دنیایی که در آن به سر می بریم، جهانی است متفاوت و مملو از پیشرفت هایی که زندگی انسان عصر امروز را دگرگون ساخته و او را در مسیر پویایی و شکوفایی پیش می برد. با این حال شیوع انواع بیماری ها، معلولیت ها و آسیب های اجتماعی موجب شده تا دولت ها تلاش منسجمی را برای تدوین برنامه های آموزشی، توانبخشی و حمایتی به عمل آورند تا سلامت جامعه را تضمین کنند. در کشور ما نیز به رغم رشد آگاهی های عمومی، استفاده وسیع از وسائل ارتباط جمعی و افزایش میزان تحصیلات و دانش اجتماعی خانواده ها کماکان شاهد بروز انواع معلولیت ها هستیم و این واقعیت، تاکیدی است بر ضرورت فعالیت های توانبخشی.
سازمان بهزیستی کشور بر اساس سیاست ها و اهدافی که در مسیر حمایت و توانمندسازی اقشار آسیب پذیر ترسیم کرده است همواره تمامی ظرفیت های خود را برای کاهش آسیب های جسمانی و روانی ناشی از انواع معلولیت ها، کمک به افراد معلول برای استفاده مطلوب از قابلیت های خویش و توانمندسازی این افراد در زمینه های فردی و اجتماعی به کار می گیرد. بر اساس ماده یک قانون حمایت از حقوق معلولان، تعیین نوع و شدت معلولیت افراد بر عهده کمیسیون پزشکی-توانبخشی سازمان بهزیستی است که این امر نیز با استفاده از ابزار «طبقه بندی بین المللی عملکرد، ناتوانی و سلامت» انجام می شود. فرد معلول پس از شناسایی و تعیین شدت معلولیت، عملا در چرخه خدمات توانبخشی این سازمان قرار می گیرد؛ خدماتی که بر اساس نیازهای گروه های مختلف معلولان ارائه می شود و آنان را قادر می سازد تا از سایر توانایی های جسمانی و روانی خود به بهترین نحو بهره گیرند، عوارض ناشی از معلولیت خویش را به حداقل کاهش دهند و با افزایش توانمندی های خود، مسیر امیدبخش زندگی مستقل را بپیمایند.
خدمات معاونت امور توانبخشی سازمان بهزیستی به افراد دارای معلولیت، سالمندان و بیماران روانی مزمن را می توان در سه دسته «خدمات مراقبتی، توانبخشی و توانپزشکی، حمایت های رفاهی و برنامه های مناسب سازی و دسترس پذیری» برشمرد.
خدمات مراقبتی، توانبخشی و توانپزشکی
در این بخش با دو رویکرد مختلف، تلاش های گسترده ای جهت خدمت رسانی به گروه های هدف سازمان به عمل می آید:در نخستین رویکرد، خدمات مورد نیاز معلولان، سالمندان و بیماران روانی مزمن در کلینیک های تخصصی و مراکز توانبخشی و مراقبتی روزانه و شبانه روزی، بر اساس دستور العمل های تخصصی و تیم های توانبخشی متشکل از پزشکان، روانشناسان، کاردرمانگران، گفتاردرمانگران، فیزیوتراپیست ها و مددکاران اجتماعی ارائه می شود. در حال حاضر 73 مرکز توانبخشی روزانه ویژه بیماران روانی مزمن با 2913 خدمت گیرنده، 91 مرکز مختص کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم با 3هزار و408 خدمت گیرنده و 290 مرکز ویژه کم توانان ذهنی با ارائه خدمت به 10هزار و600 نفر در سراسر کشور مشغول به کار هستند. در این مراکز، خدمات آموزشی، توانبخشی و مددکاری به افراد تحت پوشش و خانواده های آنان ارائه می شود. همچنین ارائه خدمات توانبخشی در مراکز خانواده و کودک نابینا و ناشنوا، خدمات حرفه آموزی، خدمت رسانی به افراد آسیب دیده نخاعی و سایر معلولان جسمی- حرکتی و به ویژه تهیه و توزیع وسائل کمک توانبخشی مانند سمعک، ویلچر و عصای سفید، تنها بخشی از خدماتی است که به صورت متمرکز در مراکز توانبخشی و مراقبتی روزانه و شبانه روزی سازمان بهزیستی ارائه می شود.
