- الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا ابْنَ مَسْعُودٍ لَا تُقَدِّمِ الذَّنْبَ وَ لَا تُؤَخِّرِ التَّوْبَهًَْ وَ لَکِنْ قَدِّمِ التَّوْبَهًَْ وَ أَخِّرِ الذَّنْبَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ فِی کِتَابِهِ بَلْ یُرِیدُ الْإِنْسانُ لِیَفْجُرَ أَمامَهُ. پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای پسر مسعود! گناه را جلو نیانداز و توبه را به تأخیر نیفکن، بلکه توبه را جلو بیانداز و گناه را به تأخیر بیفکن. که خداوند در کتاب خود میفرماید: بَلْ یُرِیدُ الْإِنْسانُ لِیَفْجُرَ أَمامَهُ. بحارالأنوار، ج۷۴، ص۱۰۵/ مکارم الأخلاق، ص۴۵۳.
- الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقْرَأُ بَلْ یُرِیدُ الْإِنْسَانُ لِیَفْجُرَ أَمَامَهُ أَیْ یُکَذِّبَهُ. امام صادق (علیه السلام)- حلبی گوید: شنیدم امام صادق (علیه السلام) می‌فرمود: بَلْ یُرِیدُ الْإِنْسانُ لِیَفْجُرَ أَمامَهُ یعنی اینکه وی را تکذیب کند. تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۷۱۶.
- الباقر (علیه السلام)- لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ بَلْ یُرِیدُ الْإِنْسانُ لِیَفْجُرَ أَمامَهُ دَخَلَ أَبُوبَکْرٍ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ لَهُ سَلِّمْ عَلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) بِإِمْرَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ رَسُولِهِ قَالَ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ رَسُولِهِ ثُمَّ دَخَلَ عُمَرُ قَالَ سَلِّمْ عَلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) بِإِمْرَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ رَسُولِهِ قَالَ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ رَسُولِهِ فَقَالَ ثُمَّ نَزَلَتْ یُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ یَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّرَ قَالَ مَا قَدَّمَ مِمَّا أُمِرَ بِهِ وَ مَا أَخَّرَ مِمَّا لَمْ یَفْعَلْهُ لَمَّا أُمِرَ بِهِ مِنَ السَّلَامِ عَلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) بِإِمْرَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ.
امام باقر (علیه السلام)- هنگامی‌که این آیه نازل شد: بَلْ یُرِیدُ الْإِنْسانُ لِیَفْجُرَ أَمامَهُ، ابوبکر نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: «بر علی (علیه السلام) به‌عنوان امیرمؤمنان سلام کن». گفت: «[این دستور] از طرف خدا و از طرف رسول او است»؟ فرمود: «از طرف خدا و از طرف رسول او است». سپس عمر وارد شد. فرمود: «بر علی (علیه السلام) به‌عنوان امیرمؤمنان سلام کن». گفت: «[این دستور] از طرف خدا و از طرف رسول او است»؟ فرمود: «از طرف خدا و از طرف رسول او است». سپس نازل شد: یُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ یَوْمَئِذٍ بِماقَدَّمَ وَ أَخَّرَ. (قیامت/۱۳)» آنچه پیش فرستاده [که عبارت است] از چیزهایی که به او دستور داده شده و آنچه تأخیر انداخته [که عبارت است] از چیزهایی که انجام نداده هنگامی‌که به او دستور داده شد که بر علی (علیه السلام) به‌عنوان امیرمؤمنان سلام کند. بحارالأنوار، ج۳۷، ص۳۲۸/ الیقین، ص۴۰۷
- الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا ابْنَ مَسْعُودٍ إِیَّاکَ أَنْ تَسُنَّ سُنَّهًًْ بِدْعَهًًْ فَإِنَّ الْعَبْدَ إِذَا سَنَّ سُنَّهًَْ سَیِّئَهًًْ لَحِقَهُ وِزْرُهَا وَ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ نَکْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ یُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ یَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّر. پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای پسر مسعود! مبادا اینکه بدعتی در دین گذاری زیرا که بنده هرگاه سنّت بدی ایجاد کند گناهش و گناه کسی که به آن عمل کرده به او می‌پیوندد خدای تعالی فرموده است: و آنچه را از پیش فرستاده‌اند و تمام آثار آن‌ها را می نویسیم. (یس/۱۲) و نیز فرموده است: یُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ یَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّر. بحارالأنوار، ج۷۴، ص۱۰۵/ مکارم الأخلاق، ص۴۵۳
