نه تنها شعرا و ادبا و فقها و… تحت تأثیر قرآن بوده اند و از آیات وحی الهام گیری کرده اند؛ بلکه وحی در کلمات و جملات مردم کوچه و بازار نیز نفوذ کرده و برای گفتن ضرب المثلها نیز از آیات قرآن الهام گرفته اند، در نوشتار زیر تعدادی از آیات و ضرب المثلهای معادل فارسی آنها آمده است. نا گفته معلوم است که ضرب المثلهای فارسی برگرفته از کلام وحی بیش از این می باشد؛ ولی جهت اختصار به همین مقدار بسنده شد.
1. «لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ»؛
چرا سخنی می گویید که به آن عمل نمی کنید.» (سوره ی صف، آیه ی 2)
به عمل کار برآید، به سخن دانی نیست.
2. «وَما عَلَی الرَّسُولِ إلاّ الْبلاغُ؛
پیامبر وظیفه ای جز رسانیدن پیام (الهی) ندارد.» (سوره ی مائده، آیه ی 99)
گر نیاید به گوش رغبت کس
بر رسـولان پیام بـاشد و بس
از ما گفتن بود.
3. «لِکُلِّ نَبأٍ مُسْتَقَر».
هر خبری را وقت معینی است.» (سوره ی انعام، آیه ی 67)
هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد.
4. «ما عَلَی الْمُحْسِنین مِنْ سَبِیل؛
بر نیکوکاران باکی نیست.» (سوره ی توبه، آیه ی 91)
آن را که حساب پاک است از محاسبه چـه باک است
5. «قُلْ کُلّ یعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ؛
بگو هر کس بر حَسَب شکل گیری شخصیتش، عمل می کند.» (سوره ی اسراء، آیه ی 84)
از کوزه همان برون تراود که در اوست.
6. «ألَیسَ الصُّبْحُ بِقَریبٍ؛
مگر نه این است که صبح امید (پیروزی) نزدیک است؟» (سوره ی هود، آیه ی 81)
در نا امیدی بسی امید است پـایان شب سیه سپید است
(نظامی)
7. «عَسی أنْ تَکْرَهُوا شَیئاً وهُوَ خَیر لَکُمْ؛
و شاید چیزی را خوش ندارید و حال آن که خیر شما در آن است.» (سوره ی بقره، آیه ی 261)
دردا که طبیب صـبر* می فـرماید وین نفس حریص را شکر می باید
* صبر: نوعی گیاهی دارویی و بسیار تلخ.
8 ـ «فإنَّ مَعَ الْعُسْرِ یسْرا؛
پس به یقین بعد از هر سختی، آسانی است.» (سوره ی انشراح، آیه ی 5)
از پَسِ هرگریه آخر خنده ای است.
9. «اللّهُ یرزُقُها وإیاکُمْ؛
خداوند، او و شما را روزی می دهد.» (سوره ی عنکبوت، آیه ی 60)
هر آن کس که دندان دهد، نان دهد.
10. «وَلا تَجْعَلْ یدَکَ مَغْلُولَةً إلی عُنُقِکَ وَلا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ؛
وهرگز دستت را برگردنت زنجیر مکن (و ترک انفاق و بخشش مکن) و بیش از حدّ (نیز) دست خود را مگشا.» (سوره ی اسراء، آیه ی 29)
اندازه نگه دار که اندازه نکوست.
11. «وَلا یحِیقُ الْمَکْرُ السَّیءُ إلاّ بِأهْلِهِ؛
و اندیشه ی بد، جز اهلش را فرا نگیرد.» (سوره ی فاطر، آیه ی 43)
هر آن کس که اندیشه ی بد کند بـه فرجام بـد تـا تـن خـود کند
(فردوسی)
12. «وَمَنْ أساءَ فَعَلَیها؛
وهر کس بد کند (به زیان) خود اوست.» (سوره ی جاثیه، آیه ی 15)
هر که بدی کـرد و به بد یارش هم به بد خـویش گـرفتار شد
13. «وَجَزاءُ سَیئَة سَیئة مِثْلُها؛
و جزای بدی، بدی است مانند آن.» (سوره ی شوری، آیه ی 40)
کلوخ انداز را پاداش سنگ است. (سعدی)
14. «وَلِکُلِّ أمّةٍ أجَل…؛
و برای هر اُمّتی اجلی است…» (سوره ی اعراف، آیه ی 34)
که کار خدای نه کاری است خرد قـضـای نبشتـه نشـایــد سـِتُـرد
(فردوسی)
قضـا کشتی آن جا که خـواهد بَرد و گـر نا خـدا جـامعه بـر تن دَرَد
(سعدی)
15. «وأنَّ لَیسَ للإنْسانِ إلاّ ما سَعی؛
و انسان را نیست جز آنچه کوشش کند.» (سوره ی نجم، آیه ی 39)
به جز از کشته خویش نَدرَوی.
