به گزارش خبرنگار مهر، امروز ۱۹ مرداد و سومین سالمرگ هوشنگ ابتهاج متخلص به سایه است.
شاعری معاصر که دوره‌های مختلف شعری او بر اساس روند زندگی‌اش در اشعار نو و کهنش جلوه‌های آشکاری دارد.
او در دوران پرشور جوانی و همنشینی با بزرگان ادب از شهریار و اخوان و نیما گرفته تا شاملو و فروغ، اشعار سیاسی و اجتماعی بسیاری دارد؛ اما با بالارفتن سن و پختگی اندیشه اشعارش به ویژه در قالب غزل زیر سایه مولوی و حافظ قرار می‌گیرد.
او در غزل‌های خود بارها به طور خاص به استقبال حافظ و مولانا رفته است، به گونه‌ای که غزل‌هایش ترکیبی متوازن و متعادل از رندی و قلندری حافظ، شور و شیدایی مولانا با زبان و لحنی امروزی است.
در عین حال و صراحت و فصاحت و بازی‌های سعدی وار او با ضمایر و کلمات و تصاویر عیار شعرش را بسیار بالا می‌برد.
نظیر این غزل:
هوای روی تو دارم، نمی‌گذارندم
مگر به کوی تو این ابرها ببارندم
مرا که مست توأم این خمار خواهد کشت
نگاه کن که به دست که می‌سپارندم؟
مگر در این شب دیر انتظار عاشق کُش
به وعده‌های وصال تو زنده دارندم
غمی نمی‌خورد ایام و جای رنجش نیست
هزار شکر که بی غم نمی‌گذارندم
سَری به سینه فرو برده‌ام مگر روزی
چو گنج گم شده زین کنج غم برآرندم
چه باک اگر به دل بی‌غمان نبردم راه
غم شکسته دلانم که می‌گسارندم
من آن ستاره‌ی شب زنده دار امیدم
که عاشقان تو تا صبح می‌شمارندم
چه جای خواب که هر شب محصلان فراق
خیال روی تو بر دیده می‌گمارندم
هنوز دست نشسته ست غم ز خون دلم
چه نقش‌ها که ازین دست می‌نگارندم
کدام مست، می از خون سایه خواهد کرد
که همچو خوشه‌ی انگور می‌فشارندم
از تصویر و چرخش افعال در بیت اول که بگذریم، تصاویر شب بیداری سعدی‌وار و تکرار ضمیر «م» در پایان همه ابیات صورتی کهن به شعر داده است، در عین حال ایهام و بازی با دست به دو معنا، تصویر گنج پنهانی و ابیات رنگین با می و خون و انگور و… شعرش را به حال و هوای حافظ نزدیک می‌کند.
سایه ارادتی عمیق به حافظ داشت، همچنین تأثیر مولانا در اشعار ابتهاج دیده می‌شود، به خصوص در استفاده او از ترکیب‌های موسیقایی و شگردهای کلامی که میراث مولانا و حافظ را به شکل خاصی ترکیب کرده است.
در برخی از اشعار او به طور مستقیم یا غیرمستقیم به حافظ و مولانا ارجاع داده و هم از نگاه مضمون و هم از نظر فرم شعری و موسیقی در حال گفتگو و استقبال از آنهاست.
به ویژه در دفتر شعر «بانگ نی» ابتهاج تحت تأثیر اشعار مثنوی مولانا قرار دارد و در غزل‌هایش از تکنیک‌های صوتی و معنایی حافظ بهره می‌برد.
مانند این غزل:
مژده بده، مژده بده، یار پسندید مرا
سایه ی او گشتم و او برد به خورشید مرا
جانِ دل و دیده منم، گریه‌ی خندیده منم
یارِ پسندیده منم، یار پسندید مرا
کعبه منم، قبله منم، سوی من آرید نماز
کان صنمِ قبله نما خم شد و بوسید مرا
پرتو دیدار خوشش تافته در دیده ی من
آینه در آینه شد: دیدمش و دید مرا
آینه خورشید شود پیش رخ روشن او
تابِ نظر خواه و ببین کاینه تابید مرا
گوهرِ گم بوده نگر تافته بر فرق فلک
گوهریِ خوب نظر آمد و سنجید مرا
نور چو فواره زند بوسه بر این باره زند
رشکِ سلیمان نگر و غیرتِ جمشید مرا
هر سحر از کاخ کرم چون که فرو می نگرم
بانگِ لک الحمد رسد از مه و ناهید مرا
چون سر زلفش نکشم سر ز هوای رخ او
باش که صد صبح دمد زین شب امید مرا
پرتو بی پیرهنم، جان رها کرده تنم
تا نشوم سایه ی خود باز نبینید مرا
این غزل مولوی‌وار گویی بیان نوینی است از همان غزل کهن، با تصاویری امروزی.
سایه در این غزل به فضای تصویری و بازی‌های کلامی و ایهام‌های چند لایه حافظ نزدیک می‌شود:
پیشِ رخ تو، ای صنم کعبه سجود می‌کند
در طلبِ تو آسمان جامه کبود می‌کند
حسن ملائک و بشر جلوه نداد این قدر
عکسِ تو می‌زند در او، حسن نمود می‌کند
ناز نشسته با طرب، چهره به چهره، لب به لب
گوشه‌ی چشمِ مستِ تو گفت وشنود می‌کند
ای تو فروغ کوکبم تیره مخواه چون شبم
دل به هوای آتشت این همه دود می‌کند
در دل بینوای من عشق تو چنگ می‌زند
شوق به اوج می‌رسد، صبر فرود می‌کند
آنکه به بحر می‌دهد صبرِ نشستنِ ابد
شوق سیاحت و سفر همرهِ رود می‌کند
دل به غمی فروختم، پایه و مایه سوختم
شاد زیان خریده ای کاین همه سود می‌کند
عطر دهد به سوختن، نغمه زند به ساختن
وه که دلِ یگانه ام کارِ دو عود می‌کند
مطرب عشق او به هر پرده که دست می‌برد
پرده سرای سایه را پُر ز سرود می‌کند
اما در میانه غزلی چنین لطیف و در عین حال کهن، ناگهان تصاویر امروزینی خلق می‌کند.
رودی که با شوق همیشه رونده است و دریایی که صبورانه برای ابد نشسته است؛ یا تصویری از دو عود _یکی ساز عود که نواختنی است و یکی چوب عود که می‌سوزد و عطر خوش می‌پراکند_ نمونه حال خود اوست از پذیرش جهان با همه تجارب و ویژگی‌ها و فراز و فرودش.
بخت یار بود و سایه عمری طولانی داشت، و در طول این مسیر شاهد وقایع بسیاری بود و فراز و فرود بسیاری را داخل و خارج ایران تجربه کرد؛ که همه آنها به غنای شعرش افزودند.
او را می‌توان حلقه وصل شعر سنتی و معاصر، و آیینه‌ای از روح لطیف ایرانی دانست که در قالب شگفت‌انگیز غزل جلوه می‌کند.