احکام مربوط به غذا در قرآن و حکمت آنها

«فلینظر الانسان الی طعامه»

پس انسان به غذای خویش بنگرد.

برخی از احکام دین در قرآن فایده‏ های پزشکی و بهداشتی دارند که با پیشرفت علم پزشکی بدان‏ها پی برده شده است. دقت در دستورات و سفارشات غذایی قرآن کریم نشان می دهد که قرآن در حقیقت دستور اصلاح رژیم غذایی را برای بشریت آورده است. در ذیل به نمونه هایی از این نوع اشاره می گردد:

الف)ممنوعیت غذاهای غیر بهداشتی(پلید)

خباثت به چیزی گفته می‏شود که پلید است، یعنی امور پست و فاسد و گندیده و متعفن و غیر مطبوع که طبع انسان آن را نمی‏پسندد.بر این اساس، خوردن خوراک‏های خبیث که طبیعت انسان از آن‏ها متنفر است (میوه گندیده و...)، حرام است.زیرا فساد غذا و گندیدن و کپک زدن آن‏ها به واسطه تأثیر میکروب‏ها و قارچ‏های سمی که روی آن‏ها نشسته است و آن‏ها را مسموم و آلوده می‏کند، باعث انواع بیماری‏ها از جمله سرطان و... می‏شود.همچنین خوردن نجاسات، آب بینی، فرو بردن خلط سینه، خوردن خاک، خوردن خون، مردار، شراب، گوشت خوک و برخی از اجزای حیوان حلال گوشت، جزو غذاهای خبیثه محسوب می‏شود.و اسلام به واسطه ضررهای جبران ناپذیری که خوردن این دسته از غذاها بر جسم و روان انسان وارد می‏سازد، خوردن آن‏ها را حرام کرده است.

ب)ممنوعیت اسراف در غذا خوردن

اسراف در تغذیه به معنای پرخوری است که در قرآن نکوهش شده و جزو گناهان کبیره است و آیاتی در مذمت آن نازل شده است:از جمله انه لا یحب المسرفین.زیرا عدم حب الهی دال بر مبغوضیت است.
نیازهای طبیعی بدن انسان به عناصر اصلی غذایی (مواد قندی، چربی، پروتئین و ویتامین)با توجه به سن، جنس و نوع فعالیت، برای افراد گوناگون متفاوت است و اگر تغذیه از اعتدال خارج شود، برای انسان مضر است.بنابراین قرآن به قاعده کلی منع اسراف در خوردن و آشامیدن اشاره می‏کند که امروزه در علوم پزشکی و طب پیشگیری، جایگاه ویژه‏ای دارد.متخصصان علوم پزشکی و صاحب نظران تغذیه، ضررهای پرخوری را برشمرده‏اند:

1.سوءهاضمه و گشاد شدن معده و بزرگ شدن شکم.

2.بزرگ شدن معده که عارضه‏ای بسیار خطرناک است.

3.سوزش قلب، زیرا غذای بیش از حد نیاز مانند بار سنگینی است که بر دوش قلب گذاشته می‏شود.

4.چاقی که خود بیماری خطرناکی است.

5.تصلب شرائین.

6.نقرس که یک بیماری مفصلی همراه با حملات دردناک است و افرادی بدان مبتلا می‏شوند که غذای اصلی آنان را مواد گوشتی تشکیل می‏دهد(اسراف در خوردن نوعی غذا).

7.سنگ کلیه.افرادی که بیش‏تر غذای آنان را مواد گوشتی، شیر و پنیر تشکیل می‏دهد، بیش از دیگران در معرض ابتلا به سنگ کلیه قرار دارند(اسراف در خوردن نوعی غذا).

علاوه بر ضررهایی که پرخوری بر جسم می‏گذارد، عوارض روانی و روحی از جمله:سستی اراده، کودنی، میل به خواب مفرط و...را نیز باعث می‏شود.

بسیاری از متخصصان علوم پزشکی اعتقاد دارند که آیه کلوا و اشربوا و لا تسرفو، یک دستور مهم بهداشتی است.زیرا تحقیقات نشان می‏دهند، سرچشمه بسیاری از بیماری‏ها غذاهای اضافی است که به صورت جذب نشده در بدن انسان باقی می‏مانند.حتی برخی پزشکان اعتقاد دارند، این آیه نوعی درمان سرطان یا پیشگیری از آن است.

