اسرار اسارت حضرت زینب (س)

ماجرای اسارت زنان و کودکان کربلا بخشی جدانشدنی از این واقعه عظیم است که فاجعه کربلا و قیام عاشورا بدون آن معنا نمی شود. حضرت زینب سلام الله علیها در خردسالی پدربزرگ خود، پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله را از دست داد. مدتی بعد شاهد شهادت مادر گرامی خود بود و سپس شهادت پدر و بعد از آن ظلم ها و شهادت برادر بزرگ، امام حسن مجتبی علیه السلام را دید و تحمل کرد. گویی همه این وقایع سیر تربیتی داشته تا آن بانوی گرامی را برای وقایع کربلا آمده کند تا در مدت حدود هشت ساعت در روز عاشورا، شاهد شهادت برادر عزیز و امام بزرگوار خود، امام حسین علیه السلام باشد و فرزندان، عزیزان و یاران برادر خود را در دشت کربلا شهید و غرق خون ببیند. حتی فجایع پیش روی حضرت زینب سلام الله علیها به همین مرحله ختم نشد و اسارت، برگ جدیدی از مصائب در نظر گرفته شده برای ایشان بود تا این فصل از زندگی خود را نیز در نهایت صبر، بردباری، شجاعت و غیرت به اتمام برساند تا الگوی مناسب و کاملی برای زنان بعد از خود باشد.

در گفت وگویی که با آیت الله حسن ممدوحی، استاد حوزه و پژوهشگر دینی انجام داده ایم به بررسی وقایع پس از قیام عاشورا و ماجرای اسارت اهل بیت امام حسین علیه السلام پرداخته ایم تا ضرورت ها و اسرار این فصل از تاریخ زندگی حضرت زینب سلام الله علیها مشخص شود. آن طور که این کارشناس اسلامی توضیح می دهد، حضرت زینب سلام الله علیها هر چند که به اسارت رفت و همه عزیزان خود را از دست داد، اما چنان با عزت و غرور دینی از حق دفاع کرد که یزید هم ترسید. عبارت «ما رأیت الا جمیلا» آن قدر کوبنده بود که کاخ یزید را لرزاند. این اسارتی نیست که اسیر را در موضع ضعف قرار بدهد. در حالی که سخنرانی کوبنده و آگاه کننده حضرت زینب سلام الله علیها، نشان داد که یزیدیان چه جنایت بزرگی مرتکب شده اند و ضعف آن ها را برای همه آشکار کرد. آن هم ضعفی که اگر اسارت برای این خانواده رقم نمی خورد، شاید هرگز معلوم نمی شد.

رموز اسارت خانواده امام حسین علیه السلام

وقتی سیر کلی زندگی حضرت زینب سلام الله علیها را در نظر می گیریم، به نظر می رسد که از بدو تولد، یک سیر تربیتی و رشد شخصیتی برای ایشان در نظر گرفته شده تا برای فاجعه کربلا و اسارت بعد از آن آماده باشند. چرا این اتفاق ها برای آن حضرت روی داد؟ آیا حتماً باید ماجرای اسارت برای آن حضرت و سایر بازماندگان کربلا اتفاق می افتاد؟

اگر نکاه کلی به واقعه کربلا داشته باشیم و عمق و اصل جریانات را درک کنیم، متوجه می شویم که اصولاً باید یک زن عهده دار پیام رسانی کربلا می شد. در عین حال باید اسارت اتفاق می افتاد تا نهایت شقاوت یزیدیان معلوم شود. در نظر بگیرید اگر در جنگ تحمیلی که هشت سال در کشور ما روی داد، اگر اسارت گروهی از رزمندگان نبود و آن ها نمی آمدند و تعریف نمی کردند که صدام ملعون و رژیم بعث عراق چه ظلم هایی در حق آن ها کردند، نهایت پلیدی دشمن برای کسی معلوم نمی شد. حتی مردم آزاده خوی عراق بعد از جریانات اسارت متوجه ظلم هایی از صدام شدند که شاید تا آن زمان نمی دانستند.

