دعا درخواست صحبت بنده است با خدا، دست‌ها را بالا برده با چشمانی خیس از اشکِ تمنا و با دلی آکنده از عشق الهی، حاجات خود را به زبان معرفت بیان می‌کنیم و ضمن ستایش معبود، به تشکر و سپاسگزاری از نعمات و داشته‌ها و طلب حاجات و نداشته‌هایمان می پردازیم. امام، نعمت بی غایت است. امام دلیل بر هستی و وجود ماست. برای تشکر از خدا به خاطر وجود و حضور امام بر روی زمین، دست به دعا برمی‌داریم و به دلیل غیبت آن حضرت، ظهورش را می‌طلبیم. از همین رو، در فرهنگ شیعه دعاها و زیارات مربوط به امام زمان علیه السلام وجود دارد که در این مقاله، قصد داریم آنها را بررسی نماییم. لطفاً ما را همراهی کنید.
تفاوت دعا و زیارت
دعا، در لغت به معنی جذب کردن و متمایل کردن چیزی به سمت خویشتن به وسیله اصوات و کلمات است و در عرف به معنی تقاضا و درخواست از خداوند با حالت تضرع و خضوع است. در هنگام خواندن دعا بنده با خضوع و خشوع و با تضرع به درگاه الهی، پس از شکر و حمد به سبب نعمات فراوان، حاجات و خواسته‌های خویش را به درگاه معبود عرضه می‌کند و برای برآورده شدن آنها کلمات و جملات را با حالات مورد پسند خداوند که همانا فروتنی و تواضع است به زنجیر می‌کشد تا شاید با ترکیب عشق و اشک و بیان به مقصود برسد.
اما زیارت، در لغت به معنی میل و آهنگ کسی یا چیزی را کردن و در عرف، به معنی آمدن نزد کسی به نیت تکریم و بزرگداشت ایشان و حظ معنوی از همجواری با ایشان است که آداب به خصوصی دارد. زیارت نامه، در واقع متونی احساسی و سرشار از کلمات و جملات ناب مرید است که برای مراد خود می‌خواند و آداب زیارت را به جا می‌آورد. زیارتنامهها معمولاً به هنگام زیارت از نزدیک قرائت می‌شوند ولی چون شیعه، همیشه و در هر زمان امکان رفتن به زیارت را ندارد، میتوان آنها را در هر زمان و مکان دیگری نیز قرائت کرد.
دعاهای مربوط به امام زمان
شیعه، سال‌هاست در حسرت ظهور امام عصر خویش به سر می‌برد. سال‌هاست مشتاق یک نگاه از ناحیه حجت خداست. از این رو، همیشه دست به دعا بوده تا مگر با زاری و تضرع به درگاه خداوند، به دیدار بقیه الله نائل شود. از این رو برای ارتباط با امام زمان عجل الله و طلب حاجات خود درباره آن حضرت، دعاهای بسیاری برای زمان‌ها و مکان‌های مختلف تدارک دیده است که البته همگی آنها از ناحیه امامان و بزرگان دین توصیه شده‌اند. از آن جمله‌اند؛
دعای سلامتی امام زمان علیه السلام
در عصر غیبت که شیعه امام عصر خود را نمی‌بیند و از احوال ایشان بی‌خبر است دعا برای سلامتی امام زمان عجل الله کمترین کاریست که بدون محدودیت زمانی و مکانی می‌تواند انجام دهد. دعای« اللهم کن لولیک الحجه ابن الحسن…» معروف به دعای سلامتی امام زمان علیه السلام است که بزرگان دین بر خواندن آن بسیار تأکید نموده‌اند.
شیخ کلینی، خواندن این دعا را در شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان بسیار توصیه کرده است اما، مقبولیت خواندن این دعا در تمام ایام ماه رمضان و حتی در تمام لحظات عمر را تاکید نموده است. [۱]
دعای عهد
دعایی است مبنی بر تجدید بیعت با امام زمان عجل الله که از امام صادق علیه السلام روایت شده است و خواندن آن در ایام غیبت، برای اتصال شیعه با امام خود بسیار توصیه شده است. گفته شده مداومت بر خواندن این دعا در هنگام صبح به مدت چهل روز، خواننده آن را از یاوران حضرت مهدی علیه السلام در هنگام ظهور خواهد کرد. در متن دعا پس از سلام و درودِ مخصوص از جانب ساکنین تمام نقاط جهان، به پیشگاه امام مهدی علیه السلام، قرائت کننده دعا بر عهد و پیمان خود با آن حضرت تأکید کرده و تجدید بیعت می‌کند و از پیشگاه خداوند تقاضا می‌کند که در صورت موت قبل از ظهور، زنده شده و در صف یاران ولیعصر (عجل الله) قرار بگیرد.
