومین در زمینه اهمیت تفکّر در آفرینش نقل شده است از جمله:

امیرالمومنین علی(ع) درحدیثی می فرمایند:

« لَا عِبَادَةَ كَالتَّفَكُّرِ فِي صَنْعَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ”»
يعني: هيچ عبادتى همانند فكر و انديشه در آفرينش نيست.

در این مقاله قصد نداریم یک موضوع تخصصی پزشکی را مورد بحث قرار بدهیم. بلکه صرفاً قرار است مراحل شکل گیری انسان از ابتدا تا لحظه تولد همراه با آیات قرآن بیان شود.

قرآن در سوره مومنون آیه 13و12 می فرماید؛

« وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَةٍ مِّن طِينٍ ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَّكِينٍ».

« و همانا ما آدمی را از گل خالص آفریدیم وسپس او را نطفه‌ای در قرارگاه مطمئن نهادیم»

یا در سوره حجر آیه 26؛

« وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ »

« و همانا ما انسانی را از گل و لای سالخوردة تغییر یافته آفریدیم.»

یا سوره روم آیه 20 ؛

وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ

« و از نشانه‌هاى الهى آن است كه شما را از خاكى (پست) آفريد.»

این آیات بیانگر منشاء خلقت انسان است. برخی از بزرگان دین، در تفسیر این آیات اشاره کردندکه منظور از اين آيات، این است كه جدّ نخستين ما از خاك آفريده شده و فرزندان و اعقاب او از نطفه آفریده شده اند. البته از طرفی چون مواد تشكيل دهنده « نطفه » همه از خاك گرفته مى‌ شود، زيرا تغذيه ما يا از مواد حيوانى است و يا گياهى که همه از خاك به دست مى‌ آيد، لذا نه تنها انسان نخستين از خاك بوده؛ بلكه همه انسان‌ ها در مراحل بعد نيز از خاك نشأت گرفته‌ است.

نکته مهم است، این است كه بهرحال از یک مادّه کم ارزش و بسیار کم حجم مثل خاک و نطفه (مایع گندیده)، موجود زنده زیبا و با ارزشی همچون انسان بوجود می آید.

این موضوع واقعاً تامل و تفکّر ندارد؟!

حتی کمی تفکّر هم انسان را بهت زده می کند. مخصوصاً اینکه یادمان بیاید که در لحظه بیش از میلیونها انسان در حال خلق شدن هستند. افسوس که تکرار این موضوع در طبیعت، موضوع را عادی کرده است و شگفتی و پیچیدگی آن را از یادها برده است.

از همه جذّاب تر مراحل تکامل این «موجود» است. به تصویر زیر نگاه کنید:

از سمت چپ بالای تصویر، یک تخمک(سلول ماده) را نشان می دهد که در تصویر بعدی با یک سلول نر آمیزش می کند و در تصویر سوم تبدیل به یک تخم(نطفه) شده  و به همین ترتیب تا آخرین مرحله که نوزاد کامل شده و مرحله تولد است…

این موضوع واقعاً تامل و تفکّر ندارد؟!

« پس بیایید از هم اکنون عبادت« تفکّر در خلقت جهان» را در برنامه زندگی خود قرار دهیم. »

 

مراحل تکوین بچه از لقاح تا تولد

از دیدگاه علم و قرآن

قرآن کریم حدود 14 قرن قبل در سطح فهم و درک افراد آن دوران، مطالبی را در خصوص این موضوع بیان نموده که امروزه در رشته تخصصی بنام «جنین شناسی» در حال بررسی است. رشته جنین شناسی قدمتی کمتر از یک قرن دارد و با دست یابی به فن آوری های پیچیده و پیشرفته سلولی، توانسته به برخی از رازهای آفرینش انسان دست یابد.

این در حالی است که کتاب آسمانی ما در 14 قرن قبل به سادگی و وضوح موضوع را بیان کرده است. مطالبی که در آیات قرآن اشاره شده، گویی هریک، سرفصل تحقیقات دانشمندان این حوزه در آینده بوده است.

امروزه در علم جنین شناسی، فرایند رشد جنین را به سه مرحله اصلی تقسیم می کنند.

