شرایط دعا

یکی از دغدغه های همیشگی جامعه ایمانی همواره این است که چرا دعاهایمان به هدف اجابت نمی رسد؟ نوشتار حاضر در مقام بیان این مطلب است که عوامل و موانع استجابت دعا را از منظر آموزه های وحیانی تشریح نماید.در اهمیت دعا همین قدر کافی است که خداوند در قرآن به پیامبر می فرماید: «بگو: پروردگارم ، برای شما ارجی قائل نیست اگر دعاي شما نباشد...» (فرقان - (77) آری؛ محبوب ترین اعمال نزد خدا دعا کردن است. کافی، ج 2، ص (468) خداوندی که ابراهیم خلیل خود را از آن جهت به خوبی یاد میکند و می ستاید که بسیار دعا کننده بود (هود) - (75) و او دعا را شفای هر دردي قرار داد و در پرتو دعا بلاهاي زيادي را از ما دور میکند کافی، ج 2، ص (470) با توجه به آیات قرآن و روایات اهل بیت (ع) براي استجابت دعا می طلبد که دو نوع فعالیت داشته باشیم اول اینکه کوشش کنیم تا دعای ما به اجابت نزدیک شود یعنی ببینیم چه چیزهایی زمینه استجابت دعا را فراهم میکند دوم اینکه از اعمالی که مانع استجابت دعا می شود پرهیز کنیم.عوامل استجابت دعا با توجه به محدودیت مجال؛ برخی از اهم این راهکارها را ذکر می کنیم... 1-(ایمان به خدا) ایمان به او و اینکه باور داشته باشیم که همه امور به دست اوست و تا او نخواهد هیچ خیر و شری از ما دور یا به ما نمی رسد؛ از این روی خداوند می فرماید: «ادعونی استجب لکم  »(غافر-60) مفسرین میگویند از آیه استفاده می شود که از این روی خداوند می فرماید: «مرا» بخوانید و امید به دیگران نداشته باشید تا دعایتان مستجاب شود. در روایت آمده که هرگاه یکی از شما اراده کرد که از خداوند چیزی بخواهد و دوست داشت تا دعایش مستجاب شود باید از همه مردم «ناامید شود و فقط به او «امیدوار باشد پس هرگاه این حالت را خداوند در قلب او دید هرچه او بخواهد خداوند به او عطا می.کند.( وسائل ج 7، ص 143) پس چنین نباشد که ما خداوند را بخوانیم در حالیکه چشم به دست دیگران بدوزیم و به غير او امیدوار باشیم 2-حسن ظن و اعتماد به خداوند در همین رابطه از پیامبر (ص) نقل شده باب دعا به روی هیچ کس باز نمی شود مگر اینکه خداوند باب استجابت را هم باز خواهد کرد پس هرگاه توفیق دعا پیدا کردید کوشش کنید و خسته نشوید چرا که تا زمانی که شما از دعا کردن خسته نشوید خداوند از عطا کردن خسته نمیشود. (وسائل ج7 ص 28)پس هرگاه دعا کردیم حسن ظن و اعتماد» داشته باشیم که خداوند مستجاب می کند و امیدوارانه دعاکنیم.3-{حضور قلب} موقع دعا حضور قلب داشته باشیم و با تمام وجود از او درخواست کنیم چرا که حکایت شده دعایی که با بی توجهی و بدون حضور قلب باشد خداوند مستجاب نمی کند(کافی ج 2 ص 473) 4-{توسل به اهل بیت (ع)}راهی که همه اولیاء خدا و خوبان عالم از آن استفاده میکنند و حتی اهل بیت (ع) هم مثل امام صادق (ع) بهترین چیزی که در دعا بر آن اصرار داشتند درخواست از خدا به حق «خمسه طیبه بوده است. (وسائل، ج 7،ص98)به ویژه توسل به امام زمان (ع) بسیار مهم است چرا که در دعای ندبه می خوانیم: «أين باب الله الذي منه يؤتى أين وجه الله الذي اليه يتوجه الاولياء»؛ «کجاست آن درگاه خدایی که از آنجا به سوي خدا روند؟ کجاست آن آئینه خدایی که به سویش توجه کنند اولیاء؟... 5-{تكرار و پافشاری در دعا }از امام باقر (ع) نقل شده: هیچ بنده ای در حاجت خود اصرار و پافشاری نمی کند مگر اینکه خداوند دعاي او را مستجاب می کند.(وسائل الشيعه، ج 7،ص55)... 