محمدحسین رجبی دوانی پژوهشگر و استاد تاریخ در یادداشتی به مناسبت ولادت امام حسن عسکری (ع) نوشت: آن وجود مقدس بنابر نقل مشهور در هشتم ماه ربیع الثانی سال ۲۳۲ در مدینه منوره چشم بر جهان گشود.
مادر آن حضرت بانویی با فضیلت به نام حدیث یا به نقلی سلیل بوده که برخی گفته‌اند ایشان پادشاه زاده بوده است.
نامهای دیگر ایشان حدیثه، سمانه، حبیه، سوسن بوده است و در فضیلت او امام هادی علیه السلام فرمودند که او از هر گونه آفت، عیب آلایش و پلیدی منزه و مبرا است.
می‌دانیم که از امام کاظم علیه السلام به بعد مادران همه امامان کنیزان با فضیلت و بزرگواری بودند که شایستگی آن را پیدا کردند که نه تنها همسر امام معصوم بلکه مادر امام بعدی باشند.
آن وجود مقدس در ۱۶ سالگی پدر به دنیا آمد و به سبب شخصیت والایی که نه تنها بین شیعیان بلکه سایر مردم داشتند، القاب متعدد و مهمی را به آن وجود مقدس دادند: زکی، فاضل، امین و طاهر از جمله القاب آن حضرت می‌باشند.
اما بیش از همه با لقب عسکری شناخته شدند که این لقب نشان دهنده آن است که آن وجود مقدس در شرایط سخت منطقه نظامی و تحت نظر زندگی می‌کردند در سند روایاتی که از آن وجود مقدس نقل شده است امام عسکری علیه السلام با القابی مانند فقیه عالم اخیر و رجل شناخته می‌شدند که ظاهراً برای تقیه بوده است و اینکه به نام مقدس حضرت تصریح نشود تا جان آن وجود مقدس در معرض خطر قرار نگیرد.
حضرت امام حسن عسکری علیه السلام حدود ۴ سال داشتند که همراه با پدر به سامرا آمدند.
متوکل خلیفه جبار عباسی امام هادی علیه الصلاة و السلام را به مرکز حکومت خود احضار کرد و آن حضرت همراه با فرزندان خود به سامرا آمدند.
جالب است که با وجود اینکه امامان ما تحت نظر شدید قرار داشتند و سعی دستگاه خلافت بر این بود که مانع ارتباط مردم با آن بزرگواران شوند اما به نقل یعقوبی در کتاب ارزشمند تاریخ خود وقتی که امام هادی و فرزندش امام عسکری علیهمالسلام در راه سامرا به بغداد رسیدند، مردم چنان استقبال گسترده‌ای از این دو وجود مقدس کردند که یک نیم روز طول کشید تا کاروان امام هادی و امام عسکری علیهمالسلام از دروازه بغداد به میدان مرکزی شهر برسد.
با اینکه پایتخت به سامرا منتقل شده بود ولی بغداد کماکان مهمترین و پرجمعیت‌ترین شهر عالم اسلام آن روز بوده است و مردم روی پای خود قد می‌کشیدند تا از میان آن ازدحام زیاد بتوانند ابن الرضا علیه السلام را ببینند.
ابن الرضا لقبی بود که بعد از حضرت امام رضا علیه السلام به خاطر مقام و موقعیت و شکوه فراوان حضرت امام رضا علیه السلام به فرزندان و نوادگان آن حضرت دادند یعنی از امام جواد به بعد این بزرگواران ابن الرضا نام داشتند و همین جا باید گفت یکی از القاب دیگر امام حسن عسکری علیه السلام ابن الرضا هست.
مهمترین وظیفه وجود مقدس حضرت امام عسکری علیه السلام در کنار حفظ و حراست از دین مبین در برابر تحریفات و بدعت‌ها، پدید آوردن آخرین حجت خدا و حفظ و پنهان نمودن آن وجود مقدس از خطراتی بود که دستگاه جبار خلافت متوجه آن وجود مقدس می‌شده است.
چرا که این جباران همه می‌دانستند طبق حدیث متواتر از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم جانشینان آن حضرت ۱۲ تن هستند و با علم بر اینکه امام عسکری علیه السلام یازدهمین آنها هست تلاش وسیع داشتند تا آن وجود مقدس را به شدت تحت نظر قرار بدهند و مانع ازدواج آن حضرت شوند و اگر هم ازدواجی صورت گرفت مراقبت شدید داشته باشند که آن حضرت دارای فرزند نشود و اگر هم شد، فرزند او را از میان بردارند.