الف) مرحله اول، مرحله تخم یا زیگوت (zygote) و یا  (Germinal) است که یک سلول جنسی مرد و زن  با یکدیگر آمیخته می شوند و تخم (نطفه) را بوجود می آورند. تقسیم سلولی در تخم با سرعت زیادی شروع می شود. و مکرراً تقسیم می شوند تا به ساختاری برسند که مناسب برای نفوذ در دیواره رحم باشد. در نهایت این توده سلولی دو ساختار مجزا ایجاد می کند. یک ساختار آن در نهایت به جنین و دیگری به جفت تبدیل می شود.

این توده سلولی که بلاستوسیت نام دارد (Blastocyst) پس از نفوذ و کاشته شدن(لانه گزینی،Implantation) در دیواره رحم، سبب تغییرات عمده ای در میزان ترشح هورمان زنان می شود. و در این مرحله است که توسط اقدامات آزمایشگاهی والدین می توانند به وجود فرزند خود پی ببرند.

دقّت کردید!!

والدین عزیز زمانی متوجه حضور فرزند دلبندشان می شوند که چند روزی از تشکیل تخم یا همان نطفه گذشته است.

آیا این موضوع از شگفتیهای آفرینش انسان نیست؟!

ب) مر حله دوم، مرحله رویانی(Embryonic) است. بعد از جایگزینی بلاستوسیست در رحم در مرحله قبل، ویژگیهای انسانی در آن شروع به نمایان شدن می کنند.

شکل گیری ساختار اولیه قسمت های مختلف بدن از جمله اتفاقاتی است که در این مرحله، شروع می شود.

شکل گیری لوله عصبی که هفته های بعد تبدیل به مغز و نخاع می شود. جوانه هایی که به بازوها و پاها تبدیل می شوند و به همین ترتیب تا پایان این مرحله، بیشتر سیستم های بدن شکل می گیرند. قلب شروع به رشد کرده و طپش آن آغاز می شود.

ج)مرحله سوم، مرحله جنینی( Fetal ) است.

این مرحله تا زمان تولد ادامه دارد. دراین مرحله اندامها رشد می کنند. ناخن، مژه و مو نیز در این مرحله رشد می کنند. حرکت اندامها و تعیین جنسیت در این مرحله اتفاق می افتد.

لازم به ذکر است که تخم، رویان و جنین در مراحل مربوط به خود، چندین بار از نظر شکل ظاهری و ماهیت سلولی تغییر می کنند که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.

قرآن در سوره زمر آیه 6 ، می فرماید.

« يَخْلُقُكُمْ فِي بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ خَلْقاً مِنْ بَعْدِ خَلْقٍ فِي ظُلُماتٍ ثَلاثٍ ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ »

« او شما را در شكم‌هاى مادرانتان و در تاريكى‌هاى سه گانه، آفرينشى پس از آفرينشى مى‌آفريند. اين است خدايى كه پروردگار شماست، حكومت براى اوست، جز او هيچ معبودى نيست، پس چگونه به بى راهه مى‌رويد؟»

امام صادق روحی له الفدا درتوحید مفضل، می فرمایند: « اى مفضل از آفرينش آدمى آغاز كنيم، بدان عبرت‌گير و آغازش تدبير كار بچه شكمى است در رحم درون سه ظلمت « شكم و رحم و مشيمه»

برخی مفسرین، اینگونه تعبیر می نمایند که نطفه در شکم بسته می شود. وسپس به دیواره رحم می چسبد و در نهایت تا پایان بارداری از طریق مشیمه اتصالش به رحم مادر حفظ می گردد. و تمام اینها در جایی است که تاریک و بدون نور است.

براساس علم جنین شناسی، پس از لقاح دو سلول جنسی نر وماده در رحم، ابتدا تخم بوجود آمده، و پس از مدتی رویان ، و بعد ازآن جنین پدیدار می شود، که تمامی این مراحل در رحم تاریک طی می شود. در هریک از این مراحل هم وضعیت تخم، رویان و جنین کاملا متفاوت با مرحله قبل است. «آفرینشی پس از آفرینش» می آفریند.

آیا می توان این آیه را دید و از قدرت حیران کننده «الله» متحیّر نشد؟!

ازلحظه تشکیل نطفه تا تولد، ماهیت سلولی مدام تغییر یافته وتکامل می یابد. این مورد به زیبایی، با دقّت در قرآن بیان شده است. قرآن جزئیات مراحل را یعنی از لحظه نطفه تا زمانی که روح دمیده می شود اشاره نموده است.

و واژه هایی برای مراحل رشد، در قرآن بکار برده شده که دقیقا با ظاهر و ویژگی های اصلی داخلی آنها مرتبط می باشد. و این حیرت انگیز است.

