نظریات و رهنمودهای بزرگان جهان ائمه معصومین سلام الله علیهم در رابطه بافضیلت نیکی نمودن و نیکوکاری

فضيلتِ نيكى كردن :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

زِينَةُ العِلمِ ، الإحْسانُ .

زيورِ دانش ، نيكوكارى است .

( بحار الأنوار : ۷۴/۴۱۸/۴۰ )

امام على عليه السلام :

 أحَقُّ النّاسِ بالإحْسانِ ، مَن أحْسَنَ اللّه ُ إلَيهِ، و بَسَطَ بالقُدْرَةِ يَدَيهِ .

 سزاوارترين مردم به نيكى كردن ، كسى است كه خداوند به او نيكى كرده و قدرت در اختيارش نهاده است .

(غرر الحكم : ۳۳۶۹ )

امام على عليه السلام :

 الإحْسانُ ، غَريزَةُ الأخْيـارِ و الإساءَةُ ، غَريزَةُ الأشْرارِ .

 نيكى كردن ، سرشت خوبان است و بدى كردن ، سرشت بدكاران .

(غرر الحكم : ۲۰۲۹ )

امام على عليه السلام :

الإحْسانُ ، غُنْمٌ .

 نيكى كردن ، غنيمت است .

( غرر الحكم : ۱۵۶ )

امام على عليه السلام :

 الإحْسانُ ، ذُخْرٌ و الكَريمُ ، مَن حازَهُ .

نيكى كردن ، گنج است و كريم ، كسى است كه مالك اين گنج شود .

(غرر الحكم : ۱۱۳۵ )

امام على عليه السلام :

علَيكَ بالإحْسانِ ؛ فإنَّهُ أفْضَلُ زِراعَةٍ ، و أرْبَحُ بِضاعَةٍ .

 بر تو باد نيكوكارى ؛ كه آن بهترين كشت و سود آورترين كالاست.

( غرر الحكم : ۶۱۱۲ )

امام على عليه السلام :

 أفْضَلُ الإيمانِ ، الإحْسانُ .

 برترين ايمان ، نيكوكارى است.

(غرر الحكم : ۲۸۷۰ )

امام على عليه السلام :

 بالإحْسانِ و تَغَمُّدِ الذُّنوبِ بالغُفرانِ ، يَعْظُمُ المَجدُ .

 با نيكى كردن و چشم پوشى از گناهان ، عزّت و احترام زياد مى شود .

( غرر الحكم : ۴۳۳۶ )

امام على عليه السلام :

 رأسُ الإيمانِ ، الإحْسانُ إلى النّاسِ .

رأس ايمان ، نيكى كردن به مردم است .

(غرر الحكم : ۵۲۵۳ )

امام على عليه السلام :

 نِعْمَ زادُ المَعادِ ،الإحْسانُ إلى العِبادِ !

 چه نيكو توشه اى است براى معاد، نيكى كردن به بندگان !

( غرر الحكم : ۹۹۱۲ )

امام على عليه السلام :

 زَكاةُ الظَّفَرِ، الإحْسانُ . 

 زكات پيروزى  ، نيكى كردن است .

(غرر الحكم : ۵۴۵۰ )

امام على عليه السلام :

 صَنائعُ الإحْسانِ ، مِن فَضائلِ الإنسانِ

 انجام نيكوكارى ، از فضايل انسان است.

( غرر الحكم : ۵۸۳۴ )

امام على عليه السلام :

 لَو رأيتُـمُ الإحْسانَ ، شَخْصـا لَرأيتُموهُ شَكْلاً جَميلاً يَفوقُ العالَمينَ .

اگر نيكوكارى مجسّم مى شد، بي گمان آن را در شكل و قيافه اى زيباتر از همه جهانيان مى ديديد .

(غرر الحكم : ۷۶۰۱ )

امام صادق عليه السلام ـ به اسحاق بن عمّار ـ فرمود :

 أحسِنْ ، يا إسحاقُ ! إلى أوليائي ما اسْتَطَعْتَ ؛ 

فما أحسَنَ مؤمنٌ إلى مؤمنٍ و لا أعانَهُ  ، إلاّ خَمَشَ وَجهَ إبْليسَ  وَ قرَّحَ قَلبَهُ .