- الباقر (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ عَنِ ابْنِ‌دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ ... ثُمَّ نَزَلَتْ یُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ یَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّرَ قَالَ مَا قَدَّمَ مِمَّا أُمِرَ بِهِ وَ مَا أَخَّرَ مِمَّا لَمْ یَفْعَلْهُ لَمَّا أُمِرَ بِهِ مِنَ السَّلَامِ عَلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) بِإِمْرَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ. امام باقر (علیه السلام)- محمّدبن‌مسلم از ابن‌درّاج و ایشان از امام باقر (علیه السلام) روایت کرده است که... سپس آیه: یُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ یَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّرَ نازل شد؛ فرمود: «آنچه پیش فرستاده [که عبارت است] از چیزهایی که به او دستور داده شده و آنچه تأخیر انداخته [که عبارت است] از چیزهایی که انجام نداده است. هنگامی‌که به او دستور داده شد که بر علی (علیه السلام) به عنوان امیرمؤمنان سلام کند». بحارالأنوار، ج۳۷، ص۳۲۸/ الیقین، ص۴۰۷
- الصّادق (علیه السلام)- عُمَرَ‌بْنِ‌یَزِیدَ قَالَ إِنِّی لَأَتَعَشَّی عِنْدَ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) إِذْ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ وَ لَوْ أَلْقی مَعاذِیرَهُ یَا بَا حَفْصٍ مَا یَصْنَعُ الْإِنْسَانُ أَنْ یَتَقَرَّبَ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ بِخِلَافِ مَا یَعْلَمُ اللَّهُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ یَقُولُ مَنْ أَسَرَّ سَرِیرَهًًْ رَدَّاهُ اللَّهُ رِدَاءَهَا إِنْ خَیْراً فَخَیْراً وَ إِنْ شَرّاً فَشَرّاً. امام صادق (علیه السلام)- عمربن‌یزید می‌گوید: شام نزد امام صادق (علیه السلام) بودم که این آیات را تلاوت نمود: بَلِ الْإِنسَانُ عَلَی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ، وَلَوْ أَلْقَی مَعَاذِیرَهُ، و فرمود: «ای اباحفص! انسان چگونه می‌تواند با خصلتی ظاهری به خداوند نزدیک شود، درحالی‌که خداوند از حقیقت و اخلاق و خصال وی آگاه است»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) میفرماید: «هرکس راز و خصلتی درونی را پنهان کند، خداوند لباس آن خصلت را به وی می‌پوشاند، خواه خیر و خوبی باشد، و خواه شرّ و بدی باشد». الکافی، ج۲، ص۲۹۶/ الکافی، ج۲، ص۲۹۴/ بحارالأنوار، ج۶۹، ص۲۸۵/ وسایل الشیعهًْ، ج۱، ص۶۵/ نورالثقلین.
- الصّادق (علیه السلام)- مَا یَصْنَعُ أَحَدُکُمْ أَنْ یُظْهِرَ حَسَناً وَ یُسِرَّ سَیِّئاً أَ لَیْسَ یَرْجِعُ إِلَی نَفْسِهِ فَیَعْلَمَ أَنَّ ذَلِکَ لَیْسَ کَذَلِکَ وَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ إِنَّ السَّرِیرَهًَْ إِذَا صَحَّتْ قَوِیَتِ الْعَلَانِیَهًُْ.
امام صادق (علیه السلام)- چگونه می‌تواند کارهای نیک خود را نمایان سازد و کارهای بد را پنهان سازد؟ آیا به خویش باز نمیگردد، تا دریابد که درون او با بیرونش یکسان نیست؟ خداوند عزّ‌وجلّ در این زمینه میفرماید: بَلِ الْإِنسَانُ عَلَی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ، اگر ذات انسان (خصلت‌های درونی انسان) نیکو شود، ظاهر (خصلت‌های ظاهری) او نیز نیکو و توانمند میگردند. الکافی، ج۲، ص۲۹۵/ وسایل الشیعهًْ، ج۱، ص۶۴/ بحارالأنوار، ج۷، ص۸۷/ نورالثقلین/
- الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَنَّهُ سُئِلَ مَا حَدُّ الْمَرَضِ الَّذِی یُضْطَرُّ صَاحِبُهُ وَ الْمَرَضِ الَّذِی یَدَعُ صَاحِبُهُ فِیهِ الصَّلَاهًَْ قَائِماً قَالَ بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ قَالَ ذَاکَ إِلَیْهِ هُوَ أَعْلَمُ بِنَفْسِهِ.
