خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه-سیده فاطمه سادات کیایی: اماکن دینی و مذهبی از منظر جنبه اجتماعی آن‌ها، که به مثابه پلی ارتباطی بین افراد و جامعه عمل می‌کنند نقش مهمی دارند.
تمدن نوین اسلامی، با رویکردی متفاوت از تمدن‌های رایج و مادی جهان، رنگ و بویی از آموزه‌های وحیانی و دینی را در خود دارد و دارای ارکان و ویژگی‌های منحصربه‌فردی است که تضمین‌کننده‌ی سعادت دنیوی و اخروی است.
مساجد، اماکن متبرکه و زیارتگاه‌ها نیز در بُعد اجتماعی از این الگو پیروی می‌کنند.مساجد، امامزادگان و زیارتگاه‌ها به عنوان کانون‌های عبادت مسلمانان، از مهم‌ترین نهادهای جامعه‌ی اسلامی با کارکردهای متنوع به شمار می‌روند و همواره در طول تاریخ اسلام نقشی اساسی و بنیادین ایفا کرده‌اند.
در پیروزی انقلاب اسلامی، این اماکن مقدس به عنوان پایگاه اصلی انقلاب نقش‌آفرینی کردند و امروزه نیز می‌توانند در مرکز تحولات جهان اسلام قرار گیرند.
در هر جایی که در اسلام با مناسک و اعمالی رو به رو هستیم، توجه به بعد اجتماعی و حضور مردم در میدان جمعی نیز دیده می‌شود.
بر همین اساس گزاره‌هایی چون وحدت، همدلی و مودت قوت میابد و هر صحنه‌ای از عمل دینی و عبادی زمانی که در قالب جمعی اجرا و انجام می‌شود ارزشی مضاعف پیدا می‌کند تا آنجا که ثواب خاصی برای آن برشمرده می‌شود و عمل به مثابه یک کنش اجتماعی جان تازه ای می‌گیرد.
آیاتی از قرآن کریم و روایت‌هایی از ائمه اطهار و بزرگان دین در تأکیدی بر این است که اسلام دین گوشه نشینی و بریدن از خلق نیست و مسجد در کانون حضور مسلمانان به عنوان پایگاهی دینی نه تنها برای بعد دینی افراد برنامه دارد بلکه مبدا حضور متعهدانه و فعالانه فرد در اجتماع است.
بنای تأسیس مساجد کارکرد دینی آن بوده و هست اما رفته رفته کارکرد فرهنگی و اجتماعی نیز به آن اضافه شد و به فراخور زمان اشکال تازه ای از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی در آن انجام شد.
در دوره معاصر گاه مساجد سنگرهای حفظ کشور شدند و فعالیت‌هایی برای پشتیبانی و حمایت از جبهه‌های نبرد علیه متجاوزین شکل گرفت و در دوره‌ای کانونی برای پرورش فکر و جسم کودکان و نوجوانان شدند.
گاه برنامه‌های فرهنگی در کنار تشکیل کانون‌ها قوت گرفت و گاه برنامه‌های اجتماعی آن پررنگ‌تر شد تا مساجد را به عنوان مردمی‌ترین نهاد جامعه اسلامی در رأس قرار دهد.
ورود مساجد به حوزه‌های گوناگون برای کمک به حل مشکلات و معضلات دیگر نه به عنوان یک فعالیت جنبی که به بخشی از کارکرد اصلی مسجد تبدیل شده، برای همین است در گوشه کنار کشور مساجدی را می‌بینیم که علاوه بر فعالیت در حوزه دینی و تبلیغی به جایی برای انجام فعالیت‌های بی شمار اجتماعی و فرهنگی و حتی اقتصادی تبدیل شده اند.
به خاطر همین است که شاید دیگر شنیدن خبر کمک‌های قابل توجه یک مسجد در تهیه جهیزیه، یا کمک‌های خیریه ای و قرض الحسنه ای مساجد دیگر اتفاق جدیدی نیست و کمتر مسجدی را می‌توان پیدا کرد که دستی در این اقدامات نداشته باشد.
برخی مساجد اما نوآوری و خلاقیت را هم چاشنی کار کرده اند، با نگاهی مسئولانه‌تر به نیازهای جامعه، روی مسائلی دست گذاشته اند که کمتر نهاد و مجموعه‌ای به آن ورود کرده است و یا اگر اقداماتی هم انجام شده پاسخگوی نیازهای بی شمار مردم نبوده است.