 اى اسحاق ! تا مى توانى به دوستداران من نيكى كن ؛

زيرا هيچ مؤمنى به مؤمن ديگر نيكى نكرد و او را يارى نداد ، مگر اين كه با آن كار چهره ابليس را خراشيد و دلش را جريحه دار كرد .

( الكافي : ۲/۲۰۷/۹ )

نيكوكارى و محبّت :

امام على عليه السلام :

 الإحْسانُ ،  مَحَبّةٌ .

نيكوكارى ، محبّت است .

(غرر الحكم : ۱۰۹)

امام على عليه السلام :

 سَببُ المَحَبّةِ ، الإحْسانُ .

 نيكى كردن ، سبب محبّت است .

(غرر الحكم : ۵۵۱۸ )

امام على عليه السلام :

مَن كَثُرَ إحْسانُهُ ، أحَبَّهُ إخْوانُهُ .

آن كه احسانش زياد باشد ، دوستان و برادرانش او را دوست بدارند .

(غرر الحكم : ۸۴۷۳ )

امام على عليه السلام :

مَن كَثُرَ إحْسانُهُ  ، كَثُرَ خَدَمُهُ و أعْوانُهُ .

آن كه بسيار نيكوكار باشد ، خدمت گزاران و يارانش بسيار شود.

(غرر الحكم : ۸۶۱۵ )

امام على عليه السلام :

مَن أحْسَنَ إلى النّاسِ ، اسْتَدامَ مِنهُمُ المَحَبَّةَ .

آن كه به مردم نيكى كند ، محبّت آنان را [ نسبت به خود ] استمرار بخشد.

(غرر الحكم : ۸۷۱۵ )

با احسان، دلها به دست آيد :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 جُبِلَتِ القُلوبُ ، على حُبِّ مَن أحسَنَ إلَيها  و بُغْضِ مَن أساءَ إلَيها .

 دلها  ، بر محبت كسى كه به آنها خوبى كند و بر نفرت از كسى كه به آنها بدى روا دارد ، سرشته شده است .

( تحف العقول : ۳۷ )

امام على عليه السلام :

الإحْسانُ ، يَستعبدُ الإنسانَ .

 نيكى كردن ، انسان را بنده[ ى احسان كننده ] مى كند .

(غرر الحكم : ۷۸۳ )

امام على عليه السلام :

 الإنْسانُ ، عَبدُ الإحْسانِ .

 انسان ، بنده احسان است .

(غرر الحكم : ۲۶۳ )

امام على عليه السلام :

 الإحْسانُ ، يَسْتَرِقُّ الإنسانَ .

 نيكى كردن، آدمى را به بند [ احسان كننده ] مى كشد .

( غرر الحكم : ۱۰۵۸ )

امام على عليه السلام :

 كَم مِن إنسانٍ  اسْتَعْبَدهُ إحْسانٌ !

 بسا انسانهايى كه بنده احسان شده اند !

(غرر الحكم : ۶۹۳۰ )

امام على عليه السلام :

أحسِنْ ؛  تَسْتَرِقَّ .

 نيكى كن ؛ تا به بند كشى .

(غرر الحكم : ۲۲۲۷ )

امام على عليه السلام :

ما اسْتُعْبِدَ الكِرامُ ، بمِثْلِ الإكْرامِ .

بزرگواران ، با چيزى همانند اكرام ، به بندگى گرفته نشدند .

(غرر الحكم : ۹۷۰۱ )

امام على عليه السلام :

بالإحْسانِ ، تُمْلَكُ القُلوبُ .

 با نيكى كردن ، دلها تصرّف مى شود .

( غرر الحكم : ۴۳۳۹ )

امام على عليه السلام :

 احْتَجْ إلى مَن شِئتَ  ؛ تَكُن أسيرَهُ

و اسْتَغْنِ عَمَّن شِئتَ ؛ تَكُنْ نَظيرَهُ 

و أفْضِلْ على مَن شِئتَ ؛ تَكُن أميرَهُ .

 دست نياز به سوى هر كه خواهى دراز كن ؛ تا اسير او شوى 

و از هر كه خواهى بى نيازى جوى ؛ تا همتاى او گردى

  و به هر كه خواهى خوبى كن ؛ تا فرمانرواى او باشى .

( الإرشاد : ۱/۳۰۳ )

خوبى كردن به كسى كه بدى كرده است :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 أحْسِنْ ، إلى مَن أساءَ إلَيكَ

به كسى كه در حقّ تو بدى كرده است ، خوبى كن .

