جریان زندگی، همانند رودخانه ای است که از مبدأ تا مقصد، از کنار سرزمین های گوناگون و متنوعی می گذرد و سرانجام به دریا می پیوندد. نوجوانی، یکی از متنوع ترین و پیچیده ترین چشم اندازها را در این مسیر طولانی به خود اختصاص داده است. باید توجه داشت که نگرش ها و بینش ها هستند که روش ها را می آفرینند و هر شیوه رفتاری، برآیند چشم اندازهای ما درباره آن موضوع است. ازاین رو، برای دست یابی به اصول درست رفتار با نوجوانان، نیازمند شناخت علمی آنها هستیم. این مرحله، کلید حل بسیاری از معضلات دوران نوجوانی است. آشنایی با دورنمایی از دنیای پر راز و رمز نوجوانی، ما را در به کار بستن شیوه های اصولی در برخورد با این آینده سازان و فرداپردازان یاری می کند.
نیازهای نوجوان
هر رفتاری که از انسان سر می زند، به منظور برآورده شدن یکی از نیازها و خواست های بدنی و روانی اوست. اگر بتوان نیازهای مهم نوجوان را شناخت، می توان او را یاری کرد تا آنها را به خوبی و از راه درست ارضا کند. بعد از نیازهای بدنی و اولیه، نیازهای روانی در دوره نوجوانی بسیار مهم است که با توجه به محیط زندگی و موقعیت و آداب و رسوم اجتماعی، تفاوت دارد. برخی از این نیازها عبارتند از: نیاز به مهربانی و محبت، نیاز به امنیت و آسایش خاطر، نیاز به احترام، نیاز به استقلال، نیاز به تشخیص و قدردانی، نیاز به مذهب و فلسفه حیات، نیاز به داشتن هدف در زندگی، نیاز به احساس هویت و شناخت خود، نیاز به احساس رشد، کمال و خودشکوفایی، نیاز به احساس تعلق داشتن و مورد قبول گروه هم سالان بودن.
مسائل و مشکلات دوره نوجوانی
مسائل و مشکلات نوجوانان در جوامع و فرهنگ های گوناگون، متفاوت است. نوجوان بر اساس اهداف، نیازهای خود، و در برخورد با شرایط محیطی، جهان بینی اش را شکل می دهد و وظایف و مسئولیت هایی را برعهده می گیرد و پیوندهایی را با خود و دنیای اطرافش برقرار می کند. به هم خوردن تعادل نسبی که در این فضا ایجاد شده است، سبب می شود مشکلاتی برای او به وجود بیاید. مشکلات این دوره گاه چون حلقه های زنجیر به هم پیوسته می شود و هر یک به دیگری پایان می پذیرد. انباشته شدن مشکلات، خطری است که نوجوان را تهدید می کند و برای او مسئله ساز می شود و اگر به موقع به آنها توجه نشود و مشکل برطرف نگردد، با مشکل دیگری پیوند می خورد و ممکن است سبب بسیاری از انحراف های فردی و اجتماعی و حتی بزه کاری آنان گردد.
والدین؛ تکیه گاه نوجوان
خانواده، یکی از قوی ترین عوامل سازنده شخصیت اجتماعی نوجوان است. پدر و مادر به دلیل اهمیت خاصی که دوره حساس و دشوار نوجوانی دارد، می توانند با درک واقع بینانه موقعیت نوجوان و ارج نهادن به آن، خمیرمایه شخصیت جوانیِ نوجوان را شکل دهند. آنها به علت پایگاه عاطفی خاصی که دارند، می توانند نوجوان را در پناه خود گیرند؛ به ویژه آنکه نوجوان در وضعیتی نیست که از خانواده جدا شود و مستقل زندگی کند. فشارها و محدودیت های اجتماعی، نوجوان را به پناه خانه می کشاند تا بتواند برای ایجاد تعادل میان آرمان های خویش و حد و مرزهای جامعه، به پا خیزد. در این شرایط، والدین می توانند پناه گاه محکمی برای نوجوان باشند.
