شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان شبی است که احتمال شب قدر بودنش از شب نوزدهم بیشتر است و اعمال مخصوصی برای آن ذکر شده است.
به گزارش خبرنگار جماران، در باب شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان و فضیلت این شب مبارک و اعمالش چنین آورده شده است:
شب بیست و یکم فضیلتش از شب نوزدهم بیشتر است پس اعمال مشترک شب های قدر را با توجه بیشتری انجام دهید. در روایات درباره غسل و احیا و تلاش در عبادت در این شب و شب بیست و سوم تاکید شده و آمده است که شب قدر در میان یکی از این دو شب است و در چند روایت وقتی که از معصوم(ع) خواستند تا معین کنند که شب قدر، در میان کدام یک از این دو شب است، معین نکردند، بلکه فرمودند: «ما ایسر لیلتین فیما تطلب» (احیای هر دو شب، برای آنچه می‌خواهی مشکل نیست).
و جالب این که "مرحوم صدوق" در "امالی" می‌گوید: "من دین الامامیه.... من احیی هاتین اللیلتین بمذاکره العلم فهو افضل"؛ از دستورات مذهب امامیه است که ... اگر کسی این دو شب را به گفت‌وگوی علمی بپردازد، از هر عبادتی برتر است."
اعمال شب بیست و یکم:
اعمال این شب بر دو قسم است، قسم اول دعاهایی که مربوط به دهه آخر ماه رمضان است و قسم دیگر اعمال مخصوص شب بیست و یکم، که به این شرح است:
1- دعایی است که در "مصباح المتهجد" و "کافی" نقل شده است که در شب بیست و یکم خوانده می شود که به شرح زیر است:
یا مُولِجَ اللَّیْلِ فِى النَّهارِ وَ مُولِجَ النَّهارِ فِى اللَّیْلِ
اى فرو برنده شب در روز و اى فرو برنده روز در شب
وَ مُخْرِجَ الْحَىِّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ مُخْرِجَ الْمَیِّتِ مِنْ الْحَىِّ
و اى بیرون آورنده زنده از مرده و بیرون آورنده مرده از زنده
یا رازِقَ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ
اى روزى دهنده هرکه را خواهى بى حساب
یا اَللّهُ یا رَحْمنُ یا اَللّهُ یا رَحیمُ
اى خدا، اى بخشاینده، اى خدا، اى مهربان
یا اَللّهُ یا اَللّهُ یا اَللّهُ
اى خدا، اى خدا، اى خدا
لَکَ الاْسْماءُ الْحُسْنى وَالاْمْثالُ الْعُلْیا وَالْکِبْرِیاءُ وَالا لآءُ
از آن تو است نام هاى نیکو و نمونه هاى والا و بزرگى و نعمت ها
اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ
از تو خواهم درود فرستى بر محمد و آل محمد(ص)
وَاَنْ تَجْعَلَ اسْمى فى هذِهِ اللَّیْلَةِ فِى السُّعَداءِ
و نام مرا در این شب در زمره سعادتمندان قرار دهى
وَ رُوحى مَعَ الشُّهَداءِ
و روحم را با شهدا مقرون سازى
وَاِحْسانى فى عِلِّیّینَ وَاِساَّئَتى مَغْفُورَةً
و احسان و نیکوکاریم را در بلندترین درجه بهشت و گناهانم را آمرزیده کنى
وَاَنْ تَهَبَ لى یَقینَاً تُباشِرُ بِهِ قَلْبى
و به من یقینى عطا کنى که همیشه با دلم همراه باشد
وَاِیماناً یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنّى
و ایمانى به من بدهى که شک و تردید را از من دور سازد
وَتُرْضِیَنى بِما قَسَمْتَ لى
و بدانچه روزیم کرده‌اى خشنودم سازى