اسارت عزتمندانه حضرت زینب سلام الله علیها

شاید در نظر عده ای به نظر برسد که اسارت، نوعی کوچک شدن با خود همراه دارد. در حالی که در ماجرای کوچه بنی هاشم می خوانیم که حضرت زهرا سلام الله علیها غیرتمندانه از امام زمان خود دفاع کرده و به شهادت رسید. در حالی که شاید اسارت این اندازه عزتمندانه به نظر نرسد.

این برداشت به نوع نگاه به ماجرای اسارت بستگی دارد. رزمنده ای که به اسارت می رود، گاهی ذلیلانه از موضع خود برمی گردد. اما گاهی می بینیم اسیری عزتمندانه بر موضع خود پای بر جا مانده است. حضرت زینب سلام الله علیها هر چند که به اسارت رفت و همه عزیزان خود را از دست داد، اما چنان با عزت و غرور دینی از حق دفاع کرد که یزید هم ترسید.

عبارت «ما رأیت الا جمیلا» آن قدر کوبنده بود که کاخ یزید را لرزاند. این اسارتی نیست که اسیر را در موضع ضعف قرار بدهد. در حالی که سخنرانی کوبنده و آگاه کننده حضرت زینب سلام الله علیها، نشان داد که یزیدیان چه جنایت بزرگی مرتکب شده اند و ضعف آن ها را برای همه آشکار کرد. آن هم ضعفی که اگر اسارت برای این خانواده رقم نمی خورد، شاید هرگز معلوم نمی شد.

کربلا در کربلا می ماند

با این توضیحات گویا ماجرای اسارت خانواده امام حسین علیه السلام حتمی بوده است.

بله. اسارت باید اتفاق می افتاد و این بعدی از فاجعه کربلا بود. اگر امام حسین علیه السلام می خواست رازهای قیام او پنهان بماند، هرگز زن ها و کودکان را همراه خود نمی برد. اما قرار بود پیام کربلا جهانی شود، در ذهن تاریخ ثبت شده و برای همیشه باقی بماند. این اتفاق جز با اسارت رفتن خانواده های مظلوم ممکن نبود.

اتفاقاً همین اسارت است که عزت امام حسین علیه السلام و حضرت زینب سلام الله علیها را بالا برده و به واقعه کربلا غنا بخشیده است. چون حتی انسان های بی دین و بی اعتقاد بر طبق فطرت خود اجازه تعرض به زن و بچه را نمی دهند. اما اسیر کردن عده ای مظلوم و بردن آن ها با پای برهنه در بیابان ها چهره پلید یزید و عبیدالله بن زیاد را معرفی می کند. این ظلم عظیم است اما حضرت زینب سلام الله علیها می دانست هر قدر این ظلم عظیم تر باشد، پیام آن ماندگارتر و ابعاد جلوه گری زیبایی حق و زشتی باطل نمایان تر خواهد شد.

ترویج و تبلیغ اسلام در ماجرای اسارت

در ماجرایی می خوانیم که پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله سفری از مدینه به سمت طایف داشتند که این سفر، یکی سفرهای بسیار سخت و طاقت فرسای آن حضرت محسوب می شود. به قدری که در طول این سفر مردم نادان به آن حضرت حمله کردند، دندان ایشان را با سنگ شکستند و تعرض ها و ظلم های زیادی به پیامبر خدا کردند. به اندازه ای ظلم ها زیاد بود که رسول خدا صلی الله علیه و آله ناگزیر شدند به باغ یک مردم یهودی دارد شده و به آنجا پناه ببرند.

