حضرت زینب سلام الله علیها
| زینب | |
|---|---|
 |
|
| نقش | دخترامام علی (ع) |
| نام | زینب |
| زادروز | ۵ جمادی‌الاول، ۵ق یا ۶ق |
| زادگاه | مدینه |
| درگذشت | ۱۵ رجب، ۶۲ق |
| محل زندگی | مدینه |
| لقب(ها) | عقیله بنی هاشم، عالمه غیر معلمه، کامله، فاضله |
| پدر | امام علی (ع) |
| مادر | حضرت زهرا(س) |
| فرزند(ان) | عون، محمد، علی، عباس، ام کلثوم |
| طول عمر | ۵۷ سال |
| مدفن | دمشق |
| مختصات مدفن | ۳۳٫۴۴۴۵۴۴°شمالی ۳۶٫۳۴۰۹۰۷°شرقی |
| امامزادگان مشهور | |
|
عباس بن علی، زینب کبری، فاطمه معصومه، سید محمد، احمد بن موسی، |
|
زینب (۵ یا ۶ق- ۶۲ق) دختر امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) بود. بر اساس روایات، نامگذاری حضرت زینب (س)، توسط پیامبر اسلام(ص) صورت گرفت. او به هنگام حضور امیرالمؤمنین(ع) در کوفه به زنان تفسیر قرآن آموزش می‌داد.
زینب همسر عبدالله بن جعفر بود و در واقعه کربلا در کنار برادرش امام حسین(ع) حضور داشت. امام حسین(ع) هنگام وداع در روز عاشورا از حضرت زینب خواست او را در نماز شبش دعا کند. با پایان یافتن جنگ، زینب و دیگر بازماندگان کاروان امام(ع) به اسارت درآمدند و به کوفه و از آنجا به شام برده شدند.
خطبه حضرت زینب در کوفه و نیز در شام (در مجلس یزید)، معروف است. خطبه او در مجلس یزید، حاضران را تحت تأثیر قرار داد و یزید مجبور شد جنایت و قتل امام حسین (ع) را به گردن ابن زیاد بیندازد و او را لعن کند.
او را به سبب مصیبت‌های فراوانی که دیده، اُمّ المَصائب لقب داده‌اند. درباره محل دفن زینب(س) اختلاف است و حرم حضرت زینب در شام و مقام السیدة زینب در مصر منسوب به اوست.
محتویات
نسب، ولادت، نام، لقب و کنیه
زینب دختر امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) است.[۱] زینب به معنای «درخت نیکو منظر و خوشبو»[۲] یا «زینت پدر» است.[۳] بنابر برخی منابع، حضرت زینب(س) در ۵ جمادی‌الاول، سال پنجم[۴] یا سال ۶ قمری در مدینه متولد شد.[۵]
بر اساس روایات متعدد، نامگذاری حضرت زینب(س)، توسط پیامبر اسلام(ص) صورت گرفت. گفته شده است که جبرئیل از سوی خداوند این نام را به پیامبر(ص) رسانده است.[۶] در کتاب «الخصائص الزینبیة» آمده است پیامبر(ص) او را بوسید و فرمود: «حاضران امّتم، غایبان را از کرامت این دخترم زینب آگاه کنند؛ همانا او مانند جده‌اش خدیجه است.»[۷]
برای وی، القاب فراوانی نقل شده است، همانند عقیله بنی هاشم، عالِمه غیر معلَّمه، عارفه، موثّقه، فاضله، کامله، عابده آل علی، معصومه صغری، امینةاللّه، نائبةالزهرا، نائبةالحسین، عقیلة النساء، شریکة الشهداء، بلیغه، فصیحه و شریکةالحسین.[۸]
حضرت زینب(س) را به سبب سختی‌های بسیاری که در زندگی دید، ام المصائب نیز لقب داده‌اند.[۹] درگذشت جدش پیامبر(ص)، بیماری و به شهادت رسیدن مادرش، شهادت پدرش امیرالمؤمنین(ع)، شهادت برادرش امام مجتبی(ع)، واقعه کربلا و به اسارت رفتن در کوفه و شام از جمله وقایع سخت و تلخ زندگی وی به شمار می‌آید.[۱۰]
| [نمایش]
حضرت زینب
|
|---|
همسر و فرزندان