دومین رویکرد در ارائه خدمات توانبخشی، رویکرد مبتنی بر جامعه است. در این رویکردتلاش می شود تا خدمات مورد نیاز معلولان با تکیه بر ظرفیت های فعال در خانواده های این افراد، تسهیلگران محلی، گروه های اجتماعی خودیار، خیرین، شوراهای محلی و انجمن های غیر دولتی ارائه شود. برنامه های توانبخشی مبتنی بر جامعه و خانواده، بارزترین بخش از خدمات اجتماع محور سازمان بهزیستی است که طیف وسیعی از گروه های معلولان را در مناطق شهری و روستایی، تحت پوشش قرار داده است. چنان که در حال حاضر بالغ بر 483هزار نفر از معلولان در مناطق روستایی سراسر کشور شناسایی شده و همراه با خانواده هایشان تحت پوشش برنامه های آموزشی، توانبخشی و حرفه آموزی و اشتغال قرار گرفته اند.
اجرای برنامه های مراقبت در منزل از طریق آموزش افراد خانواده جهت مراقبت از معلولان و سالمندان و ارائه خدمات توانبخشی در منزل توسط کارشناسان متخصص از دیگر برنامه های توانبخشی اجتماع محور است که با هدف تقویت مشارکت فعال خانواده ها در اجرای این فرایند دنبال می شود. همچنین تلفیق اجتماعی هنرمندان و ورزشکاران معلول از طریق وارد ساختن آنان به عرصه رقابت های فرهنگی، هنری و ورزشی و برگزاری جشنواره های هنری منطقه ای، کشوری و بین المللی برای انعکاس توانمندی های افراد دارای معلولیت، از جمله برنامه هایی هستند که با نگاهی اجتماع محور، با هدف توانمندسازی معلولان اجرا می شوند.
برنامه های مناسب سازی و دسترس پذیری
در قوانین حمایتی مرتبط با معلولان، دولت ها موظف شده اند تا تمامی تلاش خود را برای دسترسی کامل افراد معلول به امکانات و خدمات مورد نیاز در زندگی به کار گیرند. بر همین اساس معاونت امور توانبخشی سازمان بهزیستی، متناسب سازی خدمات مورد نیاز معلولان را درقالب برنامه های مختلف دنبال می کند. از جمله این اقدامات مناسب سازی محل زندگی و خودروهای مورد استفاده افراد معلول به کمک بخش دولتی و سازمان های مردم نهاد فعال در امور معلولان است. بر این اساس طی سال گذشته 10هزار و139 واحد مسکونی و یک هزار و 106 خودرو، مناسب سازی شد. همچنین اعطای پلاک ویژه خودروی معلولان با همکاری پلیس راهور ناجا، همکاری با سازمان سنجش و آموزش کشور جهت متناسب سازی سوالات و شرایط برگزاری آزمون های سراسری دانشگاه ها برای شرکت کنندگان دارای معلولیت و دسترسی معلولان به سامانه شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران جهت خرید الکترونیک بلیت نیم بها بخش دیگری از این اقدامات به شمار می روند. از جمله گام های نویدبخش در این مسیر، تلاش مشترک سازمان بهزیستی و دبیرخانه شورای اجرایی فن آوری اطلاعات وزارت ارتباطات به منظور تدوین استانداردهای ملی درخصوص متناسب سازی فضاهای مجازی برای معلولان است که به توانمندسازی شغلی و اجتماعی آنان کمک شایانی خواهد نمود.
حمایت های رفاهی
این بخش از خدمات، شامل حمایت هایی است که با هدف کاهش هزینه های معیشتی، درمانی و توانبخشی افراد معلول و خانواده های آنان و ارتقاء کیفیت زندگی این گروه از خانواده ها صورت می گیرد. از جمله این حمایت ها می توان به پرداخت الکترونیک حق پرستاری به تمامی آسیب دیدگان نخاعی شدید و خیلی شدید، کمک هزینه ایاب و ذهاب معلولان، پرداخت مشوق های تحصیلی به دانش آموزان و دانشجویان معلول پذیرفته شده در دانشگاه های دولتی و پرداخت کمک هزینه نگهداری معلولان و سالمندان در منزل اشاره کرد.
بی تردید توانبخشی همه جانبه افراد معلول و توانمندسازی آنان برای حل موثر مسائل زندگی، مستلزم همیاری تمامی دستگاه ها و نهادهایی است که بر اساس قوانین مرتبط با معلولان، عهده دار خدمت رسانی به این افراد هستند. به یاد داشته باشیم که فرد معلول به عنوان عضوی از جامعه، دارای کرامت انسانی و ظرفیت های فعال برای پیشبرد اهداف اجتماعی است و هر قدمی که برای توانمندسازی این افراد برداشته شود، جامعه را در مسیر توسعه و ارتقاء سلامت، یک قدم به پیش خواهد برد.
دکترمحمد نفریه
معاون توانبخشی سازمان بهزیستی کشور
http://www.behzisti.ir/news/1588