قم- رئیس دانشگاه قم با اشاره به ابعاد منشور «حوزه پیشرو و سرآمد» از سوی رهبر معظم انقلاب گفت: حوزه علمیه باید مدل زیست فقیهانه را با پشتوانه فکری برای نسل جدید تبیین کند.
حجت‌الاسلام احمدحسین شریفی در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن تبیین ابعاد منشور «حوزه پیشرو و سرآمد» از سوی رهبر معظم انقلاب، با اشاره به پنج مؤلفه اصلی این منشور اظهار کرد: این بیانیه به‌طور مستقیم متوجه مدیران، طراحان و برنامه‌ریزان حوزه‌های علمیه است و رسالت آنان را در جهت تحقق حوزه مطلوب روشن می‌سازد.
رئیس دانشگاه قم افزود: رهبر انقلاب در تبیین عنصر اول، یعنی «مرکز علمی بودن حوزه» به‌طور خاص بر فقه تمرکز می‌کنند و این ناظر به حقیقتی تاریخی است؛ چرا که در طول ۱۴۰۰ سال گذشته، فقه همواره محور اصلی تعلیم، تحقیق و اندیشه‌ورزی در حوزه‌های شیعی بوده است.
حجت‌الاسلام شریفی با اشاره به سرمایه علمی انباشته‌شده در حوزه‌ها گفت: حوزه امروز میراث‌دار گنجینه‌ای عظیم از دانش‌های دینی چون فقه، کلام، فلسفه، تفسیر، حدیث و اخلاق است که حاصل تلاش و ایثار هزاران عالم مخلص در طول قرون است.
وی تأکید کرد: باید صادقانه بپذیریم که نسل جدید درباره عقلانیت احکام و سبک زندگی فقیهانه سوال دارد و حتی گاه آن را زیر سوال می‌برد و باید توجه داشت که نسل امروز در معرض ده‌ها الگوی رفتاری و سبک زندگی قرار دارد و با مدل‌های مختلف فکری و حقوقی آشناست؛ بنابراین فقه موجود باید توان پاسخ‌گویی عقلانی و اقناع معرفتی داشته باشد.
عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) تصریح کرد: برای اینکه فقه بتواند مخاطب امروز را قانع کند، باید زبان، منطق و روش عرضه خود را متناسب با فضای ذهنی نسل جدید سامان دهد و نمی‌توان صرفاً به صدور احکام اکتفا کرد و توقع داشت جامعه پذیرای آن باشد.
حجت‌الاسلام شریفی ادامه داد: ما نیازمند فلسفه فقه و فلسفه سبک زیست فقیهانه هستیم و باید مدل زندگی دینی را با پشتوانه علمی و فکری مستحکم، تبیین و عرضه کنیم؛ چنان‌که رهبر انقلاب نیز بر همین موضوع تأکید داشته‌اند.
تبیین عقلانیت فقهی برای نسل جدید ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
وی خاطرنشان کرد: فقه باید نسبت به مسائل روز، آینده‌نگر باشد؛ باید در برابر پیچیدگی روزافزون جامعه، نه فقط پاسخگو بلکه راهبر باشد.
این امر مستلزم بازنگری در نظام آموزش و پژوهش حوزه‌ها و پیوند زدن فقه با توصیف دقیق واقعیت، فهم مخاطب، مدل‌سازی رفتاری و تحلیل اجتماعی است.
عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) با اشاره به ضرورت تحول در نظام برنامه‌ریزی حوزه‌های علمیه تأکید کرد: تحقق حوزه سرآمد مستلزم آن است که پاسخ دین به نیازهای عملی فرد و جامعه، به زبان عقلانیت معاصر بیان شود تا نسل جدید در برابر هجمه‌های فکری، به سلاح معرفتی تجهیز گردد.
فقه باید مبتنی بر انسان‌شناسی اسلامی و پاسخگوی نیازهای نوپدید باشد
وی اظهار کرد: یکی از مسائل کلیدی این است که فقه برای ادامه حیات علمی و اجتماعی خود، باید نسبت به نیازهای انسان معاصر گشوده باشد و انسان امروز با پرسش‌های بی‌سابقه‌ای در حوزه‌های گوناگون مواجه است؛ از زیست‌فناوری و پزشکی گرفته تا مسائل فضای مجازی، هوش مصنوعی و محیط زیست ضمن اینکه فقه معاصر باید در مرز این نیازها حضور داشته باشد و پاسخ‌هایی سنجیده، عالمانه و کارآمد برای آنها ارائه دهد.
شریفی ادامه داد: البته در حوزه علمیه، حرکت‌هایی در این جهت آغاز شده است؛ امروز در موضوعاتی مانند شبیه‌سازی، سلول‌های بنیادی، ناباروری، فقه پزشکی، فقه محیط زیست، و حتی فقه مجازی و هوش مصنوعی، فقها ورود کرده و آرا فقهی عرضه کرده‌اند، اما این مسیر باید با کارهای عمیق‌تر و مستمر ادامه یابد.
وی با اشاره به نکته بسیار مهم دیگری که در بیانیه رهبر انقلاب مورد تأکید قرار گرفته، گفت: فقه امروز در مرحله‌ای نوین از حیات تاریخی خود قرار گرفته است.