زینب سال ۱۷ق با عبدالله بن جعفر، ازدواج کرد. در برخی منابع از چهار پسر به نام‌های: علی، عون، عباس، محمد و یک دختر به نام ام کلثوم به عنوان فرزندان زینب و عبدالله نام برده شده است.[۱۱] مشهور است که دو تن از شهدای کربلا(عون و محمد[۱۲])، فرزندان حضرت زینب بوده‌اند.[۱۳] اما برخی از منابع تاریخی محمد را فرزند خوصاء بنت حفصه بن ثقیف از عبدالله بن جعفر دانسته‌اند.[۱۴] شاخه‌ای از فرزندان علی «زینبیون» خوانده شده‌اند.[۱۵]
معاویه برای فرزندش یزید از ام کلثوم دختر حضرت زینب(س) خواستگاری کرد؛ ولی امام حسین (ع) او را به همسری پسر عمویش قاسم بن محمد بن جعفر بن ابی‌طالب درآورد.[۱۶]
ویژگی‌ها، فضایل و مناقب
علم و سخنوری
سخنان و خطبه‌های زینت(س) را در کوفه و همچنین در دربار یزید، که همراه با استدلال به آیات قرآن بود، بیانگر دانش او دانسته‌اند.[۱۷] وی احادیثی از مادرش حضرت زهرا(س) نقل کرده است.[۱۸] آنچنان که در کتاب مقاتل الطالبیین گزارش شده عبدالله بن عباس سخنان حضرت زهرا(س) در مورد فدک را به نقل از حضرت زینب(س) روایت کرده است. در این روایت، ابن عباس از او با عنوان «عقیلتنا زینب بنت علی(ع)» یاد می‌کند.[۱۹] محمد بن عمرو، عطاء بن سائب، فاطمه بنت الحسین نیز از وی حدیث نقل کرده‌اند.[۲۰]
زینب هنگام حضور امام علی(ع) در کوفه، برای زنان آنجا تفسیر قرآن ارائه می‌داد.[۲۱]
سخنرانی وی در کوفه برای شنوندگان یادآور خطبه‌های پدرش امیرالمؤمنین(ع) بود.[۲۲] سخنانش در کوفه و مجلس یزید و نیز گفتگوهای وی با عبیدالله بن زیاد، شبیه به خطبه‌های امام علی(ع) و خطبه فدکیه مادرش زهرا(س) دانسته شده است.[نیازمند منبع]
هنگام سخنرانی وی در کوفه، پیرمردی گریان گفت: «پدر و مادرم فدای ایشان که سالخوردگانشان بهترین سالخوردگان و کودکان ایشان بهترین خردسالان، زنانشان بهترین زنان و نسل آنان والاتر و برتر از همه نسل‌هاست».[۲۳]
عبادت
حضرت زینب(س) شب‌ها به عبادت می‌پرداخت و در دوران زندگی، هیچگاه تهجّد را ترک نکرد. آنچنان به عبادت اشتغال ورزید که ملقّب به «عابده آل علی» شد.[۲۴] شب زنده‌داری وی حتی در شب دهم و یازدهم محرم ترک نشد. فاطمه دختر امام حسین (ع) می‌گوید: «عمه‌ام زینب در تمام شب عاشورا در محل عبادتش ایستاده بود و به پروردگار خویش استغاثه می کرد».[۲۵]
ارتباط حضرت زینب (س) با خدا آن‌گونه بود که امام حسین(ع) در روز عاشورا هنگام وداع، به خواهرش فرمود: «خواهرم! مرا در نماز شب فراموش نکن.»[۲۶]
صبر و استقامت
حضرت زینب را تجسم و نماد صبر جمیل نامیده‌اند.[۲۷] مقاومت در راه پاسداری از حریم دین، کنترل نفس خود در برابر ناملایمات و ضعف نشان ندادن در مقابل دشمن و عدم شکوه در حضور مردم را از جمله ویژگی‌های صبر زینب(س) نام برده‌اند.[۲۸] او در روز عاشورا، هنگام دیدن پیکر خونین برادرش چنین گفت: «بار خدایا! این قربانی و کشته در راه خودت را از ما (خاندان پیامبر) بپذیر.»[۲۹] همچنین وی در پاسخ ابن زیاد که پرسید کار خدا را با برادر و اهل بیتت چگونه دیدی، فرمود: «مَا رَأَیْتُ إلّا جَمِیلاً؛ چیزی جز زیبایی ندیدم».[۳۰]
وی بارها جان امام سجاد(ع) را از مرگ نجات داد؛ از جمله در مجلس ابن زیاد، پس از احتجاج امام سجاد(ع) با ابن زیاد، وی دستور کشتن امام را صادر کرد. در این هنگام حضرت زینب(س) دست در گردن فرزند برادر انداخت و فرمود: «تا زنده‌ام، نخواهم گذاشت او را بکشید.»[۳۱]
در واقعه کربلا
