اصفهان-آرامگاه صائب تبریزی این یادمان فرهنگی با طراحی ایرانی و باغ‌آرایی سنتی، اکنون با خاکسپاری استاد فرشچیان هویت تازه‌ای می‌یابد؛ نقطه تلاقی دو میراث بزرگ ایرانی.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها-کوروش دیباج: آرامگاه صائب تبریزی، شاعر پرآوازه قرن یازدهم هجری، یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های باغ‌مقبره‌های ایرانی است که در دهه ۱۳۳۰ بازسازی شد و از آن زمان تاکنون به‌عنوان یکی از قطب‌های ادبی و فرهنگی اصفهان شناخته می‌شود.
این مکان، نه‌تنها با طراحی و معماری خاص خود یادگار ارزشمندی از سنت‌های ایرانی و اصفهانی است بلکه در گذر زمان به پاتوقی برای دوستداران شعر، ادب و هنر تبدیل شده است.
تصویر وصیت نامه استاد فرشچیان
اکنون با تصمیم خانواده استاد محمود فرشچیان و به وصیت شخص ایشان، قرار است روز دوشنبه ۲۷ مردادماه پیکر این هنرمند بزرگ در قسمت غربی آرامگاه، پایین پله‌های مقبره صائب، به خاک سپرده شود.
انتخاب چنین مکانی، بار دیگر توجه‌ها را به ویژگی‌های هنری و معماری این آرامگاه جلب کرده و آن را در مرکز توجه افکار عمومی قرار داده است.
در همین زمینه، سه کارشناس برجسته معماری، هنر و فرهنگ در گفت‌وگو با خبرنگار مهر به بررسی ابعاد مختلف آرامگاه صائب پرداخته‌اند تا برای مخاطبانی که شاید کمتر با این بنا آشنا باشند، تصویر روشنی از ارزش‌های نهفته در آن ارائه شود.
باغ‌مقبره‌ای ایرانی در دل اصفهان
حمیدرضا سروش، دکترای معماری و مدرس دانشگاه در تحلیل خود آرامگاه صائب را نمونه‌ای از بازآفرینی سنت‌های کهن معماری ایرانی در دوران معاصر می‌داند.
او معتقد است این مکان با الهام از باغ‌مقبره‌های کلاسیک مانند باغ‌تخت شیراز یا باغ دلگشا طراحی شده و پیوند عمیقی میان طبیعت و سکونتگاه ابدی شاعر برقرار می‌کند.
به گفته او، حضور باغ و درختان کهنسال در اطراف بنا نه‌تنها به زیبایی محیط افزوده بلکه آرامشی عرفانی و شاعرانه در ذهن بازدیدکنندگان ایجاد می‌کند.
وی تأکید می‌کند: فرم ایوان و طاق‌نماهای آرامگاه با سادگی و تناسب خاصی طراحی شده است.
انتخاب سنگ سفید در نمای اصلی، به همراه کاشی‌کاری‌های محدود فیروزه‌ای، سبب شده تا هویت اصفهانی بنا به بهترین شکل ممکن نمایان شود.
این ترکیب رنگ و مصالح، نه‌تنها بیانگر ذوق معماران بازساز دهه ۱۳۳۰ است بلکه ریشه‌های آن در معماری صفوی نیز به‌وضوح دیده می‌شود.
سروش می‌افزاید: آرامگاه صائب برخلاف مقبره‌هایی چون حافظ یا سعدی که با شکوه و عظمت بیشتری طراحی شده‌اند، در عین سادگی جذابیت دارد.
این انتخاب آگاهانه بوده است تا با مضامین زهد، عرفان و معنویت در اشعار صائب همخوانی داشته باشد.
در واقع، ساختار آرامگاه بر مینای فلسفه‌ای استوار است که زیبایی را در آرامش و تعادل می‌جوید نه در نمایش تجمل.
وی تأکید می‌کند: خاکسپاری استاد فرشچیان در این مکان، پیوندی تازه میان دو میراث ارزشمند، یعنی شعر و هنر ایرانی برقرار خواهد کرد.