وَآتِنا فِى الدُّنْیا حَسَنَةً وَفِى الاْخِرَةِ حَسَنَةً
و بدهى به من در دنیا نعمت نیک و درآخرت نعمت نیکو
وَقِنا عَذابَ النّارِ الْحَریقِ
و نگهدارى ما را از عذاب آتش سوزان
وَارْزُقْنى فیها ذِکْرَکَ
و روزیم کنى در این شب از ذکر خود
وَشُکْرَکَ وَالرَّغْبَةَ اِلَیْکَ وَالاِْنابَةَ
و سپاسگزاریت و اشتیاق و بازگشت به سویت
وَالتَّوْفیقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَ الِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمُ السَّلامُ
و توفیق براى انجام آنچه را موفق داشتى بدان محمد و آل محمد را که بر او و بر ایشان سلام باد
2- مرحوم "شیخ کفعمی" از "سید بن باقی" نقل کرده است که در شب بیست و یکم می‌خوانی:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ
خدایا درود فرست بر محمد و آل محمد
وَاقْسِمْ لى حِلْماً یَسُدُّ عَنّى بابَ الْجَهْلِ
و چنان بردبارى بهره ام کن که ببندد بر من در نادانى را
وَهُدىً تَمُنُّ بِهِ عَلَىَّ مِنْ کُلِّ ضَلالَةٍ
و هدایتى به من ده که بر من منت نهد از رهانیدن از هر گمراهى
وَغِنىً تَسُدُّ بِهِ عَنّى بابَ کُلِّ فَقْرٍ
و بى نیازى به من بده که درهاى انواع فقر را به تمامى بر من ببندد
وَقُوَّةً تَرُدُّ بِها عَنّى کُلَّ ضَعْفٍ
و نیرویى به من ده که هرگونه سستى را از من بازگرداند
وَعِزّاً تُکْرِمُنى بِهِ عَنْ کُلِّ ذُلٍّ
و عزتى که از هر خوارى مرا گرامى دارى
وَرِفْعَةً تَرْفَعُنى بِها عَنْ کُلِّ ضَعَةٍ
و رفعت مقامى که بدان وسیله مرا از هر پستى بلند کنى
وَاَمْناً تَرُدُّ بِهِ عَنّى کُلَّ خَوْفٍ
و امنیتى که به وسیله آن هر ترسى را از من دور کنى
وَعافِیَةً تَسْتُرُنى بِها عَنْ کُلِّ بلاءٍ
و تندرستى که بدان وسیله مرا از هر بلایى بپوشانى
وَعِلْماً تَفْتَحُ لى بِهِ کُلَّ یَقینٍ
و دانشى که به آن هر یقینى را بر من مفتوح گردانى
وَیَقیناً تُذْهِبُ بِهِ عَنّى کُلَّ شَکٍّ
و یقینى که بدان وسیله هر شک و تردیدى را از من دور سازى
وَدُعاءً تَبْسُطُ لى بِهِ الاِْجابَةَ فى هذِهِ اللَّیْلَةِ
و دعائى که اجابتش را بر من بگسترانى همین امشب
هذِهِ السّاعَةِ السّاعَةِ السّاعَةِ السّاعَةِ یا کَریمُ
و در همین ساعت، همین ساعت، همین ساعت، همین ساعت اى بزرگوار
وَخَوْفاً تَنْشُرُ لى بِهِ کُلَّ رَحْمَةٍ
و ترسى به من بده که هر رحمتى را بدان وسیله بر من بگسترانى
وَعِصْمَةً تَحُولُ بِها بَیْنى وَبَیْنَ الذُّنُوبِ حَتّى اُفْلِحَ بِها
و مرا چنان خودنگهدار کن که همان حالت میان من و گناهان حائل شود
عِنْدَ الْمَعْصُومینَ عِنْدَکَ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ
و بدان وسیله در پیشگاه معصومین (و خود نگهداران) درگاهت رستگار باشم اى مهربانترین مهربانان
3- به فرموده "شیخ مفید"، در این شب صلوات بسیار فرستد و بر ظالمان بر آل محمد(ص) و همچنین بر قاتل امیرمومنان(ع) بسیار لعن و نفرین فرستد و هم برای خویش و پدر و مادرش و سایر مومنان و مومنات دعا کند.