منتها به اراده خداوند و با وجود مراقبت‌های شدید دستگاه خلافت ازدواج آن وجود مقدس در خانه عمه ایشان حکیمه خاتون صورت می‌گیرد و آن بانوی بزرگوار همسر امام عسکری علیه السلام به امام زمان ارواحنا فداه باردار می‌شود و خدا با معجزه خود همان گونه که مادر حضرت موسی علیه السلام آثار حمل در او وجود نداشت همسر امام عسکری علیه السلام را به گونه‌ای حفظ فرمود که آثار حمل در او دیده نشود.
امام عسکری علیه السلام با مراعات اصول حفاظتی باعث شدند تا بعد از به دنیا آمدن امام زمان ارواحنا فداه و عجل الله تعالی فرجه با وجود جاسوسی‌ها و مراقبت‌های دستگاه خلافت تا هنگام شهادت خود ماموران حاکمیت عباسی نتوانستند از به دنیا آمدن امام زمان ارواحنا فداه آگاه شوند.
نکته‌ای را هم خالی از لطف نیست که ذکر کنیم، طبق نقلی امام حسن عسکری علیه السلام یک سال پیش از شهادت، مادرشان را به همراه فرزند عظیم الشأنش به حج فرستاد و ودایع امامت را هم به او سپرد.
چون امام عسکری علیه السلام می‌دانست بعد از شهادت، دشمن و عوامل حکومتی به خانه آن حضرت خواهند ریخت و در پی امام زمان علیه السلام برخواهند آمد، ودایع امامت که عبارت است از: قرآن امیرالمومنین علیه السلام، لوح حضرت زهرا علیها السلام و ذوالفقار امیرالمومنین علیه السلام؛ اینها را به همسر خویش می‌سپارد که از سامرا دور کند تا به دست عوامل حکومت جبار عباسی نیفتند.
نکته آخر هم اینکه شخصیت امام جوان یازدهم ما علیه الصلاة و السلام به گونه‌ای بود که حتی باعث احترام نگاه داشتن بعضی از خلفای جبار هم‌عصر آن حضرت می‌شد، از جمله معتمد عباسی (خبیثی که نهایتاً دست به قتل وجود مقدس امام عسکری علیه السلام زد) با امام در برخوردهایی که دارد و یا پیام‌هایی که می‌فرستد، از روی احترام است.
در نقلی آمده است که روزی همین معتمد عباسی خدمت امام عسکری علیه السلام آمد و ملتمسانه از آن حضرت خواست که برای او دعا کند که ۲۰ سال دیگر زنده بماند.
در یک موقعیت دیگری روزی امام عسکری علیه السلام را که به زندان افکنده بود آزاد کرد.
علت هم این بود که به سبب دعای یک کشیش مسیحی در راس مسیحیان دیگر که برای قحطی و نبودن آب دست به دعا برداشته بودند، باران آمده بود و شک و تردیدی پیرامون حقانیت دین اسلام به سبب این باران بوجود آمده بود جامعه ملتهب شده بود.
آن خبیث از امام علیه السلام می‌خواهد که آن حضرت شک و تردیدی را در جامعه و امت جدش برطرف کنند.
لذا به آن حضرت عرض کرد که دین و آیین جد خود را دریاب.
این نشان دهنده آن است که حتی همین خلیفه جبار بر این باور بود که برطرف کننده شک و تردید از امت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم و نجات دهنده مردم در حقیقت آن امام معصوم است.
مورد دیگری که باز نشان دهنده باور همین خلیفه جبار به مقام و جایگاه والای حضرت امام حسن عسکری علیه السلام است، اینکه طبق نقل‌ها جعفر برادر امام عسکری علیه السلام که فرد نامطلوب و فاسد و همراه با دستگاه خلافت بود، از خلیفه خواست تا مقام و جایگاهی را که برادرش امام حسن عسکری علیه السلام دارد و مورد احترام خاص نزد خلیفه هست به او عطا کند.
معتمد در پاسخ گفت که بدان این مقام و جایگاه برادرت به دست ما نبوده است، بلکه از طرف خدای عزوجل مقرر شده و ما هرچه تلاش می‌کردیم تا از مقام و منزلت او بکاهیم خداوند چنین چیزی را نپذیرفت بلکه در اثر تقوا و بزرگمنشی و علم و عبادت فراوان او، خداوند هر روز بر مقام و منزلت او می‌افزود.
اگر تو از دیدگاه پیروان برادرت همسنگ و هم وزن او هستی پس به ما نیازی نداری و اگر ویژگی‌هایی که در برادرت هست، در تو نیست، ما نمی‌توانیم در حق تو کاری انجام دهیم.