( كنز الفوائد : ۲/۳۱ )

امام على عليه السلام :

إنّ إحْسانَكَ  ، إلى مَن كادَكَ مِن الأضْدادِ و الحُسّادِ ، لأغْيَظُ علَيهِم ، مِن مَواقِعِ إساءتِكَ مِنهُم

و هُو داعٍ إلى صَلاحِهِم .

 خوبى كردن تو به دشمنان و بد خواهانت از بدى كردنت به آنها ، در ايشان مؤثرتر است

و موجب اصلاح آنان مى شود .

(غرر الحكم : ۳۶۳۷ )

امام على عليه السلام :

أحْسِنْ إلى المُسيءِ ؛ تَمْلِكْهُ .

 به آن كه بد كرده است خوبى كن ؛ تا مالكش شوى .

( غرر الحكم : ۲۲۷۳ )

امام على عليه السلام :

 أصْلِحِ المُسيءَ  ، بحُسْنِ فِعالِكَ

و دُلَّ على الخَيرِ ، بجَميلِ مَقالِكَ .

با كردار نيك خود ، بدكردار را  ، اصلاح كن

و با گفتار خوش و زيبايت ، به خير و خوبى ، راهنمايى كن .

(غرر الحكم : ۲۳۰۴ )

امام على عليه السلام :

الإحْسانُ إلى المُسيءِ ، أحسَنُ الفَضْلِ .

 نيكى كردن به بدى كننده ، نيكوترين احسان است .

(غرر الحكم : ۱۳۴۴ )

امام على عليه السلام :

الإحْسانُ إلى المُسيءِ ، يَسْتَصْلِحُ العَدُوَّ .

نيكى كردن به آن كه بدى كرده است ، دشمن را به آشتى كشاند .

(غرر الحكم : ۱۵۱۷ )

امام على عليه السلام :

اجْعَلْ جَزاءَ النِّعْمَةِ علَيكَ ، الإحْسانَ إلى مَن أساءَ إلَيكَ .

 پاداش نعمتى را كه به تو داده شده ، نيكى كردن به كسى قرار ده كه در حقّ تو بدى كرده است.

(غرر الحكم : ۲۴۶۸ )

امام على عليه السلام :

 لا يَحوزُ الغُفْرانَ ، إلاّ مَن قابَلَ الإساءَةَ بالإحْسانِ .

آمرزش را به دست نياورد ، مگر كسى كه بدى را با نيكى پاسخ دهد .

(غرر الحكم : ۱۰۷۵۶ )

امام على عليه السلام :

 لا يَكونَـنَّ أخـوكَ على الإسـاءَةِ إلَيكَ  ، أقوى منكَ على الإحْسانِ إلَيهِ .

مبادا قدرتِ برادرت بر بدى كردن با تو، بيشتر از قدرتِ تو بر خوبى كردن به او باشد .

(غرر الحكم : ۱۰۳۶۸ )

نيكوكار:

امام على عليه السلام :

المُحسِنُ مُعانٌ . المُسيءُ مُهانٌ .

نيكوكار يارى شود . بدى كننده خوار و بى كس مانَد .

(غرر الحكم : ۱۹۱ )

امام على عليه السلام :

المُحسِنُ حَيٌّ  ، و إن نُقِلَ إلى مَنازِلِ الأمْواتِ .

 نيكوكار زنده است ، هرچند به خانه هاى مردگان منتقل شود .

(غرر الحكم : ۱۵۲۱ )

امام على عليه السلام :

 المُحسِنُ  ، مَن عَمَّ النّاسَ بالإحْسانِ .

 نيكوكار، كسى است كه به همه مردم نيكى كند .

(غرر الحكم : ۱۶۹۹ )

امام على عليه السلام :

 إنَّ المؤمنينَ  ، مُحْسِنونَ .

 همانا مؤمنان ، نيكو كارند .

(غرر الحكم : ۳۵۳۵ )

امام على عليه السلام :

كُلُّ مُحسِنٍ ، مُسْتَأنسٌ .

 هر نيكوكارى  ، محبوب است .