حضرت زینب در واقعه کربلا به همراه برادران، فرزندان و یاران امام حسین (ع) حضور یافت و پس از شهادت امام حسین(ع) و یارانش، به همراه دیگر بازماندگان اسیر شد و به شام رفت.[یادداشت ۱]
در کربلا
شیخ مفید از امام سجاد(ع) نقل کرده است که در شب عاشورا، زینب(س) کنار او نشسته بود که امام حسین(ع) به خیمه‌ای رفت و اشعاری درباره بی‌وفایی دنیا خواند.[یادداشت ۲] امام سجاد گوید: عمه‌ام بر اثر رقت قلب با شنیدن آن شعر، طاقت نیاورد و با شتاب و بی‌تابی نزد پدرم رفت و گفت: «وامصیبتاه! ای کاش مرگم فرارسد، امروز مادرم فاطمه(س) و پدرم علی(ع) و برادرم حسن (ع) از دنیا رفتند، ای جانشین گذشتگان و ای دادرس بازماندگان». پس حسین(ع) به او نگاهی کرد و فرمود: «خواهرم! شیطان بردباری را از تو نگیرد». سپس چشمانش پر از اشک شد و فرمود: «اگر پرنده را به حال خود بگذارند، می‌خوابد». زینب(س) گفت: «ای وای بر من! آیا جان تو را به زور می‌گیرند؟ این دلم را خونین‌تر می‌کند و بر من ناگوارتر است». سپس به صورت خود سیلی زد و گریبان را پاره کرد و بیهوش افتاد. حسین(ع) آب بر صورتش ریخت و به وی فرمود: «خواهرم! از خدا بترس و به صبر و بردباری و تسلیت خداوند متکی باش و بدان که اهل زمین می‌میرند و اهل آسمان باقی نمی‌مانند و همه چیز رو به هلاکت و فنا است مگر وجه اللّه... پدرم، مادرم و برادرم از من بهتر بودند و رسول خدا(ص) برای من و برای هر مسلمان دیگر نمونه و الگو است». با این سخنان او را دلداری داد و فرمود: «ای خواهر! تو را سوگند می‌دهم، سوگندم را نشکن؛ هیچگاه به خاطر من گریبانت را چاک نکن و صورتت را سیلی نزن و وقتی از دنیا رفتم جزع و بی‌تابی نکن». سپس او را آورد و نزد من نشانید، و خود به طرف یارانش رفت.[۳۲]
 |
| سوگواری محرم |
| رویدادها |
|---|
|
واقعه کربلا • اسیران کربلا • روزشمار واقعه عاشورا • روز عاشورا • نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) • واقعه عاشورا (از نگاه آمار) |
| افراد |
| علی اکبر • علی اصغر • عباس بن علی • حضرت زینب(س) • سکینه بنت حسین • فاطمه دختر امام حسین • مسلم بن عقیل • شهیدان کربلا • اسیران کربلا |
| جای‌ها |
| حرم امام حسین(ع) • تل زینبیه • حرم حضرت عباس(ع) • گودال قتلگاه • بین‌الحرمین • نهر علقمه |
| مناسبتها |
| تاسوعا • عاشورا • دهه محرم • اربعین • دهه صفر |
| مراسم |
| مرثیه‌خوانی • نوحه • تعزیه • روضه • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سقاخانه • سنج و دمام • دسته عزاداری • شام غریبان • تشت‌گذاری • نخل‌گردانی • قمه‌زنی • راهپیمایی اربعین • تابوت‌گردانی • مراسم تابوت |
عصر عاشورا هنگامی که به دستور شمر، بدن امام حسین(ع) را تیرباران کردند و اطراف او را گرفتند، حضرت زینب(س) از خیمه بیرون آمد و عمر بن سعد (فرمانده لشکر دشمن) را این گونه مورد خطاب قرار داد: «یابن سَعد! اَیُقتَلُ اَبُو عبداللّه وَ أنتَ تَنظُرُ اِلَیهِ؟؛ فرزند سعد! آیا ابوعبداللّه (امام حسین(ع)) کشته می‌شود و تو تماشا می‌کنی؟!»[۳۳] او هیچ جوابی نداد و زینب (س) فریاد برآورد: «وای برادرم! وای سرورم! وای اهل بیتم! ای کاش آسمان بر زمین واژگون می‌شد! و ای کاش کوهها خرد و پراکنده بر هامون می‌ریخت.»[۳۴]