غلام آن مردم یهودی که رسول خدا صلی الله علیه و آله پذیرایی کرد، مدتی با ایشان هم سخن شد. به اندازه ای تحت تأثیر کلام حق و روی خوش آن حضرت قرار گرفت که مسلمان شد. اگر تاریخ و وقایع این ماجرا را درست تحلیل کنیم به این نتیجه می رسیم که گویا ارزش داشت که آن حضرت این اندازه متحمل زحمت شوند تا یک نفر اسلام را بشناسد به قدری که خداوند در قرآن کریم می فرماید: «من احیاها کمن احیا الناس جمیعا» اگر یک نفر را با حقیقت اسلام آشنا و دلش را زنده کنید گویی همه انسان ها در تاریخ را زنده کرده اید.

این ماجرا را با رویداد اسارت اهل بیت امام حسین علیه السلام در واقعه کربلا مقایسه کنید تا متوجه شوید تحت تأثیر این اسارت، چقدر انسان ها در آن زمان و در طول تاریخ با حقیقت اسلام آشنا شدند و به اسلام پیوستند. حتی در کاخ یزید عده ای اسلام را شناختند، آن هم با دیدن حقانیت امام حسین علیه السلام.

به غیر از حر بن یزید ریاحی و چند نفر دیگر که در همان میدان کربلا به امام حسین علیه السلام پیوستند، حدود 15 نفر از لشکر ابن زیاد در همان صبح عاشورا به سمت امام آمدند. شاید در استدلال این افراد این نکته هم بوده باشد که این ها با زن و بچه آمده اند، پس نمی شود به آن ها حمله کرد. اصلاً با غیرت و مردانگی سازگار نیست که به زن و بچه حمله شود.

در بعد دیگری باید دقت شود که واقعه کربلا وقتی در ذهن ها باقی می ماند که علاوه بر شعور، دارای شور هم باشد. اسارت بخشی از این شور را فراهم می کند. پس حتماً باید ماجرای اسارت خانواده امام حسین علیه السلام اتفاق می افتاد.

شور و شعور در قیام عاشورا

چرا حتماً باید اسارت اتفاق می افتاد؟ مگر ماجرای شهادت امام حسین علیه السلام و 72 یار مؤمن و بر حق آن حضرت شور ماجرای کربلا را تأمین نمی کند؟

درست است که شهادت هم در کنار شعور، شور هم با خود دارد. اما اسارت زنان و کودکان حادثه ای است که نقش را برجسته تر کرده است. اگر همه کربلا در اقامه دلیل و برهان جمع می شد، باید همه مردم شعور درک واقعه را داشتند. اما می دانیم که همه شعور درک در این سطح را ندارند و در عین حال شوری نیاز است تا وقایع بهتر و مؤثرتر در ذهن ها باقی بمانند. هرچند شهادت هم دارای شور است اما کربلا آن قدر عظیم است که باید وقایع بزرگی در کنار هم قرار بگیرند تا اوج حقانیت اسلام را نمایش دهند.

استدلال ها و سخنرانی های امام حسین علیه السلام در کربلا را بخوانید و ببینید تا چه اندازه در اوج معرفت و شناخت خدا قرار دارد. این اوج معرفتی باید قالبی متناسب و در ظرف شور داشته باشد. مظلومیت هایی باید اتفاق می افتاد تا در کنار این معارف، قیام حضرت سیدالشهدا علیه السلام را جهانی کند.

به عنوان مثال وقتی خبر شهادت حضرت مسلم بن عقیل علیه السلام را برای امام حسین علیه السلام آوردند، اگر او فرزندی نداشت امام تنها می فرمود که «إنا لله و إنا إلیه راجعون.» اما ماجرای شهادت حضرت مسلم به این مرحله ختم نشد. امام فرزندان او را صدا کرد، آن ها را روی پای خود نشاند، نوازش کرده و مورد لطف قرار دادند. وقتی ماجرای شهادت امام حسین علیه السلام پیش می آید این سؤال مطرح می شود که چه کسی فرزندان امام دلداری را دلداری داد؟ این وقایع مطالب و موضوعاتی است که اوج مظلومیت حق را نمایش می دهد. اگر این رویدادها نبود درک اوج قیام حضرت سیدالشهدا علیه السلام سخت می شد و کربلا به این اندازه بعد از هزار و چهارصد سال در دنیا طنین انداز نبود.