( غرر الحكم : ۶۸۴۱ )

خداوند با نيكوكاران است :

امام على عليه السلام :

ألا و إنّي مَخْصوصٌ في القُرآنِ بأسماءٍ ؛ احْذَروا أن تُغْلَبوا علَيها  فتَضِلّوا في دِينِكُم···

أنا « المُحسِنُ  » يقولُ اللّه ُ عزّ و جلّ : « إنَّ اللّه َ لَمعَ المحسنينَ . »

 بدانيد كه من در قرآن به نام هايى ويژه گشته ام ؛ مبادا بر اين نام ها چيره شويد كه در دين خود گمراه و سرگشته خواهيد شد··· .

من هستم آن « محسن » و نيكوكارى كه خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد : « همانا خداوند با نيكوكاران است . » 

( معاني الأخبار : ۵۹/۹ )

امام باقر عليه السلام ـ درباره آيه « همانا خداوند با نيكوكاران است . » ( العنكبوت : ۶۹ ) ـ فرمود :

هذهِ الآيةُ  - لآلِ محمّدٍ صلى الله عليه و آله - و لأشْياعِهِم .

 اين آيه درباره خاندان محمّد ـ صلوات اللّه عليهم ـ و پيروان آنهاست .

( تفسير القمّي : ۲/۱۵۱ )

تفسير نيكوكارى :

تفسير نور الثقلين :

درباره آيه « و دينِ چه كسى بهتر است از كسى كه از روى اخلاص رو به خدا كند و نيكوكار بُوَد  ؟» ( النساء : ۱۲۵ )   روايت شده است كه

از پيامبر صلى الله عليه و آله درباره نيكى و احسان سؤال شد .  

فقالَ : أنْ تَعبُدَ اللّه َ كأنَّكَ تَراهُ ؛  فإنْ لَم تَكُن تَراهُ ، فإنَّهُ يَراكَ .

فرمود : احسان اين است كه خداى را چنان پرستى كه گويى او را مى بينى ؛ زيرا اگر تو او را نبينى او تو را مى بيند .

( تفسير نور الثقلين : ۱/۵۵۳/۵۷۹ )

المحاسن ـ به نقل از عمر بن يزيد ـ :

سَمِعتُ أبا عبدِ اللّه ِ عليه السلام يقولُ :

 إذا أحسَنَ المؤمنُ عَملَهُ ، ضاعَفَ اللّه ُ عمَلَهُ لكلِّ حَسنةٍ سَبعَمائةٍ ···

فقلتُ لَهُ : و ما الإحْسانُ ؟

 فقالَ: إذا صَلّيْتَ ، فأحسِنْ رُكوعَكَ و سُجودَكَ

و إذا صُمْتَ ، فَتَوقَّ كلَّ ما فيهِ فَسادُ صَومِكَ ···

و كلُّ عَملٍ تَعمَلُهُ للّه ِ، فلْيَكُن نَقِيّا مِنَ الدَّنَسِ .

از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود :

هرگاه مؤمن كارش را نيكو انجام دهد، خداوند هر كار نيك او را هفتصد برابر گرداند ··· .

عرض كردم : نيكوكارى چيست ؟

فرمود : [ نيكوكارى اين است كه ] چون نمازگزارى ، ركوع و سجودت را نيكو به جاى آور

و هرگاه روزه گرفتى  ، از هر آنچه روزه را تباه و باطل مى كند ، دورى كن ···

و هر كارى كه براى خدا مى كنى ، بايد از آلودگى پاك باشد.

( المحاسن : ۱ / ۳۹۶ / ۸۸۷ )

هر كه نيكى كند ، به خود كرده است :

امام على عليه السلام :

 إنّكَ إنْ أحسَنْتَ  ، فنفسَكَ تُكْرِمُ  و إلَيها تُحْسِنُ .

إنّكَ إنْ أسأتَ ،  فنَفسَكَ تَمْتَهِنُ  و إيّاها تَغْبِنُ .

 تو اگر نيكى كنى ، خودت را گرامى داشته اى و به خودت نيكى كرده اى .

اگر بدى كنى ، خودت را خوار كرده اى و به خودت زيان رسانده اى .

(غرر الحكم : ۳۸۰۸ ـ ۳۸۰۹ )

ثمرات نيكوكارى در دنيا ، نتيجه نيكوكارى مشركان :

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به عدى بن حاتم ـ فرمود :

إنَّ أباكَ أرادَ أمْرا ، فأدْرَكَهُ ؛

يَعني : الذِّكْرَ .