زینب(س)، هنگام رسیدن بر بالین برادرش گفت: «خدایا! این قربانی را از ما بپذیر!»[۳۵] همچنین نقل شده است که رو به سوی مدینه نمود و خطاب به پیامبر(ص) گفت:
«ای پیامبر! اینان دختران شمایند که به اسیری می‌روند. اینان فرزندان شمایند که با بدن‌های خونین، روی زمین افتاده‌اند و باد صبا بر پیکر آنان می‌وزد! ای رسول خدا! این حسین است که سرش را از قفا بریده‌اند و عمامه و ردایش را به غارت برده‌اند. پدرم فدای کسی که سپاهیان، او را غارت کردند، سپس خیمه‌گاهش را سرنگون ساختند! فدای آن مسافری که دیگر امید بازگشتش نیست!» سخنان و ناله‌هایش، دوست و دشمن را تحت تأثیر قرار داد و همگان را به گریه واداشت.[۳۶]
در کوفه
بعد از عاشورا، اسیران را به کوفه بردند و در آنجا با وضع دلخراشی گرداندند. در بدو ورود به کوفه، زینب(س) برای حاضران خطبه‌ای خواند به طوری که همه شگفت‌زده شدند و تحت تاثیر آن قرار گرفتند.[۳۷] حذیم بن شریک الاسدی درباره خطبه حضرت زینب (س) می‌گوید: «سوگند به خدا! کسی را مانند زینب، در سخنوری توانا ندیدم؛ چنانکه گویی از زبان امیرالمؤمنین علی(ع) سخن می‌گوید. بر مردم نهیب زد: خاموش باشید! با این نهیب، نه تنها آن جماعت انبوه ساکت شدند، بلکه زنگ شتران نیز از صدا افتاد!»[۳۸] در پایان خطبه که آشوبِ شهر و قیام بر علیه حکومت احساس می‌شد، فرمانده نیروهای نظامی برای جلوگیری از آن، اسیران کربلا را به دار الاماره مرکز حکومت عبیدالله بن زیاد فرستاد.[۳۹]
حضرت زینب (س) همراه با اسیران وارد دار الاماره کوفه شد و در آنجا با عبیدالله بن زیاد حاکم کوفه به مخاصمه پرداخت.[۴۰] سخنان حضرت زینب(س) بر مردم اثری عمیق گذارد و خاندان اموی را رسوا ساخت، سپس عبیداللّه دستور زندانی کردن آنان را صادر کرد. خطبه زینب(س) و نیز سخنان امام سجاد(ع) و ام کلثوم و فاطمه بنت الحسین در کوفه و دارالاماره و نیز اعتراض‌های عبدالله بن عفیف ازدی و زید بن ارقم به مردم کوفه جرئت بخشید و زمینه قیام برضد حکومت ظلم را فراهم ساخت.[۴۱]
هر حیله‌ای داری به کار ببر. و از هر کوشش که توانی دست مدار. و دست دشمنی از آستین برآر. که به خدا این عار هرگز از تو شسته نشود. سپاس خدا را که پایان کار سادات جوانان بهشت را سعادت و آمرزش مقرر داشت و بهشت را برای آنان واجب انگاشت. از خدا می‌خواهم که پایه قدر آنان را والا و فضل فراوان خویش بایشان عطا فرماید که او مددکار تواناست.
در شام
به زودی آنکه تو را بر این مسند نشانده و گردن مسلمانان را زیر فرمان تو کشانده، خواهد دانست که زیانکار کیست و خوار و بی‌یار چه کسی است. در آن روز، داور، خداو دادخواه، مصطفی و گواه برتو، دست و پاست. اما‌ای دشمن و دشمن زاده خدا! من هم اکنون تو را خوار می‌دارم و سرزنش تو را به چیزی نمی‌شمارم، اما چه کنم که دیده‌ها گریان است و سینه‌ها سوزان. و دردی که از کشته شدن حسین به دل داریم، بی‌درمان. سپاه شیطان [یعنی عبیدالله بن زیاد و سپاهیان او]، ما را به جمع سفیهان [یعنی یزید و کسان او] می‌فرستند تا مال خدا را به پاداش هتک حرمت خدا بدو دهند. این دست جنایت است که به خون ما می‌آلایند. و گوشت ماست که زیر دندان می‌خایند. و پیکر پاک شهیدانست که گرگان بیابان از هم می‌ربایند. اگر ما را به غنیمت می‌گیری، غرامت خود را می‌گیریم، در آن روز، جز کرده زشت، چیزی نداری.