6-{صلوات}یکی دیگر از امور مؤثر صلوات بر پیامبر و اهل بیت او قبل وسط و بعد از دعاهاست چرا که فرمودند خداوند کریم تر است از آن که قبل و بعد دعا را مستجاب کند ولی خود آن را مستجاب نکند.(کافی، ج 2،ص494)... 7-{دل شکستگی و منقلب شدن و گریه درموقع دعا}امام صادق (ع) فرمود: هرگاه، اشک چشمت جاري شد و بدنت لرزید پس آگاه باش که در آن موقع حاجتت برآورده شده است. (وسائل ، ج ۷،ص ۷۳)...8-{ توجه به زمان استجابت دعا } دعا در زمانهایی که وعده داده شده به اجابت نزدیک تر است مانند:]موقع اذان ظهر][بعد از هر نماز] [قبل از غروب][سحرگاه[ ]شب جمعه[ ]موقع نزول باران][در نماز وتر )نافله شب ] [(به هنگام قرائت قرآن[ ]وقت اذان ][موقع ریخته شدن خون شهید ] [ شب قدر و شب های مانند آن مثل شب[ ]عید فطر و قربان و روز عرفه[....9-}توجه به مکان هاي استجابت دعا {دعا کردن در مکان های شریف به اجابت نزدیک تر است مثل دعا در مسجد یا حرم هاي اهل بيت(ع) مخصوصاً زیر بقعه سيد الشهداء (ع)10-}صدقه  {صدقه دادن قبل از دعا نیز در فراهم شدن مقدمات استجابت مؤثر است؛ چنانچه از امام صادق (ع) حکایت شده پدرم هر گاه حاجتی داشت موقع زوال خورشید (ظهر) اول صدقه میداد بعد عطر استعمال می کرد و به مسجد میرفت و حاجت خود را طلب می کرد..11-}بلند کردن دست ها به هنگام دعا { چنانچه سنت رسول خدا (ص) هم بوده است و حکایت شده خداوند متعال به حضرت موسی (ع) چنین سفارش میکند اي موسی ذلیلانه دستهایت را به سوی من بلند کن همانطور که بنده ها در برابر مولاي خود انجام میدهند که هرکس چنین کرد حتما مورد رحم من قرار می گیرد. (وسائل الشيعه، ج 7 و ص113)... 12-{حضور در جمع مؤمنین و دعا کردن} از امام صادق (ع) نقل شده هیچ جماعت چهل نفری نیستند که دعا کنند مگر اینکه خداوند دعایشان را مستجاب می کند و ...(کافی، ج 2 ،ص487) و خود ایشان هم به هنگام مشکلات زن و فرزندان را جمع میکرد و دعا میکرد و آنها آمین می گفتند. (کافی، ج۲ ، ص۴۸۷)...13-{ به صورت جمع دعا کردن}و نه فقط برای خود دعا کردن ]بلکه به فکر دیگران هم باشیم [از پیامبر اکرم (ص) روایت شده: «اذا دعا احدكم فليعم فانه اوجب للدعاء» هرگاه شخصی از شما دعا کرد پس به صورت جمع دعا کند چرا که برای همه خواستن دعا را به استجابت نزدیک تر می کند. ( کافی، ج 2،ص۴۸۷)...14-{دعا برای دیگران}در این زمینه روایات و تأکیدات فراوانی رسیده است چنانکه حضرت زهرا (س) نیز شب تا به صبح را به عبادت و در حال دعاي به دیگران میگذراند و می فرمود: «الجار ثم الدار» «اول همسایه بعد خودمان» (وسائل الشيعه، ج 7، ص113) و در روایات فراوانی نقل شده که دعای به دیگران از جمله دعاهایی است که خداوند وعده استجابت آن را داده (کافی، ج 2، ص 509) و چندین برابر آن دعا را در حق خود دعا کننده مستجاب می.کند. (کافی، ج2،ص508)...15-{دعای پدر و مادر }یکی از دعاهایی که به استجابت نزدیک است دعای والدین به فرزندان می باشد. (بحار الانوار و امالی شیخ طوسی ص 541 -280) ان شاء الله با نیکی به پدر و مادر و درخواست خاضعانه از آنها خود را از دعای آنها بهره مند کنیم...16-{استغفار و اقرار به گناه}یکی از مسائلی که در استجابت دعا مؤثر است طلب بخشش از خداوند و اقرار به گناهان می باشد. (بحارالانوار، ج22،ص318)...17-{ ستایش خداوند}در روایات و دعاهایی مانند: ( دعای کمیل ابو حمزه ثمالی و...)که از اهل بیت (ع) رسیده این مطلب را بطور عملی به ما آموزش می دهند که قبل از دعا و طلب حاجت، شکر نعمت های الهی را بجا آوریم و به خاطر نعمت هایی که خداوند به ما داده از او تشکر کنیم و خداوند را با اسماء و صفاتش ستایش کنیم و بعد طلب حاجت کنیم.