دعای فرج امام زمان علیه السلام
که با مطلع «الهی عظم البلاء » شروع می‌شود و مشتمل بر سه بخش است. بخش اول به بزرگی امتحان و بلای الهی که مردم عصر غیبت به آن دچار شده‌اند اشاره می‌کند.
بخش دوم پس از سلام و درود بر ساحت پیامبر اکرم( صلی الله علیه) و ائمه اطهار (علیهم السلام ) از وجوب اطاعت از ایشان به سبب ولایت بر مؤمنان سخن به میان آمده است و در بخش سوم، با جملات دعایی از پیشگاه خداوند بزرگ درخواست نصرت و کفایت امور مؤمنان توسط ائمه معصومین (علیهم السلام) به سبب ولایت و مقام و منزلت بالایشان شده است. طبق روایات، دعای فرج از جانب خودِ امام زمان (علیه السلام ) نقل شده است. ماجرا از این قرار است که: احمد بن ابی لیث که یکی از شیعیان شهر بغداد بوده از ترس کشته شدن از بغداد گریخته و به کاظمین پناه برده بود. در خواب امام زمان (علیه السلام ) را می‌بیند. ایشان این دعا را به وی تعلیم می‌دهد و بشارت رهایی می‌دهد. پس از خواندن این دعا رهایی یافته از مرگ نجات پیدا می‌کند.
بر اساس روایات، مداومت بر خواندن این دعا برای آزادی اسیر و زندانی توصیه شده است.
دعای افتتاح
که وجه تسمیه آن به خاطر مطلع آغازین آن است: «اللّٰهُمَّ إِنِّى أَفْتَتِحُ الثَّناءَ بِحَمْدِکَ …»
این دعا را امام زمان علیه السلام به محمد بن عثمان، دومین نائب خاص خود، تعلیم داده و ایشان متن این دعا را نشر داده است. خواندن این دعا در شب‌های ماه مبارک رمضان بسیار توصیه شده است. روایت شده است که خود امام زمان علیه السلام این دعا را برای شیعیان خود نوشته است تا در ماه مبارک رمضان بخوانند. همانا فرشتگان آن را می‌شنوند و برای قاری آن استغفار می‌کنند» [۲]
دعای افتتاح به توصیف دولت کریمه حضرت مهدی (عجل الله) پس از ظهور پرداخته، ویژگی‌های حکومت آن حضرت را بیان نموده است.
دعای ندبه
دعایی است مشهور که خواندن آن در چهار عید، توصیه شده: روزهای جمعه، عید قربان، عید غدیر و عید فطر.
در کتاب « المزار الکبیر» که محمد بن جعفر مشهدی آن را به رشته تحریر درآورده، روایت آن از امام صادق(علیه السلام)، مورد تاکید است. در متن این دعا که بیشتر مبنی بر استغاثه و ندبه جهت فرج امام زمان (عجل الله) و برپایی دولت کریمه ایشان است، پس از حمد خداوند و درود بر پیامبر (صلی الله ) و ائمه اطهار (علیهم السلام ) اشاراتی به وقایع مهم دینی شده و پس از بیان خلاصه ای از زندگی پیامبران اولوالعزم، به ماجرای خلافت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام ) پرداخته است.
واژه ندبه، به معنی خواندن و مویه کردن بر شخصی با بیان خوبی‌های او است. این دعا به این نام خوانده می‌شود، چرا که با استغاثه و استمداد به درگاه خداوند، غم و ناراحتی ناشی از طولانی شدن غیبت امام زمان (علیه السلام ) را نشان می‌دهد.