پس از واقعه کربلا، یزید از عبیداللّه خواست تا کاروان اسیران را همراه سرهای شهیدان به شام بفرستد. خاندان امام حسین(ع) به سوی شام راهی شدند.[۴۲] موقعیت حکومت یزید هنگام ورود اسرا به شام بسیار محکم بود؛ شهری که مردم آن سال‌ها بغض خاندان علی(ع) را داشتند؛ زیرا سال‌ها تبلیغات دودمان ابوسفیان را شنیده بودند. به همین جهت «هنگام ورود اسرا به شام، مردم لباس‌های نو برتن کردند و شهر را زینت دادند. شادمانی چنان مردم را فرا گرفته بود که گویا شام یکپارچه غرق در سرور بود.»[۴۳] اما خطابه‌های حضرت زینب و امام سجاد(ع) در شام، از یک‌سو دشمنی شامیان نسبت به اهل البیت(ع) را به محبت بدل نمود و از سوی دیگر، خشم عمومی را متوجه یزید ساخت و یزید مشاهده کرد که کشتن امام حسین(ع) به جای آنکه موقعیت او را بهتر کند، ضربه‌های کوبنده‌ای بر پایه‌های حکومتش وارد آورد.[نیازمند منبع]
یزید مجلسی ترتیب داده بود که اشراف و سران شام در آن شرکت داشتند.[۴۴] وی در حضور اسرا، اشعاری کفرآمیز خواند و درباره پیروزی خود، مطالبی گفت و آیات قرآن را به نفع خود تأویل کرد.[۴۵] او با چوبدستی که در دست داشت، نسبت به سر بریده امام حسین(ع) جسارت کرد.[۴۶] او اشعاری از ابن زبعری خواند و چند بیت به آن اضافه کرد که مضمون آنها این بود:
«کاش سران قبیله من، که در بدر کشته شدند، می‌بودند و می‌دیدند که طایفه خرزج چگونه از شمشیرهای ما به ناله آمدند، تا از خوشحالی فریاد می‌زدند: ای یزید! دست تو شل مباد! ما بزرگان بنی‌هاشم را کشتیم و آن را به حساب جنگ بدر گذاشتیم و این پیروزی را در برابر آن شکست قرار دادیم. هاشم با حکومت بازی کرد، وگرنه، نه خبری از آسمان آمد و نه وحی‌ای نازل شد.[۴۷] من از نسل خُندُف[یادداشت ۳] نیستم اگر از فرزندان احمد انتقام نگیرم.» ناگهان زینب(س) از گوشه مجلس با سخنان یزید به مقابله برخاست و با صدای رسا، خطبه‌ای ایراد کرد. خطبه حضرت زینب(س) در کاخ یزید، حقّانیت امام حسین(ع) و باطل بودن اعمال یزید را آشکار ساخت. این خطبه، حاضران را تحت تأثیر قرار داد به گونه‌ای که یزید مجبور شد نسبت به اسرا، اندکی نرمش و انعطاف نشان دهد و از هرگونه واکنش سخت پرهیز کند.[۴۸]
دراثر روشنگری حضرت زینب(س)، یزید مجبور شد جنایت و قتل امام حسین(ع) را به گردن ابن زیاد بیندازد و او را لعن کند.[۴۹] عمادالدین طبری در کتاب کامل بهایی گزارش کرده زینب(س) خواست در شام برای امام حسین(ع) عزاداری کند و یزید پذیرفت.[۵۰]
یزید از اطرافیان خود نظر خواست که با اسیران چه کند؟ بعضی گفتند: این‌ها را نیز به سرنوشت رفتگانشان مبتلا گردان، ولی نعمان بن بشیر، به او توصیه کرد تا رفتار ملایمی داشته باشد.[۵۱]
زنان آل ابوسفیان از جمله هند همسر یزید، در خرابه به پیشواز اهل بیت(ع) رفتند و دست و پای دختران رسول خدا(ص) را می‌بوسیدند، گریه و زاری می‌کردند و سه روز عزارداری بپا داشتند.[۵۲] در این عزاداری‌ها مردم آنچنان تحت تأثیر قرار گرفتند که می‌خواستند یزید را بکشند. مروان حکم، یزید را از این که سلطنت او توسط این زنان تباه شود، ترساند. از این رو یزید امام سجاد (ع) را فراخواند و گفت اگر او با امام حسین(ع) مواجه می‌شد، نمی‌گذاشت کار به این‌جا برسد. یزید خواست به آنها هدایایی بدهد که نپذیرفتند. سرانجام، اسیران خاندان پیامبر(ص) با تکریم و احترام، به مدینه بازگشتند.[۵۳]
درگذشت
گفته شده درباره زمان و مکان و چگونگی درگذشت حضرت زینب، در منابع تاریخی تا سده هشتم هجری اطلاعات دقیقی وجود ندارد و اطلاعات موجود فقط تا زمانی را شامل می‌شود که کاروان اسیران وارد مدینه می‌شود.[۵۴] در عین حال گفته شده است حضرت زینب (س) یکشنبه، ۱۵ رجب سال ۶۲ق. درگذشت.[۵۵] برخی نیز درگذشتش را ۱۴ رجب دانسته‌اند.[۵۶] در مورد محل دفن حضرت زینب(س) سه دیدگاه وجود دارد:
- شام: مشهور این است که قبر حضرت زینب(س) در شام است.[۵۷] این مکان اکنون در جنوب دمشق قرار دارد. به سبب وجود حرم حضرت زینب(س)، این منطقه «شهرک السیدة زینب» نام گرفته است.[۵۸]
- مصر: برخی از مورخان قبر زینب(س) را در مصر دانسته‌اند.[۵۹] این بارگاه در قاهره در منطقه سیدة زینب قرار دارد و در سال ۱۱۷۳ هجری قمری بازسازی شده است. این مکان به مقام السیدة زینب و مسجد السیدة زینب مشهور است.[۶۰]
- قبرستان بقیع: سیدمحسن امین قبرستان بقیع در مدینه را محل دفن حضرت زینب(س) دانسته است.[۶۱]
هجوم به حرم
در پی بحران و جنگ در سوریه اقداماتی توسط گروه‌های تروریستی و داعش برای تخریب حرم حضرت زینب(س) درسال ۱۳۹۱ش تا ۱۳۹۴ش صورت گرفت که منجر به آسیب‌دیدگی بخشی از حرم از جمله گنبد و همچنین شهادت برخی از ساکنان و زائران حرم شد.[۶۲]
در فرهنگ و ادبیات شیعه
روز پرستار: در ایران روز ولادت حضرت زینب(س) به عنوان روز پرستار نام‌گزاری شده است.[۶۳] برخی سبب این نام گزاری را پرستاری وی از امام سجاد(ع) و دیگر بیماران و اسیران کربلا دانسته‌اند.[۶۴] شیعیان به مناسب سالروز تولد حضرت زینب(س) در نقاط مختلف مراسم جشن برگزار می‌کنند.