انتخاب بخش غربی آرامگاه برای تدفین، به لحاظ جانمایی نیز کاملاً هوشمندانه است چراکه هم پیوند بصری با بنای اصلی دارد و هم فضایی مستقل برای یادبود هنرمند فراهم می‌سازد.
آرامگاه صائب به‌مثابه گالری از خوشنویسی و هنر ایرانی
فرزانه شریعتی، پژوهشگر هنرهای سنتی آرامگاه صائب را نه‌تنها یک یادمان معماری بلکه یک نمایشگاه دائمی از هنرهای سنتی ایران می‌داند.
به باور او، مهم‌ترین جنبه هنری آرامگاه کتیبه‌ها و اشعاری است که با خط نستعلیق بر سنگ مزار و بخش‌های ایوان حک شده‌اند.
این خوشنویسی‌ها، هم بازتاب زیبایی بصری دارند و هم پیام عرفانی و ادبی شاعر را به نسل‌های بعد منتقل می‌کنند.
وی توضیح می‌دهد: ترکیب کاشی‌کاری فیروزه‌ای با خطوط سیاه و سفید نستعلیق، فضایی هنری خلق کرده است که بازدیدکننده ناخودآگاه خود را در یک گالری روباز حس می‌کند.
این جلوه‌ها، هویت ایرانی را زنده نگه می‌دارند و نشان می‌دهند که چگونه در معماری معاصر نیز می‌توان سنت‌های اصیل را بازآفرینی کرد.
شریعتی همچنین به باغ اطراف آرامگاه اشاره می‌کند و می‌گوید: حضور مسیرهای سنگ‌فرش و درختان بلند، یادآور نقشه‌های سنتی باغ ایرانی است.
در این میان، طراحی پله‌ها و ایوان به‌گونه‌ای است که حس ورود از فضای خاکی به دنیای معنوی را القا می‌کند.
چنین فضاسازی‌ای بیش از آنکه جنبه کاربردی داشته باشد، حامل پیام‌های نمادین و معنوی است.
وی در ادامه خاطرنشان می‌کند: دفن استاد محمود فرشچیان در کنار صائب، فرصتی است برای تأکید دوباره بر پیوند میان شعر، خوشنویسی و نگارگری.
همان‌گونه که صائب با کلمات تصویری شاعرانه خلق کرد، فرشچیان نیز با قلم‌موجهانی تصویری و عرفانی آفرید.
این همجواری می‌تواند آرامگاه صائب را به مقصدی تازه برای علاقه‌مندان به هنرهای ایرانی بدل سازد.
میراث فرهنگی صائب و انتخابی نمادین برای وداع با فرشچیان
ناصر کیانی، پژوهشگر فرهنگ و تمدن ایرانی آرامگاه صائب را یکی از مهم‌ترین نمادهای فرهنگی اصفهان معرفی می‌کند.
او می‌گوید که این بنا تنها یک مکان تدفین نیست بلکه به‌مرور زمان به بخشی از حافظه جمعی مردم اصفهان و حتی ایران تبدیل شده است.
در نظر او، صائب به‌عنوان شاعری که در عصر صفوی زندگی کرد، نماینده بخشی از هویت ادبی و عرفانی ایران است و آرامگاه او نمادی از پاسداشت این هویت.
وی معتقد است: انتخاب آرامگاه صائب برای تدفین استاد فرشچیان، بار معنایی بسیار دارد.
این اقدام، نوعی هم‌نشینی تاریخی میان دو چهره برجسته است: یکی شاعر بزرگ قرن یازدهم و دیگری نگارگر پرآوازه قرن چهاردهم.
هر دو، به شیوه خود، جهانی از معنا و زیبایی آفریدند و هر دو، میراثی ماندگار برای فرهنگ ایرانی بر جای گذاشتند.