امام باقر (علیه السلام)- از امام باقر (علیه السلام) پرسیده شد: «در چه صورتی بیماران باید افطار کنند و نشسته نماز بخوانند»؟ امام (علیه السلام) فرمود: بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ تشخیص اینگونه مسائل به عهده‌ی بیمار است. هر بیماری به حال خود داناتر است». تهذیب الأحکام، ج۳، ص۱۷۷/ الإستبصار، ج۲، ص۱۱۴/ الکافی، ج۴، ص۱۱۸/ وسایل الشیعهًْ، ج۵، ص۴۹۴؛ «بتفاوت»/ وسایل الشیعهًْ، ج۵، ص۴۹۵/ وسایل الشیعهًْ، ج۱۰، ص۲۲۰/ نورالثقلین
- الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ‌الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌الْحَجَّاجِ قَال سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الْخَفْقَهًِْ وَ الْخَفْقَتَیْنِ فَقَالَ مَا أَدْرِی مَا الْخَفْقَهًِْ وَ الْخَفْقَتَیْنِ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) کَانَ یَقُولُ مَنْ وَجَدَ طَعْمَ النَّوْمِ فَإِنَّمَا أُوجِبَ عَلَیْهِ الْوُضُوءُ. امام صادق (علیه السلام)- عبدالرّحمن‌بن‌حجّاج گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «یک چرت و دو چرت، وضو را می‌شکند»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «من نمی‌دانم یک چرت و دو چرت چگونه است. خدای عزّوجلِ میفرماید: بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) می‌فرمود: «هرکس مزه‌ی خواب را بچشد، ایستاده باشد یا نشسته باشد؛ وضوگرفتن بر او واجب میشود».
تهذیب الأحکام، ج۱، ص۸/ وسایل الشیعهًْ، ج۱، ص۲۵۴/ الإستبصار، ج۱، ص۸۰ و فقه القرآن، ج۱، ص۶۶؛ فیهما: «الخفقتان» بدل «الخفقتین».
- الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِاللَّهِ‌بْنِ‌یَحْیَی الْکَاهِلِیِّ قَالَ: قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) إِنَّا نَدْخُلُ عَلَی أَخٍ لَنَا فِی بَیْتِ أَیْتَامٍ وَ مَعَهُمْ خَادِمٌ لَهُمْ فَنَقْعُدُ عَلَی بِسَاطِهِمْ وَ نَشْرَبُ مِنْ مَائِهِمْ وَ یَخْدُمُنَا خَادِمُهُمْ وَ رُبَّمَا طَعِمْنَا فِیهِ الطَّعَامَ مِنْ عِنْدِ صَاحِبِنَا وَ فِیهِ مِنْ طَعَامِهِمْ فَمَا تَرَی فِی ذَلِکَ فَقَالَ إِنْ کَانَ فِی دُخُولِکُمْ عَلَیْهِمْ مَنْفَعَهًٌْ لَهُمْ فَلَا بَأْسَ وَ إِنْ کَانَ فِیهِ ضَرَرٌ فَلَا وَ قَالَ (علیه السلام) بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ فَأَنْتُمْ لَا یَخْفَی عَلَیْکُمْ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ - وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُکُمْ فِی الدِّینِ وَ اللهُ یَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ. امام صادق (علیه السلام)- از کاهلی روایت شده است: نزد امام صادق (علیه السلام) بودم، یک مرد نابینا از آن حضرت پرسید: «ما در خانه‌ی برادری می رویم که در آنجا یتیمان منزل دارند و خدمتکاری هم دارند؛ آیا روی فرش آن‌ها بنشینیم و از آبشان بنوشیم و خدمتکارشان به ما خدمت کند، درحالی‌که چه بسا خوراکی از برادر خود می‌خوریم که خوراک یتیم‌ها هم در آن است؛ در این‌باره چه می‌فرمایی، اصلحک الله»؟ فرمود: «اگر ورود شما بر آن‌ها سودی برایشان دارد باکی ندارد و اگر ضرر دارد نباید کرد». و فرمود: «سخن خداوند است که می فرماید: بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ پس چیزی بر خود شما پوشیده نیست. و اگر زندگی خود را با زندگی آنان بیامیزید، [مانعی ندارد] آن‌ها برادر [دینی] شما هستند. (بقره/۲۲۰) و خدای بزرگ فرموده است: و خداوند مصلح را از مفسد بهتر می‌شناسد. نورالثقلین/ الکافی، ج۵، ص۱۲۹ / وسایل الشیعهًْ، ج۱۷، ص۲۴۸/ مستدرک الوسایل، ج۱۳، ص۱۹۳/ بحارالأنوار، ج۷۲، ص۱۰
- أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عِمْرَانَ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی حَدِیثِ الْقَوْمِ الَّذِینَ رُفِعُوا إِلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ هُمْ مُفْطِرُونَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ أَنَّهُ قَالَ لَهُمْ أَ سَفْرٌ أَنْتُمْ قَالُوا لَا قَالَ فِیکُمْ عِلَّهًٌْ اسْتَوْجَبْتُمُ الْإِفْطَارَ لَا نَشْعُرُ بِهَا فَإِنَّکُمْ أَبْصَرُ بِأَنْفُسِکُمْ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ. امام علی (علیه السلام)- محمّدبن‌عمران از امام صادق (علیه السلام) در حدیث گروهی که در ماه رمضان روزه خوردند و نزد علی (علیه السلام) آورده شدند، آورده است که به آن‌ها فرمود: «آیا شما مسافر هستید»؟ گفتند: «نه». فرمود: «شما بیماری دارید که خوردن روزه را لازم شمردید؟ ما آن را احساس نمی‌کنیم و شما به حال خود آگاه‌ترید؛ چون خدای عزّ‌وجلّ می فرماید: بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ». وسایل الشیعهًْ، ج۱۰، ص۲۲۱
- الصّادق (علیه السلام)- عَنْ هِشَامِ‌بْنِ‌سَالِمٍ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِذَا هَبَطْتُمْ وَادِیَ مَکَّهًَْ فَالْبَسُوا خُلْقَانَ ثِیَابِکُمْ أَوْ سَمَلَ ثِیَابِکُمْ أَوْ خَشِنَ ثِیَابِکُمْ فَإِنَّهُ لَنْ یَهْبِطَ وَادِیَ مَکَّهًَْ أَحَدٌ لَیْسَ فِی قَلْبِهِ شَیْءٌ مِنَ الْکِبْرِ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌أَبِی‌یَعْفُورٍ مَا حَدُّ الْکِبْرِ قَالَ الرَّجُلُ یَنْظُرُ إِلَی نَفْسِهِ إِذَا لَبِسَ الثَّوْبَ الْحَسَنَ یَشْتَهِی أَنْ یُرَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ.
امام صادق (علیه السلام)- هشام‌بن‌سالم از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: «چون به مکّه رسیدید، جامه‌های کهنه بپوشید یا جامه‌های خشن به تن کنید که هیچ‌کس به وادی مکّه نرسد و دلش خالی از تکبّر باشد، جز اینکه خدا او را بیامرزد». عبداللَّه‌بن‌یعفور پرسید حدّ تکبّر چیست؟ امام (علیه السلام) فرمود: «انسان چون جامه‌ی خوبی بپوشد خود را ورانداز کند و دوست می‌دارد که همه او را نگاه کنند». و بعد فرمود: «بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ». بحارالأنوار، ج۷۶، صس۳۱۲/ مکارم الأخلاق، ص۱۱۳
- الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عُذَافِرٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) رَجُلٌ یَکُونُ فِی وَقْتِ الْفَرِیضَهًِْ لَا تُمَکِّنُهُ الْأَرْضُ مِنَ الْقِیَامِ عَلَیْهَا وَ لَا السُّجُودِ عَلَیْهَا مِنْ کَثْرَهًِْ الثَّلْجِ وَ الْمَاءِ وَ الْمَطَرِ وَ الْوَحَلِ أَ یَجُوزُ لَهُ أَنْ یُصَلِّیَ الْفَرِیضَهًَْ فِی الْمَحْمِلِ قَالَ نَعَمْ هُوَ بِمَنْزِلَهًِْ السَّفِینَهًِْ إِنْ أَمْکَنَهُ قَائِماً وَ إِلَّا قَاعِداً وَ کُلُّ مَا کَانَ مِنْ ذَلِکَ فَاللَّهُ أَوْلَی بِالْعُذْرِ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ.
امام صادق (علیه السلام)- محمّدبن‌عذافر گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «مردی در وقت نماز واجب قرار دارد و به خاطر زیادبودن برف، آب، باران و گل و لای زمین به او اجازه ایستادن بر آن و سجده بر آن را نمی‌دهد؛ آیا بر او جایز است که نماز واجب را در کجاوه بخواند»؟ فرمود: «بله آن به منزله‌ی کشتی است؛ اگر توانست ایستاده و الّا نشسته [نماز بخواند] و هرچه از آن واقع شود، خداوند به پذیرش عذر سزاوارتر است. خدای عزّ‌وجلّ میفرماید: بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ». تهذیب الأحکام، ج۳، ص۲۳۲/ وسایل الشیعهًْ، ج۴، ص۳۲۵
- الباقر (علیه السلام)- نَزَلَتْ فِی رَجُلٍ أَمَرَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْ یُسَلِّمَ عَلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) بِإِمْرَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ فَلَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) تَرَکَ مَا أَمَرَهُ بِهِ وَ مَا وَفَی.