تأثیر دوستان در زندگی نوجوان
جدا شدن از خانواده و پیوستن به جمع دوستان، یکی از ویژگی های دوره نوجوانی است. نوجوانی، زمان تجربه و آزمون نقش ها، رفتارها و ارزش های گوناگون به منظور رسیدن به بزرگ سالی است. هم سالان در این فرآیند نقش مهمی دارند. یکی از ویژگی های مهم هم سالان و دوستان، ایجاد احساس ایمنی برای نوجوان در خارج از خانواده است. این احساس ایمنی، به نوجوان امکان می دهد از نظر عاطفی از والدین مستقل شود و اندک اندک به سوی زندگی جدیدی گام بردارد.
بیگاری کشیدن از نوجوان
توقع بیش از حد توانایی از نوجوان، نه تنها او را آماده انجام مسئولیت نمی کند، بلکه ریشه اعتماد به نفس و احساس کفایت را در او می خشکاند. این توقع ها، گاه به بهره کشی و بیگاری کشیدن از نوجوان تبدیل می شود. بعضی والدین، نیازهای خود را بر نیازهای نوجوان مقدّم می دارند. تقاضاهای پیشرفت غیرمنطقی در ورزش، درس یا هنر، از این نوع است. واکنش نوجوان در برابر چنین شرایطی، یا جبهه گیری منفی و مقابله با والدین یا تسلیم منفعلانه به امید پیروزی و تصاحب عشق و علاقه آنهاست که هر دو، سرانجام به شکست اجتماعی نوجوان می انجامد.
الگوهای دوران نوجوانی
از زیباترین و بامعناترین جلوه های انسانی، جوشش جهت دار وی به تعالی و تکامل است. کمال گرایی، به نوجوان نیز همچون بزرگ سالان و حتی بیش از آنان پویایی می بخشد و آرمانی نوین فرا راه زندگی او می آفریند. مذهب، از سرچشمه های اصیل و منابع قابل اتکایی است که می تواند کمال گرایی نوجوان را ارضا کند.
با معرفی الگوهای موفق به نوجوان و با شناخت آنها و تفسیر درست کمال گرایی، نوجوان به نقطه ای می رسد که از بی حاصلی و پوچی بسیاری از آرزوهای بشری آگاه می شود و آن گاه می تواند با نگاهی از سرِ آگاهی به جاده های پیش رو بیندیشد.
هویت در دوره نوجوانی
از مسائل مهم دوره نوجوانی، تشکیل هویت فردی و اجتماعی است. جست وجوی هویت شخصی و اجتماعی، به این وابسته است که نوجوان تشخیص دهد برای او چه چیزهایی مهم و چه کارهایی ارزشمند است تا برای آنها معیارهایی بیابد.
در این دوره، هویت یابی، مسئله ای دشوار می شود؛ چرا که نوجوان روز به روز تغییر می کند. در این دوران، او با مجموعه ای از تغییرهای روانی، فیزیولوژیکی، شناختی و نیز تقاضاهای اجتماعی جدید روبه رو می شود. در نتیجه، نوجوان به این مسئله که در چشم دیگران چگونه جلوه می کند، بسیار اهمیت می دهد و آن را با تصوری که از خود دارد، مقایسه می کند. از سویی، با این مسئله نیز روبه روست که چگونه نقش ها و مهارت هایی را که پیش تر آموخته است، با نیازهای آینده ارتباط دهد.
ارتباط اجتماعی نوجوان
نوجوان به دلیل استقلال خواهی و به دست آوردن آزادی عمل، در کردار خود، انس و ارتباطش را با خانواده کمتر می کند و به اجتماع پناه می برد. او در آنجا، در پی کسب مهارت های لازم، زندگی اجتماعی را تمرین می کند؛ از گروه و معیارهای گروهی دفاع می کند، به مقررات گروه وفادار است، در برابر آنها مطیع می شود و از این راه به دنبال به دست آوردن موقعیت و آرامش اجتماعی است.
خانواده نابسامان و انحراف نوجوان
خانواده، کانون آرامش و امنیت خاطر فرزندان است و نوجوان، نخستین تجربه های موفق یا ناموفق خود را در آن به دست می آورد. در برخی خانواده ها، شرایط به گونه ای است که فرزندان در آن احساس ناامنی می کنند، خانواده را مرکز نابسامانی می دانند و همیشه نگران آینده خود هستند. اختلاف های پدر و مادر از یک سو و والدین با فرزندان از سوی دیگر، گاه به فرار نوجوان از خانواده می انجامد که خود، سرانجام نامعلومی را برای او در پی خواهد داشت. جدایی از والدین به هر صورت که باشد، چه بر اثر طلاق یا فوت پدر و مادر، یکی از عوامل مهم انحراف ها، ناسازگاری ها و بزه کاری های نوجوانان است.