کیانی همچنین به جنبه اجتماعی این انتخاب اشاره می‌کند و می‌گوید: آرامگاه صائب به دلیل موقعیت شهری‌اش، همیشه مورد توجه مردم بوده است.
دفن استاد فرشچیان در این مکان، توجه بیشتری به این محوطه جلب خواهد کرد و می‌تواند سبب رونق گردشگری فرهنگی در اصفهان شود.
این موضوع نه‌تنها پاسداشت یاد هنرمند است بلکه تقویت‌کننده جایگاه فرهنگی شهر نیز خواهد بود.
وی یادآور می‌شود: آرامگاه صائب اکنون به مکانی دوچندان ارزشمند بدل خواهد شد.
مکانی که نه‌فقط شعر و عرفان، بلکه نگارگری و هنرهای تجسمی ایران نیز در آن تجلی یافته است.
این همجواری، پیامی روشن به آیندگان می‌دهد: فرهنگ ایرانی مجموعه‌ای از پیوندهای زنده میان شعر، هنر و معنویت است.
تبدیل آرامگاه صائب به صائبیه اصفهان
با توجه به اینکه آرامگاه صائب در منطقه یک شهرداری قرار دارد، علی رضی زاده، شهردار این منطقه در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌گوید: قطعاً وجود فرهیخته و بزرگی چون استاد فرشچیان می‌تواند شاخص‌های اصفهان را در زمینه‌های هنری ارتقا دهد.
این مکان به زیارتگاه اهل هنر تبدیل خواهد شد.
با توجه به خاکسپاری ایشان در این محل، برنامه‌هایی برای بزرگداشت و پاسداشت این استاد بزرگ در روزهای آینده پیش‌بینی شده است.
وی ادامه می‌دهد: بنا داریم محل مقبره صائب را به صائبیه اصفهان تبدیل کنیم تا همچون حافظیه شیراز، مکانی شاخص برای اهل فرهنگ و هنر ایجاد شود.
این مکان جایگاه ویژه‌ای برای استاد فرشچیان خواهد داشت و در آینده به محلی برای برگزاری نشست‌های تخصصی هنرمندان تبدیل می‌شود.
طرح‌های ویژه و خلاقانه‌ای برای این فضا در نظر گرفته شده است و از همه دستگاه‌ها و هنرمندان دعوت می‌کنیم در این مسیر همراهی کنند.
شهردار منطقه یک اصفهان تصریح می‌کند: محل دقیق خاکسپاری استاد فرشچیان در پایین پله‌های آرامگاه صائب و در بخش فضای سبز این مجموعه جانمایی شده است.
خود استاد فرشچیان پیش‌تر در این محل حضور یافته و آن را برای آرامگاه ابدی خود انتخاب کرده بودند.
حتی طرح نماد محل دفن نیز توسط خود ایشان طراحی شده است.
وی می‌افزاید: امیدواریم با هماهنگی‌های انجام‌شده میان استانداری و شهرداری اصفهان، این مکان به زیارتگاهی شایسته برای اهل هنر تبدیل شود.
پاکسازی بخش فضای سبز پایین پله‌های آرامگاه صائب انجام شده و این محل در آینده با طرح نمادین طراحی‌شده توسط استاد، به نقطه‌ای فرهنگی و هنری برای شهر اصفهان بدل خواهد شد.
از اشعار صائب تا قلم‌موی فرشچیان
آرامگاه صائب تبریزی در اصفهان، بیش از یک مقبره ساده است؛ این بنا گواهی از پیوند معماری ایرانی، هنر خوشنویسی و باغ‌آرایی سنتی است.
با تصمیم خانواده استاد محمود فرشچیان برای دفن او در این مکان، آرامگاه صائب وارد فصلی تازه از حیات فرهنگی خود می‌شود.
اکنون این فضا نه‌فقط مامن شعر صائب بلکه مأوای نگارگری فرشچیان نیز خواهد بود؛ تلاقی دو جریان هنری که در نهایت یک پیام واحد دارند: جاودانگی فرهنگ و هنر ایران.