در فضیلت این سوره از امام صادق علیه السلام نقل شده است: سوره فجر را در نمازهای واجب و مستحب خود قرائت كنید. زیرا این سوره ، سوره امام حسین علیه السلام است. هر كس این سوره را قرائت نماید در روز قیامت در درجه امام حسین علیه السلام و همراه ایشان خواهد بود. ثواب الاعمال، ص123

در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم نقل شده است: هر كس سوره فجر را را در دهه اول ماه ذی الحجه قرائت نماید گناهانش بخشیده می شود و اگر در غیر این ایام خوانده شود مایه نورانیت او در قیامت می گردد. مجمع البیان، ج10، ص341. ص 481

امام صادق علیه السلام فرموده اند: هر كس هنگام طلوع فجر سوره فجر را بخواند تا فجر روز بعد در امان خدا خواهد بود. المصباح کفعمی، ص460

بیشتر بدانیم:

"شبهای ده گانه "

"در آیه دوم سوره فجر، پروردگار به شب‌های ده‌گانه‌ سوگند یاد کرده است: «وَ لَیَالٍ عَشْرٍ». مراد از این ده شب، تنها شب نبوده و شامل روزها نیز خواهد شد رشیدالدین میبدی، احمد بن ابی سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق، حکمت‏، علی اصغر، ج 10، ص 479، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ پنجم، 1371ش.

و چنین استعمالی در ادبیات عرب،‌ شیوع داشته و مواردی هم وجود دارد که روز گفته شده و شب نیز از آن قصد می‌شود. همچنین باید توجه داشت؛ اصل سوگند به این شب‌هاى ده‌گانه نشان بر اهمیت فوق العاده و فضیلت آن شب‌ها دارد. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 26، ص 443، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
خداوند در این آیه مراد خود از این ده شب را صریحاً مشخص نمی‌کند و به همین دلیل، برخی مفسران ایام خاصی را به صورت قطعی مصداق آیه ندانسته‌اند. مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج 7، ص 560، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1424ق.
با این حال؛‌ عموم مفسران در باره مراد از این ده شب به بحث پرداخته و نظراتی را ارائه کرده‌اند که به اختصار تعدادی از آنها را ذکر می‌کنیم:
1- بسیاری از مفسران شیعه و سنی معتقدند؛ مراد از «لَیالٍ عَشْرٍ» ده روز ابتدایی ماه ذی الحجه است.
دهه اول ذی‌الحجه، از این جهت اهمیت بسیاری دارد که بزرگ‌ترین اجتماع سیاسی عبادی مسلمانان در آن شکل می‌گیرد و حج تمتع در آن زمان می‌باشد. روز مهم عرفه و عید قربان نیز در این دهه قرار گرفته و مجموع اینها بر فضیلت این دهه می‌افزاید. علاوه بر این خداوند این دهه را برتر گردانید تا این‌که مردم به عمل خیر و قرار گرفتن در طاعت الهی،‌ تعجیل کنند. شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق، قصیرعاملی، احمد، ج 10، ص 341، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
بر فضیلت این دهه روایات بسیاری نیز نقل شده است:
پیامبر اسلام(ص) فرمود: «هیچ روزى که بجا آوردن عمل صالح در آن نزد خداوند محبوب باشد، بهتر از روزهاى دهه اول ذى الحجه نیست». پرسیده شد: اى رسول خدا! حتى جهاد در راه خدا؟ فرمود: «حتى جهاد در راه خدا، مگر آن‌که کسى با جان و مال از منزل خود خارج شود و دیگر بازنگردد». ابن طاووس، على بن موسى‏، الإقبال بالأعمال الحسنة، محقق، مصحح، قیومى اصفهانى، جواد، ج 2،‌ ص 35، قم، دفتر تبلیغات اسلامى‏، چاپ اول‏، 1376ش‏. روایات دیگری نیز در همین زمینه وجود دارد. ر.ک:‌ ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق، دکتر یاحقی، محمد جعفر، دکتر ناصح، محمد مهدی، ج 20، ص 253، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1408ق.
2- برخی معتقدند مراد از این آیه، دهه آخر ماه مبارک رمضان است؛ شبر، سید عبد الله، تفسیر القرآن الکریم، ص 557، بیروت، دار البلاغة للطباعة و النشر، چاپ اول، 1412ق.