عزاداری: شیعیان در سالروز وفات حضرت زینب(س)(۱۵ رجب)، مراسم عزاداری برگزار می‌کنند. در این مراسم ضمن بیان فضائل حضرت زینب(س)، مصیبت‌ها و سرگذشت زندگی وی را یادآور می‌شوند.[۶۵]
نامگذاری دختران: بسیاری از شیعیان نام دختران خود را زینب می‌گذارند.[۶۶] طبق آمار اعلام‌شده در سال ۱۳۹۲ش در ایران، نام زینب جزو ده نام نخست دختران قرار گرفته است.[۶۷]
کنگره و همایش‌ها: در سال ۱۳۹۱ش در شهر قم، کنگره بین المللی حضرت زینب(س) برگزار شد.[۶۸] در این کنگره آثار فراوانی از جمله دانشنامه حضرت زینب(س) منتشر شد.[۶۹] همچنین همایش‌هایی درباره حضرت زینب(س) در حرم امام حسین(ع)، اردبیل، بوشهر، و تهران برگزار شده است.[۷۰]
شعر و ادبیات: شاعران بسیاری درباره حضرت زینب(س) به زبان‌های مختلف شعر سروده‌اند.[۷۱] برخی از این اشعار در موضوعات مختلفی از جمله مدح، مرثیه و حضور زینب(س) در کربلا است. نیر تبریزی، شاعر مشهور ایرانی، درباره حضور حضرت زینب(س) در روز عاشورا ابیاتی چنین سروده است:
| زینب، چو دید پیکر آن شه به روی خاک | از دل کشید ناله به صد درد سوزناک | |
| کای خفته خوش به بستر خون!دیده باز کن | احوال ما ببین و سپس، خواب ناز کن | |
| ای وارث سریر امامت! به پای خیز | بر کشتگان بی‌کفن خود نماز کن | |
| طفلان خود، به ورطه بحر بلا نگر | دستی به دستگیری ایشان، دراز کن | |
| برخیز، صبح، شام شد،ای میر کاروان! | ما را سوار بر شتر بی‌جهاز کن[۷۲] | |
همچنین شعر دیگری که شهرت یافته است:
| سر نی در نینوا می ماند اگر زینب نبود | کربلا در کربلا می ماند اگر زینب نبود | |
| چهره سرخ حقیقت بعد از آن توفان رنگ | پشت ابری از ریا می ماند اگر زینب نبود | |
| چشمه فریاد مظلومیت لب تشنگان | در کویر تفته جا می ماند اگر زینب نبود | |
| در عبور بستر تاریخ، سیل انقلاب | پشت کوه فتنه جا می ماند اگر زینب نبود[۷۳] | |
کتاب شناسی
درباره حضرت زینب بیش از ۲۰۰ اثر تا کنون چاپ شده [۷۴] که برخی از آنها عبارت است از:
- سیمای حضرت زینب علیها السلام، محمدمهدی تاج لنگرودی، تهران، نشر ممتاز، ۱۳۷۵ش.
- خصائص زینبیه، سیدنورالدین جزائری، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، ۱۳۸۱ش.
- السیدة زینب بطلة التاریخ و رائدة الجهاد فی الاسلام، باقرشریف القرشی، بیروت، دارالمحجة البیضاء، ۱۴۲۲ق.
- مادر مصیبت‌ها(سوگنامه حضرت زینب)، علیرضا رجالی تهرانی، قم، انتشارات نبوغ، ۱۳۸۰ش.
- زیباترین شکیب، زندگانی حضرت زینب علیها السلام، مهدی رضایی، تهران، انتشارات بنیاد مستضعفان، ۱۳۷۹ش.
- بانوی عاشورا حضرت زینب، رسول سیف، تهران، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، انتشارات مدرسه، ۱۳۷۷ش.
- حضرت زینب بزرگ بانوی کربلا، عبدالامیر فولادزاده، قم،کانون نشر اندیشه‌های اسلامی، ۱۳۷۰ش.
- پیام‌آور کربلا حضرت زینب، مرتضی فهیم کرمانی، تهران، انتشارات دارالسلام، ۱۳۷۶ش.