امام باقر (علیه السلام)- درباره‌ی مردی نازل شده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به او دستور داد تا بر علی (علیه السلام) به سبب امیری بر مؤمنان سلام کند. وقتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از دنیا رفت، آنچه به او دستور داده بود ترک کرد و وفا نکرد. بحارالأنوار، ج۳۷، ص۳۳۳/ المناقب، ج۳، ص۵۳
- الباقر (علیه السلام)- مَا ادَّعَی أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ أَنَّهُ جَمَعَ الْقُرْآنَ کُلَّهُ کَمَا أُنْزِلَ إِلَّا کَذَّابٌ وَ مَا جَمَعَهُ وَ حَفِظَهُ کَمَا نَزَّلَهُ اللَّهُ تَعَالَی إِلَّا عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام) مِنْ بَعْدِهِ.
امام باقر (علیه السلام)- جز دروغگو هیچ‌کس از مردم ادّعا نکند که تمام قرآن را چنان‌که نازل شده، جمع کرده است، و کسی جز علیّ‌بن‌ابی‌طالب و امامان پس از وی (علیهم السلام) آن را چنان‌که خدای تعالی فرستاده، جمع و نگهداری نکرده‌اند. الکافی، ج۱، ص۲۲۸/ بحرالعرفان، ج۱۶، ص۲۳۲
- الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وَ الْمَعْنَی اقْرَأْهُ إِذَا فَرَغَ جَبْرَائِیلُ (علیه السلام) مِنْ قِرَاءَتِهِ. قَالَ: فَکَانَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) بَعْدَ هَذَا إِذَا نَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَائِیلُ (علیه السلام) أَطْرَقَ فَإِذَا ذَهَبَ قَرَأَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- معنای آیه این است که وقتی جبرئیل از قرائت آن فارغ شد، بخوان. در نتیجه بعد از این پیامبر (صلی الله علیه و آله) اینگونه بود که وقتی جبرئیل بر او نازل می‌شد، سرپائین می‌انداخت و هنگامی‌که می‌رفت قرائت می‌فرمود. نورالثقلین
- الرّضا (علیه السلام)- عَنْ إِبْرَاهِیمَ‌بْنِ أَبِی‌مَحْمُودٍ قَالَ قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُوسَی‌الرِّضَا (علیه السلام) وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلی رَبِّها ناظِرَةٌ قَالَ یَعْنِی مُشْرِقَهًٌْ تَنْتَظِرُ ثَوَابَ رَبِّهَا. امام رضا (علیه السلام)- ابی محمود گوید: امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی این آیات: وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ، إِلَی رَبِّهَا نَاظِرَةٌ، فرموده است: «منظور، درخشان و نورانی است که به پاداش پروردگارش نگاه می‌کند». بحارالأنوار، ج۴، ص۲۸/ الاحتجاج، ج۲، ص۴۰۹/ الأمالی للصدوق، ص۴۰۹/ التوحید، ص۱۱۶/ نورالثقلین/ روضهًْ الواعظین، ج۱، ص۳۴/ عیون أخبارالرضا (ج۱، ص۱۱۴/ متشابه القرآن، ج۱، ص۹۶/ البرهان
- أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- {الإحتجاج} فِی خَبَرِ الزِّنْدِیقِ الَّذِی سَأَلَ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَمَّا تَوَهَّمَهُ مِنَ التَّنَاقُضِ فِی الْقُرْآنِ قَالَ (علیه السلام) وَ أَمَّا قَوْلُهُ تَعَالَی وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلی رَبِّها ناظِرَةٌ ذَلِکَ فِی مَوْضِعٍ یَنْتَهِی فِیهِ أَوْلِیَاءُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ بَعْدَ مَا یَفْرُغُ مِنَ الْحِسَابِ إِلَی نَهَرٍ یُسَمَّی الْحَیَوَانَ فَیَغْتَسِلُونَ فِیهِ وَ یَشْرَبُونَ مِنْ آخَرَ فَتَبْیَضُّ وُجُوهُهُمْ فَیَذْهَبُ عَنْهُمْ کُلُّ قَذًی وَ وَعْثٍ ثُمَّ یُؤْمَرُونَ بِدُخُولِ الْجَنَّهًِْ فَمِنْ هَذَا الْمَقَامِ یَنْظُرُونَ إِلَی رَبِّهِمْ کَیْفَ یُثِیبُهُمْ وَ مِنْهُ یَدْخُلُونَ الْجَنَّهًَْ فَذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ فِی تَسْلِیمِ الْمَلَائِکَهًِْ عَلَیْهِمْ سَلامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدِینَ فَعِنْدَ ذَلِکَ أُثِیبُوا بِدُخُولِ الْجَنَّهًِْ وَ النَّظَرِ إِلَی مَا وَعَدَهُمُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَذَلِکَ قَوْلُهُ إِلی رَبِّها ناظِرَةٌ وَ النَّاظِرَهًُْ فِی بَعْضِ اللُّغَهًِْ هِیَ الْمُنْتَظِرَهًُْ أَ لَمْ تَسْمَعْ إِلَی قَوْلِهِ تَعَالَی فَناظِرَهًٌْ بِمَ یَرْجِعُ الْمُرْسَلُونَ أَیْ مُنْتَظِرَهًٌْ بِمَ یَرْجِعُ الْمُرْسَلُونَ.