بسیج دانش آموزی
بسیج، مجموعه ای است که در آن، فداکارترین و آماده به کارترین نوجوانان کشور در راه اهداف عالی این ملت و برای به کمال رساندن این کشور گرد آمده اند. بسیج، تشکیلاتی است که در آن، افرادِ پراکنده و تنها، به مجموعه ای سترگ، هماهنگ، آگاه، متعهد و بینا به مسائل کشور تبدیل می شوند. بسیج دانش آموزی، نهادی آموزشی است که با برنامه های نظام مند و ایجاد پایگاه های علمی، می کوشد گام مؤثری در ارتقای توان علمی و عملی دانش آموزان بردارد. این سازمان به منظور ایجاد روحیه هم یاری و مسئولیت پذیری و آمادگی دفاع همه جانبه از انقلاب اسلامی و گسترش فرهنگ و تفکر بسیجی، از سوی نیروی مقاومت بسیج سپاه و با پشتیبانی وزارت آموزش و پرورش در مقطع راهنمایی و متوسطه تشکیل شده است. در مدارس ابتدایی با توجه به شرایط و آمادگی دانش آموزان، واحدهای «امیدان بسیج دانش آموزی» با سازمان دهی مناسب با شرایط سنی آنها تشکیل می شود.
ویژگی های بسیج دانش آموزی
هر سازمان، مرکز یا نهادی، ویژگی های خاص خود را دارد. سازمان بسیج دانش آموزی نیز متناسب با وضعیت سازمانی خویش، دارای ویژگی هایی است که برخی از آنها عبارتند از: مطرح بودن دانش آموزان در مسیر فعالیت ها به عنوان رکن اصلی؛ متناسب بودن فعالیت ها با نیازهای روحی و عاطفی دانش آموز؛ امکان مشارکت اعضا در فعالیت های گوناگون فرهنگی، اجتماعی و... متناسب با سیاست های نظام؛ ارائه برنامه ها و فعالیت های متناسب با سطح تحصیلی، ویژگی های روحی، سنی، جنسی و جسمی آنها؛ ادامه تحصیل در دانشگاه ها یا اشتغال به کار با ارائه پرونده آنها به مراکز مربوط.
تاریخچه تشکیل بسیج دانش آموزی
به دنبال فرمان امام خمینی رحمه الله مبنی بر تشکیل بسیج بیست میلیونی، پایگاه های مقاومت در مساجد، حسینیه ها، ادارات، کارخانه ها، مدارس و... ، به صورت خودجوش و مردمی شکل گرفت. با واگذاری مسئولیت بسیج به سپاه پاس داران و شروع جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران، دفاتر بسیج در مدارس برای جذب، آموزش و اعزام دانش آموزان واجد شرایط به جبهه های جنگ فعال شدند. در سال 1363 با تصویب تبصره 2 از ماده یک قانون نظام وظیفه کشوری که به موجب آن، وزارت آموزش و پرورش موظف شد با هماهنگی و همکاری واحد بسیج مستضعفین سپاه پاسداران، آموزش آمادگی دفاعی را برای دانش آموزان اجرا کند، دفاتر بسیج دانش آموزی در مدارس از استواری بیشتری برخوردار شد.
مقابله با تهاجم فرهنگی
در شرایط کنونی که تهاجم فرهنگی، جنگی دیگر بر ضد نظام است، شناخت شرایط روحی و روانی نوجوانان و تهیه سازوکارهای مناسب، یکی از راه های برون رفت از این معضل بزرگ است. سازمان بسیج دانش آموزی به عنوان گسترده ترین و فراگیرترین تشکیلات دانش آموزی، بر اساس رسالت خویش تلاش در راه تداوم دفاع همه جانبه از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن در زمینه های علمی، تربیتی و اجتماعی، و مقابله با تهاجم فرهنگی را سرلوحه فعالیت های خویش قرار داده است. این سازمان، همواره کوشیده است با استفاده از ظرفیت ها و قابلیت های خود، زمینه ساز حضور فعال نوجوانان، به ویژه دانش آموزان بسیجی در عرصه های گوناگون فرهنگی، اجتماعی، علمی و سازندگی باشد.
https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3282/4957/42579/