زیرا هم در بهترین ماه واقع شده و هم به احتمال فراوان، شب قدر در آن است که مجموع اینها نشان از منزلت این شب‌ها دارد. منابع اهل سنت روایاتی را بر این محتوا نقل کرده‌اند. سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج 6، ص 346، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404ق.
3- برخی از مفسران در کنار اقوال دیگر؛ احتمال داده‌اند که مراد از این ده روز، دهه اول محرم بوده باشد. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج 21، ص 38، تهران، ناصر خسرو، چاپ اول، 1364ش؛ قشیری، عبدالکریم بن هوازن، لطایف الاشارات، تحقیق، بسیونی‏، ابراهیم، ج 3، ص 724، مصر، الهیئة المصریة العامه للکتاب، چاپ سوم، بی تا.

(( منبع گنجینه پرسشهای قرآنی ))

"چرا قرآن از فرعون به «ذو الأوتاد» تعبیر کرده است؟"

"توصیف «فرعون» به «ذو الاوتاد» (صاحب میخ هاى محکم) که در آیه 12 سوره «ص» و در آیه 10 سوره «فجر» آمده، کنایه از استحکام قدرت «فرعون» و فرعونیان است، این تعبیر، در سخنان روزمره، نیز به معنى استحکام به کار مى رود، گفته مى شود: فلان کس میخ هاى قدرتش محکم است، یا میخ هاى این کار کوبیده شده، و یا چهارمیخه شده است، چرا که همیشه براى استحکام بنا، یا خیمه ها از انواع میخ ها استفاده مى کنند.
بعضى نیز، آن را اشاره به لشکریان عظیم «فرعون» دانسته اند، چرا که لشکر، معمولاً از خیمه ها استفاده مى کند، و براى نگهداشتن خیمه ها از میخ استفاده مى نمایند.
بعضى دیگر، آن را اشاره به شکنجه هاى وحشتناک فرعونیان نسبت به دشمنانشان دانسته اند که به اصطلاح آنها را به چهار میخ مى کشیدند، هر یک از دست و پاى آنها را با میخ به زمین، چوبه دار، و یا دیوارى مى کوبیدند، و مى گذاشتند تا جان دهد!
و سرانجام بعضى نیز، احتمال داده اند که: «اوتاد» همان «اهرام مصر» است که همچون میخ بر دل زمین نشسته، و چون «اهرام» از ویژگى هاى فراعنه است این توصیف در قرآن منحصراً در مورد آنان آمده است.
در عین حال، این احتمالات با هم منافاتى ندارد و ممکن است در مفهوم این کلمه جمع باشد. "گردآوری از کتاب: نفسیر نمونه ،آیت الله مکارم شیرازی،دارالکتاب الاسلامیه،چاپ بیست وششم،ج19،ص248."

"اصحاب حجر چه كسانى بودند؟"

"«حجر» اسم مكانى است كه مردم و از جمله قوم ثمود، در آن جا زندگى مى كردند. از اين رو اصحاب حجر ناميده شدند. مجمع البيان، ج6، ص127. آن ها خانه هاى خود را در دل كوه مى كندند تا از خراب شدن دور ماند. التبيان، ج6، ص351.

اصحاب حجر يا ثمود نام قوم حضرت صالح(علیه السلام) است. تفسير الميزان، ج12، ص179.
ثمود قومى از عرب بودند كه در «وادى القرى» ـ بين مدينه و شام ـ زندگى مى كردند. قرآن درباره آن ها مى فرمايد: «پس از قوم عاد به وجود آمدند، داراى تمدن بودند، قصرهايى مى ساختند و در درون كوه ها خانه هاى محكمى بنا مى كردند.». اعراف، 74.