نا بـرده رنـج گنج میسّر نـمـی شـود مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد
(سعدی)
16. «یعرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسیماهُمْ…؛
گناهکاران به چهره و سیمایشان شناخته شوند.» (سوره ی الرحمن، آیه ی 41)
رنگ رخسار خبر می دهد از سرّ ضمیر
(سعدی)
17. «أولئِکَ الّذینَ اشْتَروا الضَّلالَةَ بِالْهُدی فَمَا رَبِحَتْ تِجارتُهُمْ وَما کانُوا مُهْتَدِین؛
آنانند که گمراهی را به بهای هدایت خریدند، پس تجارتشان سودی نکرد و از هدایت یافتگان نبودند.» (سوره ی بقره، آیه ی 16)
دین به دنیا فـروشان خـرند یوسف فروشند تا چه خرند
18. «واعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جِمیعاً ولا تَفَرّقوا؛
وهمگی به ریسمان الهی دست زنید و پراکنده نشوید.» (سوره ی آل عمران، آیه ی 103)
یک دست صدا ندارد.
19. «إنّی أری ما لا تَروْنَ؛
همانا من آن می بینم که شما نمی بینید.» (سوره ی انفال، آیه ی 48)
تو مو می بینی و من پیچش مو.
20. «واجْعَلْ لِی وَزِیراً مِنْ أهْلِی، هارونُ أخِی اُشْدُدْ بِهِ أزْرِی؛
و از اهل من برایم وزیری قرار بده. هارون برادرم را، پشت من بدو استوار کن.» (سوره ی طه، آیه ی 29)
اگر دو برادر دهد پشت به پشت تـن کـوه را بـاد مـانـد بـه مشت (فردوسی)
برادر پشت برادر است.
21. «قالَ یا نُوحُ إنَّهُ لَیسَ مِنْ أهْلِکَ إنَّهُ عَمل غَیرُ صالِح؛
ای نوح بی گمان او از اهل تو نیست او [صاحب] کرداری نا شایست است.» (سوره ی هود، آیه ی 46)
پسر نوح با بدان بنشست آثـار نـبـوتـش گـم شـد (سعدی)
22. «لَوْ کانَ فِیهما آلِهَة إلاّ اللّه لَفَسَدَتا؛
اگر در آن دو (آسمان و زمین) معبودانی جز خدای بودند، البته [هر دو] تباه می شدند.» (سوره ی انبیاء، آیه ی 22)
دو پادشاه در اقلیمی نگجند.
23. «وإذا مَرّوا بِاللّغْوِ مَرّوا کِراماً؛
و چون به بیهوده ای بگذرند، کریم وار در می گذرند.» (سوره ی فرقان، آیه ی72)
شتر دیدی، ندیدی.
24. «خَسِرَ الدُّنْیا وَالآخِرَة…؛
در دنیا و آخرت زیان کار شد.» (سوره ی حج، آیه ی 11)
از آن جا رانده، از این جا مانده.
25. «کُلُّ حِزْبٍ بِما لَدَیهِمْ فَرْحُونَ؛
هر گروهی بدان چه نزد آنهاست، شادمانند.» (سوره ی مؤمنون، آیه ی53)
هر کسی را به کار خویش خوش است کس نگـوید کـه دوغ مـن تُـرش است
26. «واتَّقُوا فِتْنَةً لاتُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خاصّةً واعْلَمُوا إنَّ اللّهَ شَدیدُ الْعِقابِ؛
و بپرهیزید از فتنه ای که تنها به کسانی از شما که ستم کردند، نمی رسد و بدانید که خداوند سخت عقوبت می کند.» (سوره ی انفال، آیه ی 35)
آتش که گرفت خشک و تر می سوزد.
27. «إنّ الإنْسانَ لَیطْغی أنْ رآهُ اسْتَغْنی؛
انسان چون خود را بی نیاز بیند، سرکشی کند.» (سوره ی علق، آیه ی6 و7)
گر به دولت برسی مست نگردی، مردی
28. «کانَ الإنْسانُ کفوراً؛
انسان ناسپاس است.» (سوره ی اسرا، آیه ی6 و7)
نمک خوردن و نمکدان شکستن.
29. «والّذی جاءَ بِالصّدْقِ وصَدَّقَ بِهِ اولئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ؛
و آن کسی که راستی آورد و آن را راست شمرد، آن گروهی هستند که ایشان پرهیزگارانند.» (سوره ی زمر، آیه ی33)
راستی کـن که راستان رستند در جهان راستان قوی دستند
30. «فإذا عَزَمْتَ فَتَوکَّلْ عَلی اللّهِ؛
پس چون اراده کاری کردی برخدا توکل کن.» (سوره ی آل عمران، آیه ی)
با توکل زانوی اشتر ببند.
31. «کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ؛
هر نَفْسی، چشنده ی مرگ است.» (سوره ی آل عمران، آیه ی184)
اگر چـرخ گردون کشد زین تو سرانجام خشت است بالین تو
32. «وَما تُقَدِّمُوا لأنْفُسِکُمْ مِنْ خَیرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللّهِ؛
وهر کار خیر که از پیش برای خود بفرستید همان را نزد خدا می یابید.» (سوره ی بقره، آیه ی110)
دنیا مزرعه آخرت است.
برگ عیشی به گور خویش فرست کـس نـیـارد تــو پـیـش فـرسـت
بـیــا تــا بـرآریــم دسـتـی ز دل کـه نـتــوان بـرآورد فــردا ز گـِل
(سعدی)