ایمنی برای کاهش اثرات بلایای طبیعی بسیار مهم و قابل تامل است که از مهمترین این حوادث می توان به زلزله اشاره کرد که در اثر فرآیندهای بنیادین و قدرتمند زمین شناختی که خارج از حیطه کنترل ما هستند، به وقوع می‌ پیوندند. این فرآیندهای غیرقابل پیش بینی در اثر فعل و انفعالات درونی زمین و برهمکنش مواد مذاب داخلی زمین است که علاوه بر آشوب های شدید در داخل زمین، بازتاب بیرونی نیز به وجود می آورند که پی بردن به ماهیت وجودی، علل پیدایش، زمان وقوع و قدرت زلزله به فناوری های بسیار پیشرفته نیاز دارد. اگرچه امواج زلزله‌ای ثبت شده، می تواند به ما اطلاع دهند که ارتعاش ‌های بسیار قوی تری در راه است اما به این اطلاعات، فقط چند دقیقه پیش از وقوع زلزله، می توان به آن دست یافت.

هرچند دانشمندان می ‌توانند بر پایه حرکت‌ های صفحه‌ ها در زمین و موقعیت منطقه‌های گسل، پیش بینی کنند که احتمال وقوع زلزله در کدام مناطق وجود دارد، همچنین می توان با تحقیق در تاریخ زمین لرزه‌ های روی داده در منطقه مورد نظر، زمان احتمالی وقوع زلزله را پیش بینی کرد و با این همه این پیش بینی ها معمولاً بسیار ضعیف هستند اما پیش بینی دانشمندان درباره پس لرزه ها دقیق ‌تر است. پس لرزه‌ها، لرزه ‌هایی محسوب می شوند که پس از زلزله اولیه روی می ‌دهد. این پیش بینی‌ ها برپایه تحقیق‌ های بسیار وسیعی که درباره الگوهای پس لرزه‌ ها انجام شده، صورت می گیرد. زلزله شناسان در ارتباط با این که چگونه زمین لرزه‌ هایی از یک گسل شروع شده اند، زلزله‌ های دیگری را می توانند در گسل‌ های متصل به یکدیگر به وجود آورند، پیش بینی ‌های دقیقی انجام می ‌دهند.

 

 

در کشور ما در سال های گذشته زلزله ها افزایش چشمگیری داشته اند که یکی از مهمترین آنها وقوع زلزله بم بود که خسارات جانی و مالی فراوانی به همراه داشت.

 

زلزله بم

در ساعت ۵ و ۲۶ دقیقه بامداد جمعه پنجم دی ۱۳۸۲خورشیدی در بم زلزله‌ای پس از چند پیش‌لرزه که شب قبل و ساعتی پیش از لرزه اصلی حس شده بود، درست در کنار شهر بم و روی گسل بم رخ داد. با وجودی که بعضی از مردم از شب قبل کمابیش به‌خاطر چند پیش لرزه بیدار مانده بودند اما عملاً حدود یک سوم از جمعیت شهر در این رخداد جان خود را از دست دادند و به شماری دیگر هم آسیب‌های مختلف فیزیکی و روانی وارد شد. بسیاری از دانشجویان که در خوابگاه‌های دانشجویی بم بودند نیز جان خود را از دست دادند. در این زمین‌لرزه ۷۰ درصد از سازه‌های شهر بم به طور کامل تخریب شدند. ارگ بم هم که بزرگترین سازه گلی جهان به حساب می‌آمد و ۲ هزار و ۵۰۰ سال قدمت داشت نیز در این حادثه کاملاً ویران شد. ایرج بسطامی خواننده سبک سنتی ایران هم از جمله افرادی بود که در زلزله بم در ۴۶ سالگی جان خود را از دست داد.

پس از وقوع این فاجعه بود که پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با توجه به ضرورت آگاه سازی و ارتقای فرهنگ عمومی در برابر این بلای طبیعی، پیشنهاد داد که این روز به عنوان روز ملی ایمنی در برابر زلزله نامگذاری شود تا فرصتی برای آگاه سازی عمومی  و گرامیداشت یاد و خاطره قربانیان این فاجعه تلخ فراهم شود.

 

 

زلزله رودبار و منجیل

اگرچه زلزله بم حادثه ای غم انگیز بود اما ۱۳ سال پیشتر فاجعه ای به همان نسبت دلخراش رخ داد. حدود ۳۰ دقیقه از شروع آخرین روز بهار ۱۳۶۹ خورشیدی گذشته بود که زمین لرزه‌ای ۷.۴ ریشتری رودبار و منجیل در استان گیلان و حدود ۷۰۰ روستای تابعه را تحت تأثیر مستقیم خود قرار داد و لرزاند؛ زلزله‌ای که در برخی شهرهای استان‌های زنجان، تهران، قزوین، اردبیل، آذربایجان شرقی و… نیز احساس شد اما آنچه ساکنان تا شعاع ۶۰ کیلومتری از کانون زلزله احساس کردند، بسیار متفاوت از دیگران بود؛ زلزله‌ای که ۳۵ تا ۳۷ هزار قربانی، ۵۰ تا ۶۰ هزار مجروح و حدود نیم میلیون تَن بی‌خانمان برجای گذاشت.