امام علی (علیه السلام)- و امّا این کلام خداوند متعال که فرمود: وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ، إِلَی رَبِّهَا نَاظِرَةٌ درباره‌ی جایی است که دوستان خداوند عزّ‌وجلّ، پس از آنکه حسابشان به پایان میرسد، در آنجا به رودی میرسند که زندگی نام دارد. ایشان در آن رود غسل میکنند و از رودی دیگر مینوشند و اینگونه رخسارشان سپید میگردد و آزار و ناپاکی و سختی، همه از ایشان زدوده میشود؛ سپس فرمان ورودشان به بهشت میرسد و از آن مقام سوی پروردگارشان مینگرند که چگونه ایشان را پاداش داده است و از آنجا به بهشت در میآیند و این کلام خداوند عزّ‌وجلّ است که درباره‌ی سلام فرشتگان بر ایشان فرمود: سلام بر شما! گوارایتان باد این نعمت‌ها! داخل بهشت شوید و جاودانه بمانید!. (زمر/۷۳) در آن دم با گام‌نهادن در بهشت و نگریستن به وعدههایی که خداوند عزّ‌وجلّ به ایشان داده، پاداش داده میشوند و این کلام خداوند متعال است که فرمود: إِلَی رَبِّهَا نَاظِرَةٌ، ناظر در لغت گاه به‌معنای منتظر است؛ آیا نشنیدهای که خداوند متعال فرمود: فَنَاظِرَةٌ بِمَ یَرْجِعُ الْمُرْسَلُونَ یعنی منتظر است که فرستادگان با چه باز میگردند. بحارالأنوار، ج۴، ص۳۲/ البرهان / بحارالأنوار، ج۹۰، ص۹۸ / الاحتجاج، ج۱، ص۲۴۰/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»
- الصّادق (علیه السلام)- عَنْ هَاشِمٍ‌الصَّیْدَاوِیِّ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ‌اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا مِنْ رَجُلٍ مِنْ فُقَرَاءِ شِیعَتِنَا إِلَّا وَ لَیْسَ عَلَیْهِ تَبِعَهًٌْ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا التَّبِعَهًُْ قَالَ مِنَ الْإِحْدَی وَ الْخَمْسِینَ رَکْعَهًًْ وَ مِنْ صَوْمِ ثَلَاثَهًِْ أَیَّامٍ مِنَ الشَّهْرِ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ خَرَجُوا مِنْ قُبُورِهِمْ وَ وُجُوهُهُمْ مِثْلُ الْقَمَرِ لَیْلَهًَْ الْبَدْرِ فَیُقَالُ لِلرَّجُلِ مِنْهُمْ سَلْ تُعْطَ فَیَقُولُ أَسْأَلُ رَبِّی النَّظَرَ إِلَی وَجْهِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) قَالَ فَیُنْصَبُ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنْبَرٌ عَلَی دُرْنُوکٍ مِنْ دَرَانِیکِ الْجَنَّهًِْ لَهُ أَلْفُ مِرْقَاهًٍْ بَیْنَ الْمِرْقَاهًِْ إِلَی الْمِرْقَاهًِْ رَکْضَهًُْ الْفَرَسِ فَیَصْعَدُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ فَیَحِفُّ ذَلِکَ الْمِنْبَرَ شِیعَهًُْ آلِ‌مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) فَیَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِمْ وَ هُوَ قَوْلُهُ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلی رَبِّها ناظِرَةٌ قَالَ فَیُلْقَی عَلَیْهِمُ النُّورُ حَتَّی إِنَّ أَحَدَهُمْ إِذَا رَجَعَ لَمْ تَقْدِرِ الْحَوْرَاءُ أَنْ تَمْلَأَ بَصَرَهَا مِنْهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) یَا هَاشِمُ لِمِثْلِ هذا فَلْیَعْمَلِ الْعامِلُونَ.