و در روایتی از امام صادق (ع) به این ترتیب سفارش شده است: « اول مدح خداوند متعال، سپس اقرار به گناهان و طلب بخشش و آنگاه خواستن حاجت.» (بحار الانوار، ج 2، ص۳۱۸)...18-{خواندن اسماء خداوند با آن معانی بلند و دلنشین قبل از دعا}از امام صادق (ع) روایت شده: هرکس ده مرتبه «یا الله » و «یا رب» بگوید به او لبیک گفته میشود و از حاجت او می پرسند. (وسائل الشيعه، ج 7، ص 85) و همچنین هرکس هفت مرتبه بگوید: «یا ارحم الراحمین خداوند به او می گوید: آری من ارحم الراحمین هستم حاجت خود را درخواست کن.(وسائل ج 7 ص88 )...19-{بندگی و اطاعت خدا}هر چه خدا را بیشتر بندگی کنیم، خدا هم بیشتر به ما لطف میکند.( من كان لله كان الله له) (هر كه براي خدا بود خدا هم براي اوست). لذا پیامبر اکرم (ص) بیان شیرین و پر معنایی در همین رابطه به ابوذردارند: ابوذر! وقتی انسان مطیع و بنده باشد، به اندازه نمکی که به غذا میزنند دعا کافی است تا به مرادت برسی (وسائل ج 7، ص 85) و همچنین از امام صادق (ع) حکایت شده: « هرکس مستجاب شدن دعایش خوشحالش می کند پس کسب و کارش را حلال کند.» (وسائل ج 7، ص84)
گناهان مانع استجابت دعا
 چنانچه از امام باقر (ع) روایت شده گاهی بنده ای به درجه ای می رسد که بناست دعایش به زودی یا آینده نزدیک مستجاب شود ولی گناهی از او سر می زند آنگاه خداوند به ملائکه خطاب می کند حاجت او را برآورده نکنید چرا که او متعرض سخط من شد و مستحق محرومیت.( وسائل ج 7، ص145)...امام سجاد (ع) برخی گناهانی که مانع استجابت دعاست را چنین بر می شمارند:(عده الداعي، ص214)] ..نیت بد داشتن[ ]بد طینتی[(نفاق)و(عقب انداختن نمازهای واجب تا بعد از وقت)(شک داشتن به ولایت اهل بیت (ع)) (بحار ج75، ص311)و]ظلم به دیگران[ خداوند به حضرت عیسی (ع) فرمود: به مردم بگو دعای کسی که به دیگران ظلم کرده را مستجاب نخواهم کرد.( عده الداعی، ص 66)
يادآوري ها
در پایان برای تکمیل بحث توجه به چند نکته لازم است:1- دعایی که با حکمت خدا یا مصلحت ما منافات دارد مستجاب نمی شود:از خداوند حکیم در حدیث زيباي قدسی حکایت شده ای بندگان من در آنچه به شما امر کرده ام عبادت و بندگی مرا انجام دهید و مصالح خود را به من یاد ندهید، چرا که من عالم ترین به مصالح شما هستم و نسبت به مصالح شما بخل نمی ورزم.(تنبيه الخواطر، ص350)...2-آنچه از روایات به دست می آید این است که ممکن است دعاکننده به همان حاجت مورد نظر خود نرسد ولی به هر حال دعاي او اثرات دیگری خواهد داشت از این رو از رسول خدا (ص) حکایت شده هیچ دعایی نمی شود در صورتی که گناه و قطع رحم درخواست نکند مگر اینکه خدا یا همان درخواست را در دنیا به او می دهد یا در آخرت براي او مستجاب می کند یا گناهان او را به اندازه همان دعا می آمرزد. (وسائل ج 7 ،ص 27) و از حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) روایت شده چه بسا چیزی را از خدا درخواست می کنی ولی همان را به تو نمی دهد بلکه بهتر از آن را به تو میدهد (غرر الحکم ص 193 ،ح3765)یا در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) می خوانیم: وقتی شما دعا میکنید یا همان زمان به شما می دهند یا موکول به آینده میکنند و یا به ازاي دعای تان بلا و مشکلی را از شما دور می کنند. (وسائل ج 7ص27) از امام صادق حکایت شده: «گاهی بنده اي که دوست خدا باشد برای مشکل خود دعا می کند پس به ملک مخصوص آن امر می شود حاجت بنده من را برآورده کن ولی عجله نکن چرا که من دوست دارم صدا و صوت بنده خود را بشنوم و گاهی هم بنده ای که دشمن خداست دعا می کند و به ملک مخصوص گفته میشود حاجت او را برآورده کن و عجله هم بکن چرا که من کراهت دارم صدای او را بشنوم. آنگاه حضرت فرمودند در حالیکه مردم می گویند به این دشمن خدا به خاطر ارزشی که داشت عطا شد و به آن دیگری به خاطر بی ارزشی او عطا نشد.»