به گفته کارشناسان، این زلزله جزو ۱۰ زلزله مرگبار جهان در ۱۰۰ سال گذشته بود. زلزله ای که علاوه بر رودبار، منجیل و لوشان در شهرهای دیگر استان گیلان اعم از رشت، آستانه اشرفیه، لاهیجان و صومعه‌سرا بیشترین خسارت را به بار آورد. عدم وجود فناوری پیشرفته برای انتقال اخبار سبب شد تا خبر این حادثه با چند روز تاخیر در تلویزیون و روزنامه ها منتشر شود. روزنامه رسالت دوم تیر ۱۳۶۹ خورشیدی نوشت: سازمان ملل اعلام کرد، زلزله ویرانگر در ایران ٤٠‌هزار تن کشته و ۱۰۰ هزار تن دیگر زخمی برجای گذاشت. روزنامه کیهان هم در همان روز در صفحه نخست خود می نویسد: شهرهای رودبار، منجیل، لوشان و بیش از ١٣٥ روستای تابعه قزوین و زنجان ١٠٠‌ درصد تخریب شده است.

 

 

از آن زمان تاکنون کارشناسان حوزه‌های عمران، زلزله و شهرسازی معماری بارها و بارها از اهمیت مقاوم‌سازی روستاها سخن گفتند و بر افزایش تاب‌آوری شهرها و روستاها تاکید کردند آنها همچنین علاوه بر اهمیت تعلق وام‌های بلاعوض و کم بهره به روستاییان به منظور نوسازی خانه‌هایشان، بر اجرای قانون بیمه تضمین کیفیت ساختمان‌ها و اجرای مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان و… برای حفظ و استحکام ساختمان‌ها نیز تاکید داشته اند اما این بلای طبیعی همچنان رخ داده و خسارات هایی به مردم رسانده است که یکی از نمونه های غم انگیز آن در زلزله کرمانشاه به وقوع پیوست.

زلزله کرمانشاه

شامگاه یکشنبه ۲۱ آبان ۱۳۹۶ خورشیدی در نزدیکی ازگله استان کرمانشاه در نزدیکی مرز ایران و عراق در ۳۲ کیلومتری جنوب غربی حلبچه زلزله ای ۷.۳ ریشتری رخ داد که خسارات فراوانی به مردم وارد آورد. کانون زمین‌لرزه ۵ کیلومتری ازگله کرمانشاه بود و زلزله نگاری آمریکا کانون این زلزله را ۳۲ کیلومتری حومه شهر عراقی حلبچه اعلام کرد.

در این زمین لرزه بیش از ۵۰۰ تن کشته و بیش از ۱۲ هزار تن مصدوم شدند و این حادثه به هفت شهرستان و یک هزار و ۹۵۰ روستای استان کرمانشاه خسارت وارد کرد. به محض وقوع این زمین لرزه، نیروهای کمکی ارتش ایران، شامل ۳ تیپ از یگان‌های نیروی زمینی ارتش اعم از یگان‌های رزمی و درمانی به منطقه زلزله زده سرپل ذهاب استان کرمانشاه اعزام شدند و حدوداً ۳۰۰ مجروح در پادگان ابوذر، پذیرش و درمان ابتدایی روی آن‌ها صورت گرفت. همچنین سه تیپ مستقل سپاه پاسداران با حضور در منطقه و با کمک قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا شروع به بازگشایی راه‌ها کردند. بالگردهای سپاه و ارتش همچنین هواپیماهای سنگین ترابری ارتش و سپاه پاسداران آوردن آذوقه و مواد لازم را نیز عهده‌دار بودند.

 

 

راهکارهای کاهش مخاطرات

عمده پیشرفت هایی که در ۵۰ سال گذشته حاصل شده است به آمادگی برای زلزله و مخصوصاً حیطه مهندسی عمران مربوط می شود. در چند دهه گذشته استانداردهایی برای ساخت ساختمان ها در نظر گرفته شد تا مقاومت آن ها در برابر نیروی امواج زمین لرزه افزایش دهد. از استانداردهای جدید می‌توان به تقویت مصالح اشاره کرد. طراحی بناها به شیوه ای که از انعطاف پذیری لازم برای جذب ارتعاش ها برخوردار باشند، بدون آن که تخریب شوند، یکی دیگر از این روش ها به شمار می رود.

طراحی ساختمان ‌ها به شیوه‌ای که بتوانند این ضربه‌ها را بگیرند، مخصوصاً در مناطقی که زلزله خیز هستند، بسیار مهم است. یکی دیگر از مولفه ‌های آمادگی، آموزش مردم است. امروزه بسیاری از سامانه ‌های دولتی در بیشتر کشورها، دفترچه‌ های راهنمایی منتشر می‌ کنند که در آن چگونگی وقوع زلزله، راهنمایی‌هایی درباره حفاظت خانه در برابر زلزله‌ های احتمالی و فعالیت‌ هایی که در زمان وقوع زلزله باید انجام داد، گردآوری شده است.

 

 

رعایت اصول ایمنی در داخل ساختمان ها نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است زیرا در برخی از زلزله های نه چندان شدید، امکان دارد که ساختمان ویران نشود اما سقوط، پرتاب و شکستن وسایل داخلی برای ساکنان ایجاد خطر کند. لذا ایمن سازی داخل ساختمان ها نیز از اصول ایمنی محسوب می شود که در عین حال بسیار کم هزینه و آسان است، تأثیر به سزایی در پیشگیری از آسیب ها دارد.

آگاهی افراد جامعه از پدیده زلزله و میزان خطر زلزله محل زندگی خود، برنامه ریزی های صحیح ایمنی به طور گروهی و در اقشار مختلف جامعه و بالاخره آمادگی فردی برای انجام اقدامات ضروری در هنگام وقوع زلزله، می تواند میزان آسیب ها را تا حد زیادی کاهش می دهد.

https://www.irna.ir/news/83606237