- اسوه‌های ایثار (نگاهی به زندگانی حضرت زینب)، عباس قدیانی، تهران، انتشارات فردابه، ۱۳۸۱ش.
- حضرت زینب پیام‌رسان شهیدان کربلا، محمد محمدی اشتهاردی، تهران، نشر مطهر، ۱۳۷۶ش.
جستارهای وابسته
پانویس
- ابن اثیر، أسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۳۲.
- ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۵۳، ذیل واژه «زنب».
- مرتضی زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۶۰.
- کحّاله، أعلام النساء، ۲۰۰۸، ج۲، ص۹۱.
- ابوالحسن العلوی، اخبار الزینبیات، ۱۴۱۰ق، ص۲۳.
- شریف القرشی، السیده زینب، ۱۴۲۲ق، ص۳۹.
- جزائری، الخصائص الزینبیة، ۱۴۲۵ق، ص۴۴.
- جزائری، الخصائص الزینبیة، ۱۴۲۵ق، ص۵۲-۵۳.
- امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۳۷.
- امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۳۷.
- ابن الاثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۳۳.
- مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۱۲۵.
- ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۹۵؛ عماد الدین طبری، کامل بهائی، ۱۳۸۳ش، ص۶۷۴.
- ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۹۵-۹۶؛ عماد الدین طبری، کامل بهائی، ۱۳۸۳ش، ص۶۷۴.
- مرتضی زبيدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۶۰؛ کحّاله، معجم قبائل العرب، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۴۹۳.
- امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۳۷.
- نگاه کنید به: کحّاله، أعلام النساء، ۲۰۰۸، ج۲، ص۹۲-۹۷.
- کحّاله، أعلام النساء، ۲۰۰۸، ج۲، ص۹۱.
- ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۳۸۵ش، ص۶۰.
- کحّاله، أعلام النساء، ۲۰۰۸، ج۲، ص۹۱.
- محلاتی، ریاحین الشریعة، ۱۳۴۹ش، ج۳، ص۵۷.
- نگاه کنید به: طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۰۹.
- سید بن طاووس، اللهوف، ۱۳۷۸ش، ص۱۷۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۱۰.
- جعفر النقدی، زینب الکبری بنت الامام، ۱۳۶۱ق، ص۶۱.
- محلاتی، ریاحین الشریعة، ۱۳۴۹ش، ج۳، ص۶۲.
- محلاتی، ریاحین الشریعة، ۱۳۴۹ش، ج۳، ص۶۲.
- نگاه کنید به: مهدیزاده، «صبر و پایداری حضرت زینب(س)»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه؛ «حضرت زینب(س)، نماد صبر جمیل»، خبرگزاری حوزه.
- «حضرت زینب(س)، نماد صبر جمیل»، خبرگزاری حوزه.
- فیض الاسلام، خاتون دوسرا، ۱۳۶۶ش، ص۱۸۵.
- سید بن طاووس، اللهوف، انوار الهدی، ص۹۴.
- مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۱۷.
- مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۹۳-۹۴.
- مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۱۱۲.
- سید بن طاووس، اللهوف، ۱۳۷۸ش، ص۱۵۹و۱۶۱.
- فیض الاسلام، خاتون دوسرا، ۱۳۶۶ش، ص۱۸۵.
- ابو مخنف، وقعة الطف، ۱۴۲۷ق، ص۲۹۵؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۵۸ق، ج۵، ص۳۴۸-۳۴۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۵۹.
- نگاه کنید به: طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۳.
- نگاه کنید به: طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۰۹-۱۱۰.
- صادقی اردستانی، زینب قهرمان دختر علی، ۱۳۷۲ش، ص۲۴۶.
- ابو مخنف، وقعة الطف، ۱۴۲۷ق، ص۲۹۹-۳۰۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۱۷.
- نگاه کنید به: مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۱۱۷و ص۱۱۵.
- هاشمی نژاد، درسی که حسین به انسانها آموخت، ۱۳۶۹ش، ص۳۲۶.
- محمّدی اشتهاردی، حضرت زینب فروغ تابان کوثر، ۱۳۷۹ش، ص۳۲۷-۳۲۸.
- هاشمی نژاد، درسی که حسین به انسانها آموخت، ۱۳۶۹ش، ص۳۳۰.
- محمّدی اشتهاردی، حضرت زینب فروغ تابان کوثر، ۱۳۷۹ش، ص۲۴۸.
- نگاه کنید به: طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۲.
- ابو مخنف، وقعة الطف، ۱۴۲۷ق، ص۳۰۶-۳۰۷؛ سیدبن طاووس، اللهوف، ۱۳۷۸ش، ص۲۱۳.
- مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۳۵؛ سیدبن طاووس، اللهوف، ۱۳۷۸ش، ص۲۲۱.
- الهی، زینب کبری عقیله بنی هاشم، ۱۳۷۵ش، ص۲۴۴؛ سیوطی، تاریخ الخلفاء، ۱۴۲۵ق، ص۱۵۸.