جهان شمولی واقعه کربلا

با این توضیحات هر کسی می تواند نمونه ای مشابه خود را در کربلا پیدا کند؟ حتی حضور زنان هم به این دلیل است که زنان هم الگوی کربلایی داشته باشند؟

همین طور است. مخصوصاً وقتی قرار است کربلا در همه جغرافیای زمین و همه تاریخ زمان ماندگار شود مفهوم کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا عینیت داده شود، باید از هر قشری و هر جنسیت و سن و سالی نمونه ای در کربلا باشد. امروز در کربلا مشاهده می کنیم که علاوه بر مردان مؤمن و شجاع، حتی زنی حضور دارد که تا اوج معرفت و خداشناسی ارتقا پیدا کرده و همه زنان الگوی کامل و مشخصی برای خود دارند. در حالی که اگر حضرت زینب سلام الله علیها در کربلا حضور نداشتند و یا آن رشادت ها و شجاعت ها در ماجرای اسارت رقم نمی خورد، زنان الگویی در این زمینه نداشتند. آن حضرت مانند مادر گرامی خود نمونه کاملی از دفاع زنان از امام زمان خود هستند تا همه بدانند حتی زنان هم در دفاع از حق نقش مهمی بر عهده دارند. هرچند جهاد بر زنان واجب نیست، اما آن ها هم باید به نوبه خود از دین خدا و امام زمان خود دفاع کنند.

ضرورت الگوگیری از حضرت زینب سلام الله علیها

حضرت زینب سلام الله علیها چطور الگویی برای زنان امروز است؟ درواقع می خواهیم بدانیم چه ابعاد شخصیتی آن حضرت می تواند الگوی زنان امروز باشد؟

یکی از اصلی ترین وجهه های شخصیتی حضرت زینب سلام الله علیها صبر همراه با متانت و شجاعت آن حضرت است. ما در ماه محرم به مدت محدودی گوشه ای از وقایع عاشورا را می شنویم یا می خوانیم و به همان اندازه بی تاب می شویم. اما آن بانوی گرامی همه رویدادها و فجایع را در طول یک روز با چشم خود مشاهده کرد و در آخر هم خیمه ها را آتش زدند و زن ها و بچه ها را به اسارت بردند. با این وجود نه تنها صبور ب.د، بلکه حتی سخنرانی کوبنده و شجاعانه ای کرد. غیرت حضرت زینب سلام الله علیها مثال زدنی است. صبر همراه با مدیریت خانواده و 84 زن و کودکی که اسیر شده اند سخت است، اما آن حضرت به خوبی و به بهترین وجه آن را انجام دادند.

حضور اجتماعی حضرت زینب سلام الله علیها هم نمونه دیگری از الگو شدن آن حضرت برای زنان است. این حضور، حضور قدرتمندانه، همراه با حفظ حیا و حجاب، صبورانه و با رشادت است. به طوری که همه مردمی که مخاطب آن حضرت بودند می گفتند گویا حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام سخن می گوید. این غیرت و این شجاعت را از پدر گرامی خود داشت و مانند مادر خود از امام زمان خود دفاع کرد.

حتی وقتی دشمنان متعرض جان امام سجاد علیه السلام در آن بستر بیماری شدند، حضرت زینب سلام الله علیها خود را سپر امام زمان خود کرد و اجازه نداد به آن حضرت آسیبی برسانند. این اندازه شجاعت و صبر برای بانویی که عهده دار آن جمعیت زنان و کودکان داغ دیده است، الگوی خوبی است تا زنان در سختی ها و مشکلات مقاوم بوده و صبر و غیرت زینبی داشته باشند. هرچند این ها تنها نمونه ها و گوشه هایی از زندگی آن بانوی گرامی است و اگر بخواهیم ابعاد شخصیتی ایشان را بررسی کنیم، باید مدت ها درباره ایشان تحقیق و پژوهش شود.