ما اکنون با شکل‌گیری نظام سیاسی اسلامی مواجهیم؛ نظامی با گستره و عمقی بی‌نظیر، که نیازمند «فقه نظام‌ساز» است، نه صرفاً فقه فردی یا فقه مبتنی بر تکلیف شخصی.
این استاد حوزه تصریح کرد: فقه در دوران حکومت اسلامی نمی‌تواند صرفاً با نگاه فقه سنتی به اداره جامعه پاسخ دهد چراکه نگاه فقهی باید حاکمیتی، تمدنی و ناظر به نظام‌سازی باشد.
حجت الاسلام شریفی خلأ انسان‌شناسی را یکی از مشکلات اساسی نظام آموزشی حوزه دانست و گفت: ما در نظام آموزشی حوزه، حتی دو واحد درسی درباره انسان‌شناسی اسلامی نداریم.
طلبه‌ای ممکن است ۲۰ سال درس بخواند، اما با یک متن جدی در مورد نگاه اسلام به انسان، جایگاه او در هستی و هدف زندگی‌اش مواجه نشود.
وی افزود: ما نیازمند آموزش هم‌زمان انسان‌شناسی اسلامی و انسان‌شناسی تطبیقی هستیم.
باید انسان‌شناسی‌های رقیب نظیر اومانیسم، لیبرالیسم، مارکسیسم، داروینیسم و نگاه‌های اگزیستانسیالیستی یا هابزی را بشناسیم، تحلیل و نقد کنیم و بر مبنای آنها، قوت‌های انسان‌شناسی اسلامی را برجسته کنیم و بر این بنیاد است که می‌توان فقه، اخلاق، تفسیر و سایر علوم انسانی اسلامی را به شکلی مستحکم و منطقی بازسازی کرد.
عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) با اشاره به اینکه نسل جدید نیازمند اقناع عقلی و معرفتی است، اظهار کرد: اگر ما نتوانیم عقلانیت نهفته در سبک زندگی فقیهانه را برای این نسل تبیین کنیم، طبیعتاً آنها به سراغ مدل‌های دیگر خواهند رفت.
بنابراین، وظیفه ما امروز، بازتولید فقه با تکیه بر مبانی معرفتی، انسان‌شناسی و نظام‌سازی اسلامی است.
فتوای فقیه باید بازتاب‌دهنده نگاه کلان اسلام به انسان و جامعه باشد
عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، با اشاره به تأکیدات رهبر معظم انقلاب در بیانیه "حوزه پیشرو و سرآمد"، اظهار کرد: یکی از نکات بنیادینی که مقام معظم رهبری در مورد تحول فقهی مطرح کرده‌اند، ضرورت درک نوع نگاه کلان اسلام به ساختار مطلوب جامعه بشری است.
به بیان دیگر، فقیه باید بداند جامعه‌ای که اسلام و ائمه علیهم‌السلام آن را می‌پسندند چه ویژگی‌هایی دارد و چه مدل اجتماعی و تمدنی‌ای را ارائه می‌کند.
وی تصریح کرد: نگاه اسلام به نهادهای اصلی جامعه باید روشن شود.
این نگاه شامل حوزه‌هایی چون خانواده، سیاست، اقتصاد، تعلیم و تربیت، هنر، اوقات فراغت، هویت اجتماعی و زیست جمعی انسان مسلمان است و صدور حکم شرعی و ارائه فتوا باید ناظر به این کل‌نگری باشد.
فقیه نمی‌تواند بدون درک این ساختار کلان و فقط با تکیه بر روایت یا منبع خاصی که از نظر سندی صحیح است، اقدام به صدور فتوا کند.
فتوا باید بخشی از تفسیر کل‌نگر اسلام از انسان، جامعه، عدالت، جنسیت، قدرت و روابط اجتماعی باشد.
عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) خاطرنشان کرد: رهبر انقلاب به درستی تأکید دارند که فتوا باید بازتابی از نگاه کلان شارع مقدس باشد.
در این مسیر، حوزه علمیه باید این مبنا را در آموزش‌های خود لحاظ کند.
متأسفانه نظام آموزشی فعلی حوزه، در تربیت طلبه‌ای که مجهز به چنین نگاه منظومه‌ای باشد، ضعف‌های جدی دارد.
وی با اشاره به خدمات فکری مرحوم علامه مصباح یزدی (ره) گفت: آن مرد دوراندیش تلاش کرد نظام آموزشی‌ای را طراحی کند که بر مبانی انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی، و جهان‌شناسی قرآنی استوار باشد.
موضوعاتی همچون تاریخ، اخلاق، خانواده و جامعه از منظر قرآن، باید به‌صورت نظام‌مند در برنامه درسی حوزه گنجانده شود تا فقه، بر پایه‌ای عمیق و منظومه‌وار استوار شود.
حجت الاسلام شریفی تأکید کرد: فقه آینده‌نگر، فقهی است که بتواند در مقابل مدل‌های زیست رقیب مانند لیبرالیسم، سکولاریسم، مدل زندگی غربی، هندوئیستی، کنفوسیوسی و جینیستی، از منطق عقلانی و قدرت تمدنی اسلام دفاع کند و این مهم، تنها از طریق تحولی بنیادین در نظام آموزشی حوزه ممکن است.