هر نهاد و سازمانی برای نظم بخشیدن به امور داخلی و ارائه بهتر وظایف خود، به برنامه ریزی و آمارگیری نیاز دارد تا موفق عمل کند. از آنجا که تصمیم گیران و سیاست گذاران، زمان بسیار اندکی برای تجدید نظر در تصمیم های خود یا اصلاح و متوقف ساختن جریان آنها در اختیار دارند، نظام آمار ملی به عنوان بخشی از نظام اطلاعات کشور، می تواند در زمان مناسب، اطلاعات و آمار درست و بهنگام را در اختیار تصمیم گیران قرار دهد. امروزه از آمار به عنوان علمی یاد می کنند که در شاخص های توسعه نقش بسزایی دارد. داشتن آمار دقیق و جست وجو در ارقام و اطلاعات، کار دولت ها را در برنامه ریزی برای آینده آسان تر می کند. نیاز روزافزون دستگاه های برنامه ریزی کشور به آمار و اطلاعات و ضرورت همکاری بسیار نزدیک سازمان اصلی تولیدکننده آمار با دستگاه برنامه ریزی، موجب شد تا بر اساس قانون سال 1344، اداره آمار عمومی از وزارت کشور جدا و با نام «مرکز آمار ایران» به سازمان برنامه ریزی بودجه وابسته شود. همه ساله روزی به عنوان «روز آمار و برنامه ریزی» در کشور ما گرامی داشته می شود.
قرآن و برنامه ریزی
نظام هستی و قوانین حاکم بر آن، از برنامه ریزی و نظمی شگفت انگیز حکایت می کند. با دقت در پدیده هستی در می یابیم که دست پرمهر پروردگار هر چیز را در جای خویش نهاده است. خداوند در قرآن می فرماید: «همان که هفت آسمان را طبقه طبقه بیافرید. در آفرینش آن بخشایشگر هیچ گونه اختلاف نمی بینی. باز بنگر آیا خلل می بینی»؟ جهان آفرینش با همه بی کرانگی اش، بانظم، انسجام و ترکیب های حساب شده آمیخته است. پیدایش شب و روز، رفت و آمد فصل ها، خواب زمستان و بیداری در بهار، همگی نشانه های آشکار نظم و برنامه ریزی جهان هستی است. خداوند همواره در قرآن کریم از جلوه های گوناگون نظم هستی پرده برمی دارد و ما را با این گوهر گران بها آشنا می سازد و می فرماید: «همان کسی که فرمانروایی آسمان ها و زمین از آن اوست ... و همه چیز را آفریده و به دقت اندازه گیری کرده است».
از مجموعه آیات قرآن بر می آید که در این جهان محدود، هر چیزی را وقتی و هر کاری را زمانی لازم است و وقت شناسی، برنامه ریزی و تنظیم امور در آفرینش مورد توجه آفریدگار متعالی بوده است که آیات و نشانه هایش را با تأمل در جهان هستی و معجزه خداوند، یعنی قرآن می توان دریافت. امام علی علیه السلام در وصف قرآن می فرماید: «بدانید که در آن علم آینده و سخن از گذشته و دوای درد شما و مایه نظم و سامان دهی میان شماست.» بنابراین قرآن که کتاب هدایت و زندگی آموز انسان هاست، بهترین راه ها را فراروی ما بازمی کند و بهترین برنامه ریزی حیات انسانی به شمار می آید.
برنامه ریزی در کلام معصومان
برنامه ریزی، یکی از رموز موفقیت و پیشرفت است. انسان با برنامه ریزی می تواند مشکلات احتمالی را پیش بینی و برای آنها چاره اندیشی کند. در روایات اسلامی، به واژه هایی چون تدبیر، دوراندیشی و نظم اشاره شده است که در بردارنده معنای برنامه ریزی هستند. برای داشتن برنامه ریزی درست و اجرای آن، چندعامل تأثیرگذار هستند که عبارت است از: استفاده بهینه از فرصت ها، ارزش نهادن به وقت و زمان، آینده نگری، تدبیر و تقسیم امور. اکنون این عوامل را در آیینه روایات به تماشا می نشینیم. پیامبراکرم صلی الله علیه و آله درباره از دست ندادن زمان و استفاده از فرصت ها می فرماید: «آن کس که درِ خیری به رویش گشوده شد، آن را غنیمت شمارد و از فرصت استفاده کند؛ زیرا نمی داند چه وقت آن در به رویش بسته می شود.» امیر مؤمنان علی علیه السلام نیز درباره بهره گیری از فرصت ها می فرماید: «فرصت های نیک را غنیمت شمارید. به درستی که فرصت ها، مانند گذرکردن ابر می گذرد.» ایشان در اهمیت برنامه ریزی و آینده نگری می فرمایند: «برنامه ریزی و آینده نگری پیش از کار، تو را از پشیمانی ایمن می دارد.» امام حسین علیه السلام در فضیلت و ارزش وقت می فرمایند: «زیان کار واقعی کسی است که لحظه لحظه عمرش را از دست دهد» و امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید: «هیچ چیز عزیزتر از وقت تو نیست.» همچنین امام جواد در مورد تدبیر در امور می فرماید: «هر کس نداند کاری را از کجا آغاز کند، از سرانجام رساندن آن درمی ماند».