( وسائل ج 7 ص 62) یعنی حکمت آن را نمی دانند و قضاوت بیجا می کنند انسان باید در راستای همان دعایی که کرده تلاش و کوشش کند و گرنه دعاي او مستجاب نخواهد شد از حضرت امیرالمؤمنین (ع) نقل شده: الداعى بلا عمل كالقوس بلا وتر»؛ دعا کننده ای که بدون عمل است مثل کمان بدون چله [ زه] می باشد. (غرر ص 193، ح 3767) و همچنین در روایات آمده شخصی که در خانه نشسته و از خدا درخواست رزق میکند خدا دعاي او را مستجاب نمی کند.( کافی ج 2 ص511) انسان سعی کند چه در موقعی که مشکل و ناراحتی دارد و چه موقعی که مشکل ندارد، همیشه در درگاه خدا نداي نياز سر دهد و دعا کند تا دعایش در موقع گرفتاری زودتر مستجاب شود...از امام صادق (ع) حکایت شده: «ان الدعاء في الرخاء يستخرج الحوائج في البلاء» دعا کردن در موقع راحتی و خوشی باعث می شود در موقع گرفتاری حاجت ها زودتر برآورده شود.( کافی ج 2 ص 472)

چند تذکر
1-گاهی با وجود تمام شرایط دعا، دعا مستجاب نمیشود چون به مصلحت ما نیست یعنی چیزی را طلب میکنیم که به سود ما نیست اگر چه می پنداریم به نفع ما و خیر است...2-گاهی دعا مستجاب میشود ولی از روی مصالحی تحقق عملی آن به تأخیر می افتد حتى ممکن است تا بیست سال طول بکشد تا محقق گردد...3-در روایت است خداوند وقتی بنده ای را دوست داشته باشد اجابت دعای او را به تأخیر می اندازد تا بنده اش با او راز و نیاز گوید. از این رو مؤمنان ثابت قدم هیچ گاه از تکرار دعا مأیوس نمیشوند، بلکه میگویند دست از طلب ندارم تا کام من برآید یا جان رسد به جانان یا جان ز تن درآید...4-گاهی اجابت دعاها در آخرت به صورت پاداش نمایان میشود و در دنیا خواسته اش بنابر مصالحی داده نمیشود. اگر کسی بداند خداوند در عوض عدم اجابت دعا در دنیا چه پاداشی برای او در آخرت در نظر گرفته است هرگز نا امید نمی شود. امام صادق (ع) می فرماید: روز قیامت خداوند متعال می فرماید ای بنده من تو مرا خواندی و من اجابتت را به تأخیر انداختم. اکنون ثواب و پاداش تو چنین و چنان است. پس مؤمن آرزو میکند که کاش هیچ دعایی از او در دنیا اجابت نمی شد، برای آن ثواب و پاداش نیک که می بیند. از روایات استفاده می شود که هیچ دعایی بی اثر نیست و هر دعایی در دنیا و آخرت تأثیر مناسب خود را دارد. امام سجاد (ع) می فرماید: «دعای مؤمن یکی از سه فایده را دارد یا برای او ذخیره میگردد یا در دنیا برآورده می شود یا بلایی را که میخواست به او برسد از وی میگرداند علاوه بر مطالب یاد شده همیشه به این نکته توجه داشته باشید که نماز و روزه و دعا و غیره مطلوبیت ذاتی دارند و فلسفه دعا تنها بر آوردن حوائج به ویژه خواسته های دنیوی نیست، بلکه نفس دعا و مناجات با خدا صرف نظر از اجابت یا عدم اجابت موضوعیت دارد و به اصطلاح طلب مهم تر از مطلوب است.

منابع و مستندات
1-ابن طاووس، على بن موسى، مهج الدعوات و منهج العبادات کتابخانه سنائی، ص 76 ،
2-كفعمي، ابراهيم بن على، المصباح،بيروت، اعلمي، 1403ق،ص275_276،
3-مجلسی،محمد باقر، بحار الانوار و زلال النوار،ج91،ص403 
4-كفعمي، ابراهيم بن على،البلد الامين و الدرع الحصين، ص 275.

 

منبع : شرایط دعا، نرم افزار بهشت دعا