راه اندازی مرکز نوآوری در همجواری مسجد و دانشگاه
درست مثل کاری که مسجد محمدیه محله دبستان در فقدان کار و اشتغال جوان‌ها، با ایده تأسیس مرکز نوآوری اجتماعی عملی کرده است.
حاج آقا میرشریفی بزرگ وقتی در سال ۱۳۴۰ اولین سنگ بنای این مسجد را گذاشت احتمالاً فکرش را نمی‌کرد ۶۰ سال بعد جوان‌های خوش فکر این محله از مسجد بهره برداری‌های دیگری هم بکنند و مسجد را به محلی برای رفت و آمد جوان‌ها و راه اندازی کسب و کارشان تبدیل کنند.
در این سال‌ها عمده کار مسجد محمدیه روی برنامه‌های کانون فرهنگی و تربیتی و برنامه‌هایی بوده که مشابه دیگر مساجد فعال کشوری است، اما آرام آرام از سال ۱۳۹۹ هیئت مدیره این مسجد تصمیم گرفتند کار ویژه ای انجام دهند.
علی صدرائیان یکی از فعالین مسجدی که کارشناسی صنایع و ارشد روانشناسی دارد، ۲۰ سالی را در این محله زندگی می‌کند مدیرعاملی مرکز نوآوری مسجد را برعهده دارد.
او که با دیگر دوستانش کار هماهنگی، برنامه ریزی و جذب و توسعه مرکز را جلو می‌برند همه از بچه‌های فعال مسجدی هستند که چند دهه خاطرات زندگیشان زیر سقف آبی مسجد رقم خورده است.
صدرائیان تعریف می‌کند که «ایده تأسیس مرکز نوآوری در مسجد محمدیه از سال ۱۳۹۴ شروع شد» و ادامه می‌دهد: «بچه های فعال مسجدی سه چهار سالی کار مطالعاتی انجام دادند و الگوهای مختلف را بررسی کردند تا ببینیم کدام کار اجتماعی اثربخش تر است، دیدیم در حوزه کارآفرینی و اشتغال مسجد می‌تواند جوان‌ها را جذب کند و در عین حال کار نویی را آغاز کند.»
شرکتی که موفقیتش از برکت یک مسجد رقم خورد
از قدیم گفته اند کمال همنشین اثر دارد، همنشینی و نزدیکی موقعیت دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی با مسجد محمدیه در فعالیت‌های این دو بی اثر نبوده و بالاخره بعد از چند دهه تأثیر خود را به گونه‌ای متفاوت گذاشته است.
یکی از جرقه‌های تأسیس مرکز نوآوری اجتماعی مسجد هم همین نزدیکی دانشگاه خواجه نصیرالدین بود، اتفاقی که بعد از گره خوردن به ماجرایی از دانشگاه کمک کرد مسجد به عرصه نوآوری ورود کند، صدرائیان تعریف می‌کند: «دانشکده مکانیک و برق دانشگاه خواجه نصیر در نزدیکی مسجد قرار دارد و معاون پژوهشی دانشگاه از قدیم در مسجد رفت و آمد داشته است.
زمانی از طریق ایشان متوجه شدیم یکی از تیم‌های دانش بنیان دانشگاه برای کار تولیدی خود به فضایی کارگاهی نیاز دارد، آن زمان مسجد فضایی داشت که آن را در اختیار تیم دانش بنیان قرار داد.
این گروه فتوسل پرده‌ای آسانسور تولید کرد و در ۲ سالی که در مسجد بود توانست کار خود را توسعه دهد و هم اکنون شرکتی را تأسیس کرده اند، در واقع این شرکت کار خودش را از مسجد شروع کرد.
بعد از آنکه آشپزخانه مسجد به خاطر کرونا تعطیل شد، تیم دانش بنیان دیگری را مستقر کردیم که مواد آنتی باکتریال آب تولید کردند که با عوامل آلودگی در آب مقابله می‌کرد، این تیم هم موفق شد خط تولید خود را در اشتهارد راه اندازی کند.
بعد تجربه موفق این دو گروه، روی فضا و برنامه ریزی مسجد مطالعه کردیم تا اینکه مرکز از سال ۱۳۹۹ رسماً راه اندازی شد، فضایی که هم کار آموزش و هم رشد کارآفرینی برای جوانان محله را داشت و حالا به محلی برای روایت کسب و کارها و مجموعه‌هایی که در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی و تعلیم و تربیت فعال بودند تبدیل شد.