دعا برای وجود مبارک امام زمان(عج) و فرج آن حضرت، یکی دیگر از اعمال این شب است. در روایتی که "سید بن طاووس" از حماد بن عثمان نقل کرده می خوانیم:
در شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان به محضر امام صادق(ع) شرفیاب شدم. امام از من پرسید که آیا غسل کرده ای؟ گفتم: آری امام(ع) حصیری طلبید و مرا نیز به کنارش فراخواند. آن حضرت (ع) مشغول نماز شد و من نیز نزدیک آن حضرت، نماز می خواندم. وقتی که از نمازها فارغ شدیم، آن حضرت دعا کرد و من آمین گفتم و این کار ادامه داشت تا صبح طلوع کرد. امام(ع) اذان و اقامه گفتند و برخی از خدمتکاران را فرا خواند و نماز صبح را به امامت آن حضرت(ع) به جا آوردیم.
امام صادق(ع) بعد از نماز، به تسبیح و تقدیس پروردگار پرداخت و بر پیامبر(ص) درود فرستاد و برای مومنان دعا کرد، آنگاه به سجده رفت و ساعتی در سجده بود و در آن مدت جز صدای نفس حضرت چیزی را نمی شنیدم، سپس دعایی خواند از جمله در دعایش عرض کرد:
وَ أسْألُکَ بِجَمیعِ ما سَأَلْتُکَ وَ ما لَمْ أَسْأَلْکَ،
از تو تقاضا مى کنم به جمیع آنچه که تو را با آن خواندم و آنچه را نخواندم،
مِنْ عَظیمِ جَلالِکَ ما لَوْ عَلِمْتُهُ لَسَأَلْتُکَ بِهِ،
از عظیم جلال تو که اگر مى‌دانستم، تو را با آن خواندم
أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَ أَهْلِ بَیتِهِ،
از تو مى خواهم بر محمد و اهل بیتش درود بفرستى
وَ أَنْ تَأْذَنَ لِفَرَجِ مَنْ بِفَرَجِهِ فَرَجُ أَوْلِیائِکَ وَ أَصْفِیائِکَ مِنْ خَلْقِکَ،
و اجازه فرج و ظهور کسى را بدهى که با ظهور او گشایشى در کار اولیاى تو و برگزیدگان از خلقت ظاهر مى شود
وَ بِهِ تُبیدُ الظّالِمینَ وَتُهْلِکُهُمْ،
و به وسیله او ظالمان را نابود و هلاک مى سازى.
عَجِّلْ ذلِکَ یا رَبَّ الْعالَمینَ.
اى پروردگار عالمیان، در ظهورش تعجیل فرما
پس از آن امام(ع) سر از سجده برداشت، عرض کردم: جانم به فدایت! شما برای فرج کسی دعا کردید که با فرج او گشایشی در کار دوستان و اولیای الهی حاصل خواهد شد، مگر آن کس شما نیستید؟ امام(ع) فرمود: نه! او قائم آل محمد(ص) است.
آنگاه امام صادق(ع) نشانه های ظهورش را بیان کرد و در ادامه فرمودند: " شب و روز، منتظر ظهور مولایت باش، زیرا خداوند هر روز در شان و کاری است و انجام کاری او را از کار دیگر باز نمی‌دارد" (و توقع امر صاحبک لیلک و نهارک، فان الله کل یوم هو فی شان، لا یشغله شان عن شان)
نکته:
از شب بیست و یکم، دهه آخر ماه رمضان شروع می شود که بسیار پرارزش و مغتنم است، در هر شب از شب های این دهه، غسل مستحب است و روایت شده است که رسول خدا(ص) در هر شب از شب های دهه آخر ماه رمضان غسل کرد.
همچنین اعتکاف در مساجد جامع در این دهه مستحب است و فضیلت فراوان دارد و در روایتی از رسول خدا(ص) اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان برابر دو حج و دو عمره شمرده شده است.
رسول خدا(ص) در دهه آخر ماه رمضان در مسجد معتکف می شدند. بسترشان را جمع می کردند و آماده و مهیا و با نشاط به شب‌زنده‌داری و عبادات می پرداختند (بسیاری از مسلمانان نیز در این امر به آن حضرت اقتدا می‌کردند) برخلاف آنچه بعضی از ناآگاهان می پندارند که با گذشت شب های قدر برنامه ماه مبارک رمضان تمام شده است.