- عمادالدین طبری، کامل بهایی، ۱۳۸۳ش، ص۶۴۴.
- مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۳۵؛ سیدبن طاووس، اللهوف، ۱۳۷۸ش، ص۲۲۱.
- ابو مخنف، وقعة الطف، ۱۴۲۷ق، ص۳۱۱.
- عمادالدین طبری، کامل بهایی، ۱۳۸۳ش، ص۶۴۵.
- پرتو، «زینب بنت علی بن ابی‌طالب»، ص۱۵۳.
- قزوینی، زینب الکبری من المهد الی اللحد، ۱۴۲۴ق، ص۵۹۱.
- قرشی، السیدة زینب، ۱۴۲۲ق، ص۲۹۸.
- قرشی، السیده زینب، ۱۴۲۲ق، ص۲۹۹.
- قرشی، السیده زینب، ۱۴۲۲ق، ص۲۹۹.
- قرشی، السیده زینب، ۱۴۲۲ق، ص۲۹۹.
- کحّاله، أعلام النساء، ۲۰۰۸، ج۲، ص۹۹.
- امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۴۰-۱۴۱.
- «حمله تروریستی به حرم حضرت زینب در سوریه».؛«حمله به حرم حضرت زینب(س)».
- «علت نامگذاری روز میلاد حضرت زینب(س) به روز پرستار»
- «علت نامگذاری روز میلاد حضرت زینب(س) به روز پرستار»
- سالروز رحلت حضرت زینب(س) در مشهد برگزارشد.
- اسامی دختران و پسران در ۱۰ سال اخیر کدامند؟».
- «پنجاه نام اول دختران در سال ۱۳۹۲ گزارش ثبت احوال».
- « کنگره ملی حضرت زینب(س) در قم به کار خود پایان داد».
- « کنگره ملی حضرت زینب(س) در قم به کار خود پایان داد».
- « همایش حضرت زینب (س) در حرم امام حسین (ع) برگزار شد»؛ رهروان حضرت زینب(س) در اردبیل»؛ «همایش حضرت زینب الگوی ایستادگی در بوشهر برگزار شد»؛ «همایش رهروان حضرت زینب».
- امین مقدسی، «بررسی شعر عاشورایی در دو ادب فارسی و عربی با تکیه بر شهریار و جواهری»، ص۷۹.
- محمدی‌ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۱۰، ص۳۷۳.
- محمدزاده، دانشنامه شعر عاشورایی انقلاب حسینی، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۱۴۷۸.
- احمدی، کتاب شناسی امامزادگان، ۱۳۸۴ش، ص۱۷.
یادداشت‌ها
- درباره علت غیبت عبدالله بن جعفر(همسر حضرت زینب) در قیام عاشورا اختلاف است. رجبی دوانی وی را به جهت غیبت در کربلا سرزنش می‌کند و به‌همین‌جهت حتی وی را شایسته همسری حضرت زینب نمی‌داند.(رجبی دوانی، «چرا همسر حضرت زینب(س) ایشان را در کربلا همراهی نکرد؟»، پایگاه خبری باشگاه خبرنگاران جوان.) در مقابل، برخی مواردی مانند کهولت سن، نابینایی و احتمال مأموریت‌داشتن وی در مدینه از جانب امام حسین(ع) را علت عدم همراهی وی بیان می‌کنند.(عرب ابوزیدآبادی، «عبدالله‌بن جعفر و قيام كربلا»، ۱۳۸۸ش.)
- یا دهر افّ لک من خلیل / کم لک بالاشراق والاصیل...؛ ای روزگار! اف بر دوستی تو! که چه بسا یاران و جویندگانت را در سپیده‌دمان و شامگاهان کشتی؛ و روزگار هیچگاه به غیر از آنچه می‌خواهد، رضایت نمی‌دهد و البته زمام امور به دست خدا است و سرانجام هر جانداری، مرگ است.
- «خندُف» جدّه پدری یزید بود که بین یزید و او سیزده واسطه وجود داشت.
منابع
- ابن الاثیر الجزری، علی بن محمد، أسدالغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
- امین مقدسی، ابوالحسن، «بررسی شعر عاشورایی در دو ادب فارسی و عربی با تکیه بر شهریار و جواهری»، در مجله ادبیات پایداری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، پاییز و زمستان ۱۳۹۱ش.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، بیروت، موسست الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۹ق.
- ابومخنف، لوط بن یحیی، وقعةالطف، تحقیق محمّدهادی یوسفی غروی، قم، مجمع العالمی لاهل البیت، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق.
- الهی، حسن، زینب کبری عقیله بنی هاشم، تهران، آفرینه، ۱۳۷۵ش.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعة، تحقیق حسن الامین، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- پرتو، مریم، «زینب بنت علی بن ابی‌طالب»، در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی،
- https://fa.wikishia.net/view