در واقع بخشی از فضای مسجد که حدود ۲۰۰ متر می‌شود و تا قبل از این راکد بود بازسازی شد و در قالب فضای کار اشتراکی و اتاق جلسات به گروه‌ها و تیم‌های دانش بنیان داده می‌شود.
تا جایی که امروز ۱۶ مرکز نوآوری در مسجد مستقر و از امکاناتی که برای آن تدارک دیده شده و مسجد در اختیارشان قرار داده است بهره مند می‌شوند.»
پیش قدمی امام جماعت
مهراد معارف وند عضو هیئت مدیره مرکز نوآوری مسجد محمدیه همچنین می‌گوید: «مسجد محمدیه با حمایت امام جماعت فضای مسجد را به فضایی پویا تبدیل کرد.
قبل از این فعالیت‌های محدود به یکسری برنامه‌های فرهنگی و جذب در بسیج بود اما ما به این نتیجه رسیدیم که مسجد هم می‌تواند کاری جدیدی کند.
فضای نوآورانه ای که شکل گرفت باعث شد تا شرکت‌های خلاق و دانش بنیان میدانی برای توسعه فعالیت‌های خود پیدا کنند و مسجد محلی برای حل مشکلات اجتماعی شد که جوان‌ها می‌توانستند با فعالیت‌های نویی جذب آن شوند.
امیدواریم در آینده با توسعه فضای مرکز نوآوری فعالیت‌های مرکز را گسترش دهیم.
در این میان نباید از همراهی امام جماعت مسجد، حاج آقا میر شریفی هم غافل شویم.
ایشان یکی از معتمدین محل هستند و خودشان با نگاه نویی که به فضای مسجد داشتند پیش قدم انجام این کار شدند تا جایی که حتی گاهی جلوتر از ما حرکت می‌کنند.»
خیرین و اهالی محل پای کار حمایت از کسب و کارها
هر گروه و تیمی که درخواست استفاده از فضای اشتراکی مسجد را دارند مورد ارزیابی مجموعه مدیریتی مرکز قرار می‌گیرند، آنطور که صدرائیان می‌گوید ابتدا شاخص‌های موضوعی در نظر گرفته می‌شود که باید تیم‌ها در حوزه اجتماعی و تعلیم و تربیت و خانواده کار کنند، بعد طرح و بیزینس پلن را می‌بینیم و توسط گروهی از داورها و منتورها که بخش عمده این گروه از نخبگان محلی حوزه آی تی و بازاریابی و مارکتینگ هستند طرح تائید می‌شود و در فرایند ارزیابی قرار می‌گیرند.
برای مجموعه‌هایی که بوم کسب و کار مشخصی دارند و موفقیت اقتصادی متصور هستیم در توافقی مقرر می‌کنیم که بخشی از سود خود را به صندوق مسجد تزریق کنند، تا از طریق این صندوق بتوانیم از دیگر تیم‌هایی که در آینده وارد مرکز می‌شوند حمایت کنیم.
خرج و مخارج مرکز نوآوری تنها از طریق سود تیم‌ها و گروه‌های این مرکز تأمین نمی‌شود، خیرین هم مثل هر جای دیگری پای کار هستند و مجموعه مرکز توانسته اند کمک نقدی اهالی محل و خیرین را برای انجام این کار جلب کنند.
حتی در مواردی خود تیم‌ها آمدند و کار خود را معرفی (پرزنت) کرده و آن را شرح دادند.
عده‌ای از اهالی هم با داد مبلغی در قالب قرض الحسنه به این تیم‌ها کمک کرده اند.»
صدرائیان می‌گوید که هم اکنون تمرکز مرکز روی موضوعات تعلیم تربیت و خانواده است «مثلا تیمی در مرکز در حال انجام فعالیت است که پلتفرم آموزشی برخطی را در مقطع ابتدایی طراحی کرده و مربیان در هر نقطه از کشور به آن متصل می‌شوند.
مؤسسه ماه من بسته آموزشی برای خانواده‌ها با تمرکز بر آموزش بارداری را تولید می‌کنند.
کمک کردیم برای اولین بار تیمی آمدند و مهدکودک کتاب محور را راه اندازی کرده اند که مبتنی بر قصه و داستان و مهارت‌های شنیداری است.