جایگاه نظم و برنامه ریزی در زندگی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
نظم و برنامه ریزی، از مسائل بسیار مهم است که بدون آن، هیچ کاری سامان نمی یابد. ازاین روست که پیامبر صلی الله علیه و آله در این باره توصیه های بسیار کردند و همواره می کوشیدند مسلمانان با نظم و تدبیر زندگی خود را اداره کنند. خود ایشان نمونه نظم و انضباط بودند و نظمی دقیق و الهی بر همه شئون و رفتارشان حاکم بود و در واقع زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی آن حضرت، جلوه ای نظم و تدبیر بود. رسول خدا صلی الله علیه و آله اوقات خود را تقسیم می کرد و هر بخش آن را برای انجام دادن برنامه ای خاص در نظر می گرفت. امام علی علیه السلام در این مورد می فرماید: «رسول خدا صلی الله علیه و آله چون به خانه می رفت، اوقات خویش را سه قسمت می کرد: بخشی را برای عبادت خدا، بخشی را برای خانواده خود و بخشی را به خود اختصاص می داد. سپس بخشی را که به خود اختصاص داده بود، میان خود و مردم تقسیم می کرد و بخشی از آن را به مردم اختصاص می داد و عام و خاص را می پذیرفت و چیزی از آنان دریغ نمی ورزید.» در لزوم برنامه ریزی برای هر کاری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به ابن مسعود می فرمایند: «ای پسر مسعود! آن گاه که کاری انجام می دهی، با آگاهی و عقل انجام بده و مبادا کاری را بدون برنامه ریزی و آگاهی انجام دهی».
آمار و برنامه ریزی برای آینده
انسان با شناخت شرایط امروز خود، اولویت ها را پیش بینی می کند تا مطمئن شود در راه دست یابی به مقاصد گوناگون، به بی راهه نمی رود. برنامه ریزان با توجه به آنچه در اختیار دارند، بهترین و کوتاه ترین مسیر دست یابی به هدف را مشخص می کنند تا هر چه بیشتر از اتلاف انرژی، وقت و سرمایه جلوگیری شود. آمار و اطلاعات، یکی از مهم ترین عوامل اثرگذار بر برنامه ریزی برای آینده است. به گفته کارشناسان، آمار، زیربنای همه حرکت ها در جامعه به شمار می آید و چنانچه آمار قابل اطمینانی در کشور وجود نداشته باشد، برنامه ریزی با مشکل روبه رو می شود و امکانات کشور در مسیر درست به کارگرفته نخواهد شد. به بیان دیگر، آمار، همواره مهم ترین ابزار ارزیابی عملکرد گذشته و حال، و برنامه ریزی برای آینده، از عوامل اصلی سیاست گذاری و مدیریت در نظام اجتماعی و اقتصادی کشور است. در واقع، آنچه در تعریف برنامه ریزی بر آن تأکید می شود، قطعی نبودن، آگاهانه بودن و تعیین هدفی است که در آینده به دست خواهد آمد. برنامه ریزی برای آینده و آینده نگری، به مفهوم مطالعه، دقت و حدس زدن شرایط و رویدادهای آینده است و پیش بینی، یکی از عوامل مهم در موفقیت یا ناکامی برنامه به شمار می آید. به همین دلیل، استفاده از روش های علمی برای پیش بینی صد در صد دقیق، به دلیل کامل نبودن اطلاعات و در دست رس نبودن آمار درست، ممکن نیست، ولی هرچه آمار دقیق در دست داشته باشیم، به همان میزان برنامه ریزی برای آینده و پیش بینی آن دقیق تر خواهد بود.
اهداف و وظایف مرکز آمار ایران
نظام آماری، مجموعه ای از دستگاه های درگیر در فعالیت های آماری است که اهداف و وظایف ویژه ای دارد. اهداف نظام آماری را به طور خلاصه می توان شناخت مشکلات نظام تولید آمار در کشور، تشخیص دقیق نیازهای آماری جامعه و همچنین برنامه ریزی کلان برای تهیه و تولید اطلاعات آماری و اطلاع رسانی تولیدات آماری مورد نیاز نام برد. برخی از وظایف این مرکز بدین قرار است: انجام سرشماری عمومی، تهیه آمارهای لازم به منظور تأمین نیازهای برنامه ریزی و برنامه عمرانی کشور، تهیه و به هنگام نگاه داشتن قالب های آماری، استخراج، بررسی، چاپ و انتشار نتایج حاصل از سرشماری و آمارگیری ها، تهیه محاسبات ملی و شاخص قیمت ها، گردآوری، آمارهای مورد نیاز بخش خصوصی و تهیه و انتشار سال نامه آماری کشور آمار دقیق، این امکان را فراهم می کند که تصمیم گیری ها کمترین زیان ها را داشته باشد.