شغل آن ها كشاورزى بود و با حفر چاه و چشمه ها، باغ ها و نخلستان هاى سرسبز به وجود مى آوردند. شعراء، 148. ثمود به شيوه ى قبيله اى زندگى مى كردند و رئيس قبيله و شيوخ بر آن ها حكومت مى كردند. در شهر آن ها نُه گروه بودند كه فساد مى كردند. نمل، 48. و در نهايت طغيان كرده، و بت پرست شدند; خداوند صالح نبى را به سوى آن ها فرستاد. حضرت صالح از خانواده اى شريف بود كه به عقل و كفايت شهرت داشت. هود، 62; نمل، 49. او آن ها را به خداپرستى دعوت كرد و خواست كه بت پرستى را كنار بگذارند، در مقابل مردم به او آزار رسانيدند و تنها گروه اندكى ايمان آوردند. اعراف، 75.

كفّار ثمود، مؤمنان را آزار مى رساندند و بر كفر خويش، اصرار مىورزيدند و صالح را فردى سفيه و ساحر مى ناميدند، اعراف، 66، شعراء، 153، نمل، 47.و از او معجزه اى خواستند كه بر پيامبرى او گواه باشد و در نهايت، گفتند: از كوه براى ما شترى بيرون بياور! حضرت صالح به امر خداوند، شترى با همان اوصاف كه گفته بودند، بيرون آورد و به آن ها فرمود: خداوند به شما امر فرموده است، يك روز شما از آب چشمه بنوشيد و يك روز آب آن را براى شتر نگه داريد و شتر را رها سازيد تا در روى زمين بچرد و آزاد باشد; اگر او را آزار برسانيد، عذاب نازل مى شود. اعراف، 72، هود، 64، شعراء، 156.
مدتى اين گونه گذشت، دوباره طغيان كردند و نقشه كشيدند و يك نفر از اشرار را فرستاند تا شتر را ذبح كند; آن گاه به صالح گفتند: اگر راست مى گويى، بر ما عذاب نازل كن! حضرت صالح فرمود: تا سه روز در خانه هاى خود بمانيد و هرچه مى خواهيد بكنيد. ]يعنى پس از سه روز عذاب نازل مى شود. هود، 65. پس از گذشت سه روز، صاعقه اى نازل شد در حالى كه آن ها مى ديدند همه را در برگرفت. ذاريات، 44. و خداوند بندگان مؤمن و باتقوى را نجات داد. فصلت، 17 و 18. صالح به آن ها فرمود: اى مردم! من رسالت پروردگارم را به شما ابلاغ كردم، اما شما نصيحت كنندگان را دوست نداريد. اعراف، 79، هود، 67".

نكته هاى آموزنده

هر امتى كه خداوند به آن ها نعمت فراوان داد و آنان شكر نعمت ها را به جاى نياوردند، به گناه و معصيت گرفتار آمده، به عذاب الهى مبتلا گرديدند; پس پذيرش نصيحت بندگان صالح خداوند، لازم و شرط عقل است;
2- گاهى با گناه يك گروه، يك امت عذاب مى شود; چنان كه شتر را يك نفر ـ با تحريك عده اى ـ كشت، ولى عذاب بر آن قوم نازل شد; در نتيجه رضايت و سكوت در برابر گناه ديگران چون ترك امر به معروف و نهى از منكر است، خود گناه بوده، عذاب الهى را در پى خواهد داشت. پایگاه تحقیقاتی القران

تدوین و تحقیق: گل افشان گل محمدی

فضیلت خواندن سوره فجر در نظریات و رهنمودهای معصومین سلام الله علیه

"اصحاب حجر چه كسانى بودند؟"