تمامی این جزئیات منطبق با مباحث جنین شناسی است. که البته فرصت پرداختن آن در این مقاله نیست.

در آیه 12 سوره مومنون می فرماید:

ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَكِينٍ

« سپس او را نطفه‌ای در قرارگاه مطمئن [= رحم‌] قرار دادیم»

در این آیه به نطفه (تخم) اشاره شده است. این مرحله نمایانگر شروع تکوین جنین است. در این مرحله، سلول جنسی زن و مرد ترکیب شده و نطفه تشکیل می شود. که در رحم مادر این اتفاق می افتد.

آیه13 سوره مومنون

«ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ

فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ»

• ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً

سپس نطفه را بصورت علقه [= خون بسته]…

علقه، به عنوان مرحله بعدی رشد نطفه انسان است. معانی مختلفی دارد: خون لخته شده غلیظ، زالو و معنای دیگر آن از مشتقات علقاء به معنای چسبیده و آویزان به چیزی است. در بالا اشاره شد، تخم (نطفه) مکرراً تقسیم می شود تا به ساختاری برسدکه بتواند به دیواره رحم بچسبد. و همین ویژگی چسبیدن به دیواره رحم، ماهیت علقه را توضیح می دهد.

 

• فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً

و علقه را بصورت مضغه [= چیزی شبیه گوشت جویده شده‌…]

مضغه، مرحله بعد از علقه است. معنای آن، ماده ای که آن را دندان جویده باشد.

معنای دیگر آن « مواد کوچک» است. در مرحله مضغه، تمام اندام های انسان به صورت جوانه های کوچک تشکیل می شوند.

یک معنای دیگر مضغه « تکه‌ای گوشت به اندازه جویدن» است که با توجه به اندازه آن (حدودا یک سانتی متر) معنی را می رساند.

 

• فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا

و مضغه را بصورت استخوانهایی درآوردیم…

عظام مرحله بعد از مضغه است. در این مرحله رشد و توسعه ادامه می یابد و استخوانها نیز شکل می گیرند.

 

• فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا

و بر استخوانها گوشت پوشاندیم…

لحم مرحله بعد از عظام است که عضلات و سایر بافت نرم مثل چربیها شکل می گیرد.

 

• ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ

سپس آن را آفرینش تازه‌ای دادیم…

واین مرحله آخر است که اندکی قبل از تولد است. یک انسان تکامل یافته ولی کوچک است.

به تعبیر برخی مفسرین، مقصود از آفرینش تازه، اشاره به تفاوت زیاد بین ماهیت نطفه و نوزاد متولد می باشد. و آفرینش تدریجی مادی انسان را وصف می‌کند. و از طرفی می تواند به پیدایش روح، شعور و اراده اشاره داشته باشد.

 

• فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ

پس شايسته‌ى تكريم و تعظيم است خدایی که بهترین آفرینندگان است

خداوند در قرآن کریم به زیبایی مراحل خلقت انسان را در چند جمله اشاره فرموده است. برای هریک از حالات جنین واژه هایی بکار رفته که کاملا آن را توصیف می کند. با توجه به پیچیدگی خلقت انسان و اینکه مدام در حال تکرار است؛

 

فیلم زیر مراحل رشد جنین را در رحم مادر نشان می هد.

 

آیا می توان در آیه« إِنَّ رَبَّكَ هُوَ الْخَلّاقُ الْعَلِيمُ»تامل نکرد؟!

بویژه اینکه باید بیاد بیاوریم، انسان در فرایند زندگی زناشویی و تولد یک نوزاد، دارای نقش کوچکی است. که آن هم صرفاً به دنبال رفع یکی از غرایز خویش( یعنی غریزه جنسی) می باشد. اصولاً در فرایند پیچیده خلقت یک نوزاد، نقش شگفت انگیز و مدبّرانه پروردگار غیر قابل انکار است.

 

 

“لطفاً پایین همین صفحه با ثبت نظر ارزشمندتان در خصوص این مقاله، ما را در راه رسیدن به اهداف مجموعه دهکده قرآن یاری نمایید.” سپاسگزار شما هستیم

 

منابع

قرآن کریم

Islam-papers.com

my.clevelandclinic.org

babycenter.com

https://dehkadehquran.ir/%D8%B4%DA%AF%D9%81%D8%AA%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%86%D8%B4-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86/