امام صادق (علیه السلام)- صیداوی گوید: امام صادق (علیه السلام) از پدرش (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «هیچ مردی از مردان فقیر مؤمن شیعه ما نیست، مگر اینکه تَبِعه بر او نیست. عرض کردم: «فدایت شوم! تَبِعه چیست»؟ فرمود: «منظور، پنجاه‌ویک رکعت نماز و سه روز روزه گرفتن در هر ماه است، آنگاه که روز قیامت فرا رسد، درحالتی‌که چهره‌های آنان مانند ماه شب چهاردهم می‌درخشد، از قبرهای خویش خارج میشوند، و به هرکدام از آن‌ها گفته میشود: هر آنچه طلب کنی، محقّق میشود». پس می‌گوید: «از خداوند می‌خواهم که چهره‌ی حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) را ببینم». میفرماید: «پس خداوند عزّ‌وجلّ به بهشتیان اجازه می‌دهد که محمّد (صلی الله علیه و آله) را زیارت کنند. و میفرماید: منبری از نور در یکی از درانیک (جمع دُرنوک، به‌معنای سرسرا) بهشت برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نصب میشود که دارای هزار پلّه است که فاصله‌ی میان پلکانهای آن، به‌اندازه‌ی یک دویدن اسب است. پس محمّد (صلی الله علیه و آله) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) بر بالای آن می‌روند». و فرمود: «اطراف آن از شیعه آل محمّد (علیهم السلام) موج می‌زند، و خداوند به آن‌ها نگاه می‌کند و این همان سخن خداوند عزّ‌وجلّ است که فرمود: وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ، إِلَی رَبِّهَا نَاظِرَةٌ، میفرماید: «پس بر آن‌ها نور افشانده میشود، به‌طوری که زمانی‌که بر میگردند، حوریان بهشتی نمی‌توانند چشم از آن‌ها بردارند (از دیدن آن‌ها سیر نمیشوند)». سپس امام صادق (علیه السلام) فرمود: «ای هاشم! لِمِثلِ هَذَا فَلیَعمَلِ العَامِلُونَ؛ آری، برای مثل این، باید عمل‌کنندگان عمل کنند!. (صافات/۶۱). بحارالأنوار، ج۷، ص۱۹۳/ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۲۶۱/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۷۱۶ / البرهان؛ «الحور» بدل «الحوراء»
- الرّضا (علیه السلام)- وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلی رَبِّها ناظِرَةٌ قَالَ یَعْنِی مُشْرِقَهًٌْ تَنْتَظِرُ ثَوَابَ رَبِّهَا.
امام رضا (علیه السلام)- وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ * إِلَی رَبِّهَا نَاظِرَةٌ؛ یعنی تابان است و منتظر ثواب پروردگار خود است.
بحارالأنوار، ج۴، ص۲۸/ الاحتجاج، ج۲، ص۴۰۹/ الأمالی للصدوق، ص۴۰۹/ التوحید، ص۱۱۶/ نورالثقلین/ روضهًْ الواعظین، ج۱، ص۳۴/ عیون أخبارالرضا (ج۱، ص۱۱۴/ متشابه القرآن، ج۱، ص۹۶
- أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ الْمَعْنَی مُنْتَظِرَهًٌْ لِثَوَابِ رَبِّهَا. امام علی (علیه السلام)- معنای آیه این است که منتظر ثواب پروردگارش است. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۷، ص۲۲۰ بحرالعرفان، ج۱۶، ص۲۳۱/ نورالثقلین
- الباقر (علیه السلام)- ٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ قِیلَ مَنْ راقٍ وَ ظَنَّ أَنَّهُ الْفِراقُ قَالَ فَإِنَّ ذَلِکَ ابْنُ آدَمَ إِذَا حَلَّ بِهِ الْمَوْتُ قَالَ هَلْ مِنْ طَبِیبٍ إِنَّهُ الْفِرَاقُ أَیْقَنَ بِمُفَارَقَهًِْ الْأَحِبَّهًِْ. امام باقر (علیه السلام)- جابر (رحمة الله علیه) گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیات: وَ قِیلَ مَنْ رَاقٍ * وَ ظَنَّ أَنَّهُ الْفِرَاقُ، پرسیدم. فرمود: «منظور، انسان است که هنگامی‌که مرگش فرا رسد»، می‌گوید: «آیا درمانگر و طبیبی وجود دارد؟ و به جداشدن از دوستان یقین پیدا می‌کند». الکافی، ج۳، ص۲۵۹/ نورالثقلین
- الباقر (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِم عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ قِیلَ مَنْ راقٍ قَالَ ذَاکَ قَوْلُ ابْنِ آدَمَ إِذَا حَضَرَهُ الْمَوْتُ قَالَ هَلْ مِنْ طَبِیبٍ هَلْ مِنْ دَافِعٍ.