آمار دقیق، رکن توسعه وتوزیع عادلانه امکانات
به یقین، آمار و برنامه ریزی، در توسعه همه جانبه جوامع، نقش ممتاز و برجسته ای دارد. بهره گیری درست از آمار و برنامه ریزی، افزون بر پیش برد امور با هزینه کمتر، نقش مؤثری نیز در شناخت فرصت ها و استفاده بهینه از امکانات جامعه، پرهیز از خطرها و توسعه کشور دارد. آمار و اطلاعات درست، یکی از رموز و نمادهای توسعه در جوامع گوناگون است و بدون شک، در برنامه ریزی حرف اول را می زند. به عبارتی، سرشماری و آمار دقیق مشخص می کند که هر منطقه از کشور، چه کمبودها و استعدادهایی دارد و چه میزان سرمایه گذاری باید در آن انجام شود. به بیان دیگر، این امکان را فراهم می کند تا با توجه به ویژگی های اقتصادی و اجتماعی هر منطقه، سرمایه گذاری های متناسب با آن صورت گیرد و امکانات به صورت عادلانه برای رفاه عموم توزیع شود. سازمان برنامه ریزی کشور، به عنوان مرکز اصلی تولیدکننده آمار، وظیفه دارد اطلاعات و آماری دقیق در زمینه سرشماری های گوناگون در اختیار دستگاه های برنامه ریزی کشور قرار دهد. اگر آمار دقیقی در اختیار مسئولان قرار نگیرد، خدمت رسانی به مردم با مشکل روبه رو می شود و آنها از حق طبیعی خود برای بهره مندی از امکانات محروم می مانند.
آمار، زمینه حرکت دقیق و علمی در جامعه
امروزه اداره کشور، به برنامه ریزی، سیاست گذاری و اعمال مدیریت نیاز دارد و هیچ کدام از این موارد بدون برخورداری از اطلاعاتی که قابل اطمینان باشد، امکان پذیر نیست و برای اداره جامعه، داشتن اطلاعات و آمار دقیق شرط اولیه است. برای دست یابی به این مسئله، نظام آماری کشور وظیفه دارد اطلاعات و آمار لازم را در دسترس محققان در دانشگاه ها، مؤسسه های تحقیقاتی و دستگاه های برنامه ریزی قرار دهد. به عبارت دیگر، برای اداره جامعه، پایه و اساس برنامه ریزی باید بر اساس آمار و اطلاعات به روز تنظیم شده باشد تا بتوان بیشترین استفاده را از امکانات موجود برد یا با توجه به محدود بودن امکانات، به اولویت بندی نیازها و امکانات پرداخت. وجود شبکه های اطلاع رسانی گسترده، مهم ترین ویژگی کشورهای پیشرفته و وجه تمایز این کشورها از کشورهای در حال توسعه است. آگاهی از شرایط فعلی، توان برنامه ریزی برای آینده را افزایش می دهد و امکان دست یابی به اهداف مورد نظر را بیشتر می کند. تصمیم گیری بدون اطلاعات کافی، پذیرفتن شرایط تحمیلی است و آنچه از خود اطلاع رسانی مهم تر است، درستی اطلاعات دریافتی است. با توجه به این اهمیت است که در شرایط فعلی اگر بخواهیم زمینه شکوفایی و توسعه جامعه را فراهم آوریم، چاره ای جز داشتن آمار دقیق و قابل اطمینان نداریم. بنابراین، آمار مانند آینه، تصویری واقعی از جنبه های گوناگون جامعه ترسیم می کند هر قدر آینه شفاف تر باشد، مسائل را بهتر بازتاب می دهد.
نقش مردم در آمارگیری
تلاش مرکز آمار در گردآوری آمار دقیق، در گرو اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در جامعه، اطلاع رسانی درست مردم به مأموران سرشماری و تربیت و آموزش مأموران برای دریافت اطلاعات درست از خانوارها و انجام وظیفه مطلوب مأموران سرشماری است. در این میان، به یقین، این تلاش بدون همکاری و مشارکت دل سوزانه مردم به سرانجام نمی رسد. بنابراین، کارکنان مرکز آمار برای گردآوری آمار دقیق، باید به گونه ای با مردم رفتار کنند که آنها احساس رضایت و آرامش داشته باشند و اخبار و اطلاعات را دقیق و کامل در اختیار آنها قرار دهند. همچنین حداکثر کوشش خود را در حفظ اسرار مردم به کار برند و مهم تر آنکه مردم بدانند آمار چه اندازه در زندگی شان نقش دارد و می تواند در ایجاد عدالت اجتماعی و رفاه عمومی مؤثر باشد. بنابراین، مردم باید از واقعیت ها آگاهی یابند که تا کنون رسانه ها و مطبوعات در راه اطلاع رسانی و فرهنگ سازی اقدامات خوبی انجام داده اند. مردم نیز باید از دادن هر گونه اطلاعات نادرست بپرهیزند؛ زیرا دادن اطلاعات و پاسخ های نادرست، موجب برداشت نادرست از وضع موجود و به تبع آن، تصمیم گیری های نادرست در امور جاری و آینده کشور می شود و پی آمدهای منفی را متوجه کل جامعه خواهد کرد.
https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3282/4957/42574