پدر تو دنبال چيزى بود و به آن رسيد ؛

يعنى : نام و آوازه .

( كنز العمّال : ۱۶۴۹۵ )

كنز العمّال ـ به نقل از سلمان بن عامر ضبّى ـ :

يا رسولَ اللّه ِ! إنَّ أبي كانَ يَقْري الضَّيفَ  و يُكْرِمُ الجارَ  و يَفي بالذِّمَّةِ  و يُعْطي في النّائِبَةِ .

فما يَنْفَعُهُ ذلكَ ؟

قالَ : ماتَ مُشْرِكا ؟

قلتُ : نَعَم .

قالَ : أمَا إنَّها لا تَنْفَعُهُ ،و لكنَّها تَكونُ في عَقِبهِ أنَّهُم لَن يُخْزَوا أبَدا و لَن يُذَلّوا أبَدا  و لَن يَفْتَقِروا أبَدا .

عرض كردم : اى رسول خدا! پدرم مردى ميهمان نواز و همسايه دار بود ، به پيمان وفا مى كرد و در گرفتاريها و سختيها دستگير بود .

آيا اينها براى او سودى دارد ؟

پيامبر پرسيد : آيا او مشرك، مرد ؟

عرض كردم : آرى .

فرمود : اينها به حال او سودى ندارد، امّا به سبب اين كارها بازماندگان او هرگز گرفتار و خوار و نيازمند نمى شوند .

( كنز العمّال : ۱۶۴۸۹ )

كنز العمّال ـ به نقل از عايشه ـ :

قلتُ : يا رسولَ اللّه ِ !  ابنُ جدعانَ كانَ في الجاهليّةِ ، يَصِلُ الرَّحِمَ  و يُطِعمُ المِسكِينَ .

فهل ذلكَ نافِعُهُ ؟

قالَ : يا عائشةُ ! إنَّه لَم يَقُلْ يَوما : رَبِّ اغْفِرْ لي خَطيئَتي ، يَومَ الدِّينِ .

عرض كردم : اى رسول خدا ! ابن جدعان در زمان جاهليت ، صله رحم به جاى مى آورد و مستمندان را اطعام مى كرد

آيا اينها سودى به حال او دارند ؟

فرمود : اى عايشه ! او حتى يك روز نگفت : پروردگارا ! در روز جزا ، گناه مرا ببخش .

( كنز العمّال : ۱۶۴۹۱ )

نمك نشناسى :

امام على عليه السلام :

 جُحودُ الإحْسانِ ، يَحدو على قُبحِ الامْتِنانِ .

ناديده گرفتن احسان [ ديگران ]، منت گذارى زشت آنان را سبب مى شود .

(غرر الحكم : ۴۷۹۸ )

امام على عليه السلام :

جُحودُ الإحْسانِ ، يُوجِبُ الحِرْمانَ .

 ناديده گرفتن احسان ، موجب محروميت [ از احسان ] مى شود .

( غرر الحكم : ۴۷۹۹ )

امام على عليه السلام :

 مَن كَتمَ الإحْسانَ ، عُوقِبَ بالحِرْمانِ .

هركه نيكى [ ديگران ] را پوشيده بدارد ، با [ كيفرِ] محروميت  مجازات شود .

(غرر الحكم : ۸۳۳۳  )

گوناگون :

امام على عليه السلام :

مَن قَطعَ مَعْهودَ إحْسانِهِ  ، قَطعَ اللّه ُ مَوجودَ إمْكانِهِ .

كسى كه رشته احسان خود را قطع كند، خداوند توانايى [ بر نيكى كردن ] را از او بگيرد.

(غرر الحكم : ۸۱۳۰ )

امام على عليه السلام :

 تَمامُ الإحْسانِ  ، تَرْكُ المَنِّ بِهِ .

كمال احسان ، منّت ننهادن به سبب آن است .

(غرر الحكم : ۴۴۸۳ )

امام كاظم عليه السلام :

مَن لم يَجِدْ للإساءَةِ مَضَضا ، لَم يَكُنْ عِندَهُ للإحْسانِ مَوْقِعٌ .

هركه بدى برايش ناگوار و رنج آور نباشد ، خوبى و احسان نيز در نظرش جايگاهى ندارد.

( أعلام الدين : ۳۰۵ )

میزان الحکمه،جلد سوم.