امام باقر (علیه السلام)- محمّدبن‌مسلم گوید: از امام محمّد باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: وَ قِیلَ مَنْ رَاقٍ، پرسیده شد. فرمود: «این گفته انسان است زمانی‌که مرگش فرا برسد»، می‌گوید: «آیا درمانگر و طبیبی وجود دارد؟ آیا دفع‌کننده‌ای وجود دارد»؟ بحارالأنوار، ج۶، ص۱۵۹/ البرهان/ الأمالی للصدوق، ص۳۰۷؛ «راق» بدل «دافع»
- الباقر (علیه السلام)- وَ ظَنَّ أَنَّهُ الْفِراقُ یَعْنِی فِرَاقَ الْأَهْلِ وَ الْأَحِبَّهًِْ عِنْدَ ذَلِک.
امام باقر (علیه السلام)- وَ ظَنَّ أَنَّهُ الْفِرَاقُ یعنی جداشدن از خویشاوندان و دوستان در آن زمان است. بحارالأنوار، ج۶، ص۱۵۹/ الأمالی للصدوق، ص۳۰۷/ البرهان
- الباقر (علیه السلام)- وَ الْتَفَّتِ السَّاقُ بِالسَّاقِ الْتَفَّتِ الدُّنْیَا بِالْآخِرَهًْ. امام باقر (علیه السلام)- وَ الْتَفَّتِ السَّاقُ بِالسَّاقِ، دنیا با آخرت درهم پیچیده شد. الکافی، ج۳، ص۲۵۹/ بحارالأنوار، ج۶، ص۱۵۹/ الأمالی للصدوق، ص۳۰۷/ القمی، ج۲، ص۳۹۶/ نورالثقلین.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ... إِلی رَبِّکَ یَوْمَئِذٍ الْمَساقُ إِلَی رَبِّ الْعَالَمِینَ یَوْمَئِذٍ الْمَصِیرُ.
- امام باقر (علیه السلام)- از امام محمّد باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیات پرسیده شد ... فرمود: «إِلَی رَبِّکَ یَوْمَئِذٍ الْمسَاقُ سرنوشت به‌سوی پروردگار جهانیان است». بحارالأنوار، ج۶، ص۱۵۹/ الأمالی للصدوق، ص۳۰۷/ البرهان/ الکافی، ج۳، ص۲۵۹/ نورالثقلین.
- الرّضا (علیه السلام)- عَنْ أَحْمَدَ‌بْنِ‌عَلِیٍّ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ سَمِعْتُ رَجَاءَ‌بْنَ‌أَبِی الضَّحَّاکِ یَقُولُ بَعَثَنِی الْمَأْمُونُ فِی إِشْخَاصِ عَلِیِّ‌بْنِ‌مُوسَی (علیه السلام) مِنَ الْمَدِینَهًِْ وَ قَدْ أَمَرَنِی أَنْ آخُذَ بِهِ عَلَی طَرِیقِ الْبَصْرَهًِْ ... مَا رَأَیْتُ رَجُلًا کَانَ أَتْقَی لِلَّهِ تَعَالَی مِنْه ... وَ کَانَ إِذَا قَرَأَ لا أُقْسِمُ بِیَوْمِ الْقِیامَةِ قَالَ عِنْدَ الْفَرَاغِ مِنْهَا سُبْحَانَکَ اللَّهُم. امام رضا (علیه السلام)- در ذکر اخلاق حمیده و صفات پسندیده امام رضا (علیه السلام) و وصف عبادت آن حضرت: ... وقتی سوره لا أُقْسِمُ بِیَوْمِ الْقِیامَةِ را می‌خواند پس از تمام‌شدن می‌گفت: پروردگارا تو پاک و منزّه هستی. عیون أخبارالرضا، ج۲، ص۱۸۳
تدوین گل افشان گل محمدی