دعای غریق
روایت این سند از امام صادق (علیه السلام ) مورد قبول بزرگان شیعه است. امام ششم شیعیان به شخصی به نام عبدالله بن سنان فرمودند:« به زودی ابتلایی به شما می‌رسد که نشانه آشکاری در آن نخواهید داشت و راهبر و پیشوا نهان خواهد بود، هیچ کس از آن نجات نخواهد یافت مگر آن که، مانند کسی که در حال غرق شدن است دست به دعا برداشته، استغاثه کند» و آن دعا چنین است: «یا الله، یا رحمان و یا رحیم یا مقلب القلوب، ثبت قلبی علی دینک»[۳]
دعای« اللهم ارزقنی توفیق الطاعه بعد المعصیه »
در مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی( رحمه الله) خواندن این دعا در ایام غیبت، توصیه شده است.[۴]
دعای شناخت امام زمان
روایت است که شخصی به نام زراره که از شاگردان امام صادق( علیه السلام ) بود، از ایشان پرسید:« اگر من زمان غیبت قائم( علیه السلام ) را درک کردم، چه کنم؟ » امام صادق( علیه السلام ) فرمدند:« اگر در زمان غیبت بودی و ان را درک نمودی، مداومت کن بر خواندن این دعا : اللهم عرفنی نفسک، فانک ان لم تعرفنی نفسک لم اعرف نبیک، اللهم عرفنی رسولک، فانک اِن لم تعرفنی رسولک، لم اعرف حجتک، اللهم عرفنی حجتک، فانک اِن لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی »[۵]
زیارات مربوط به حضرت مهدی علیه السلام
زیارت آل یاسین
که از زیارتنامه‌های مشهور حضرت مهدی (علیه السلام ) است و با این مطلع آغاز شده است:«سلامٌ علی آل یاسین». سپس به عناوینِ مختلف آن حضرت، درود فرستاده است. روایت است که این زیارت نامه، در توقیعی که خود امام زمان (عجل الله ) به ابوجعفر محمد بن عبدالله حمیری فرستاده‌اند، آمده است. وی از بزرگان شیعه در عصر غیبت صغری بوده و مکاتبات بسیاری با امام زمان (علیه السلام) داشته است.
پس از سلام به امام زمان (علیه السلام ) و پیامبر اکرم (صلوات الله )، برای تلألؤ ایمان و اندیشه و صیقل آنها با نور ایمان، از درگاه خداوند متعال تقاضای نصرت و یاری می‌نماید و برای سلامتی و تعجیل در قیام قائم (علیه السلام ) و گسترش عدل و قسط در زمین دعا می‌کند. این زیارتنامه به تصریح بزرگان و علمای دین، جزو بهترین و کامل‌ترین زیارتنامهها است که در همه جا و هر زمان میتوان آن را قرائت کرد.
زیارت ناحیه مقدسه
این زیارتنامه، به حضرت اباعبدالله امام حسین (علیه السلام ) اختصاص دارد و به شرح وقایع روز عاشورا می‌پردازد. امام زمان (علیه السلام ) طی توقیعی آن را به یکی از نائبان خاص خود فرستاده بودند و سپس از طریق ایشان در اختیار شیخ مفید و سید مرتضی قرار گرفته و به دست شیعه رسیده است. ذکر این زیارتنامه از :«ناحیه مقدسه» حضرت مهدی عجل الله دلیل نامگذاری آن بوده است. قرائت این زیارت، در روز عاشورا، بسیار سفارش شده ولی، محدودیتی برای خواندن آن، در سایر زمان ها، ذکر نشده است. مطلع نخست این زیارت نامه چنین است:« أَلسَّلامُ عَلى ادَمَ صِفْوَهِ اللهِ مِنْ خَلیقَتِهِ »
صلوات های مخصوص برای امام زمان
علاوه بر ادعیه و زیارات ذکر شده، در برخی منابع، صلوات مخصوص برای حضرت مهدی( علیه السلام) روایت شده است:
صلوات بر امام زمان( علیه السلام )
« اللهم صل علی ولیک و ابن اولیائک، الذینَ فَرضتَ طاعتهم، اللهم انتصر به لدینک وانصُر به اولیائک و اولیائه…»[۶]
صلوات ضراب اصفهانی
از جمله اعمالی که آیه الله بهجت، عصر روزهای جمعه تأکید بر انجام آن داشتند و بر آن مداومت می کردند، خواندن صلوات ضراب اصفهانی بود که از جانب امام زمان( علیه السلام ) روایت شده است و شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان آن را جزو اعمال روز جمعه ذکر کرده است و مطلع آن چنین است:« اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ حُجَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ …»[۷]
پی نوشت ها
۱-کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص ۱۶۲
۲-مجلسی، محمد باقر، زاد المعاد
۳-شیخ الصدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۵۱
۴-موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، مکیال المکارم، ج۲
۵-بحار الانوار، ج۲، ص۱۴۶
۶-مصباح المجتهد، ص۴۰۵
۷-البلد الامین،ص ۱۲۰ و مصباح المجتهد، ص۴۰۶
تحریریه بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)