ج)ممنوعیت خوردن گوشت مردار

مردار عبارت است از جسم انسان یا حیوان مرده که یا خود مرده باشد و یا بر خلاف دستور شرع کشته شده باشد.

خدا در قرآن می‏فرماید:انّما حرم علیکم المیتة و... همانا او گوشت مردار را بر شما حرام کرد.آیه فوق در چهار سوره قرآن با الفاظ متفاوت تکرار شده است.

به نظر متخصصان علوم پزشکی، خون پس از مرگ‏ جانور با توجه به ترکیبات آن(به رغم این که قبل از مرگ بهترین وسیله دفاع از بدن بود)، به محل مناسبی برای رشد میکروب‏ها تبدیل خواهد شد.در بدن مردار، پس از یک ساعت خون رسوب می‏کند و پس از سه چهار ساعت عضلات منقبض می‏شوند و به خاطر وجود اسیدها(فسفریک، فورمیک و لاکتیک)بدن خشک می‏شود.سپس حالت قلیایی به بدن بر می‏گردد و خشک شدن بدن بر طرف می‏شود و جسم به تصرف میکروب‏ها در می‏آید.ابتدا میکروب‏های موجود در هوا و سپس میکروب‏های موجود در خون بدن شروع به تکثیر می‏کنند.در نتیجه بدن متعفن و متلاشی می‏شود. محبوس بودن خون نیز تعفن را تسریع و به تولید مثل میکروب‏ها کمک می‏کند.اما در ذبح شرعی، (سر بریدن حیوان)بریده شدن وریدها و شریان‏های بزرگ گردن باعث خروج تمام خون بدن حیوان خواهد شد و دست و پا زدن حیوان ذبح شده نیز به این امر کمک خواهد کرد.

د)ممنوعیت خوردن گوشت خوک

خوک یکی از حیوانات پستاندار است که در خشکی زندگی می‏کند و از گوشت و شیر آن استفاده می‏شود.ولی از نظر اسلام، نام این حیوان در فهرست غذاهای ممنوع قرار دارد.خدا در قرآن می‏فرماید:«انما حرم علیکم المیته و الدم و لحم الخنزیر و...»: خداوند تنها گوشت مردار و خون و گوشت خوک و... را حرام کرده است.

علت تأکید قرآن بر این مطلب به خاطر خطرات جسمی و روحی مصرف گوشت خوک و نیز آلودگی جامعه بشری به آن است.مصرف گوشت خوک بین یهودیان نیز ممنوع است و یکی از غذاهای حرام در شریعت موسی(ع)نیز است.اما متأسفانه هنوز مصرف گوشت خوک در برخی نقاط دنیا رواج دارد.
خوک حتی نزد اروپائیان که بیش‏تر گوشت آن را می‏خورند، سمبل بی‏غیرتی است.خوک غیرت ناموسی ندارد و نقطه مقابل خروس است.جفت خود را در معرض استفاده خوک‏های نر دیگر قرار می‏دهد و از این عمل، علاوه بر آن که باک ندارد، لذت هم می‏برد و این صفت در گوشتش تأثیراتی دارد.افرادی که از این گوشت تغذیه‏  می‏کنند، همان صفات و اخلاق رذیله را حاصل می‏کنند.در حالی که غیرت نسبت به دین و ناموس از صفات انبیا و ائمه طاهرین و مؤمنین است.

علاوه بر این ضررهای روانی و اخلاقی که از خوردن گوشت خوک حاصل می‏شود، دو دسته بیماری را سبب می‏شود:

الف)بیماری‏هایی که از جمله عوامل ابتلا به آن‏ها گوشت خوک است؛مانند:

1.اسهال خونی:در گوشت خوک انگل‏هایی به نام بالانتن دیوم زندگی می‏کنند که از اهم منابع انتشار این بیماری در سرتاسر جهان است.

2.انتامیب هیستولیتک:که انسان را به اسهال آمیبی مبتلا می‏سازد و خوک نقش ناقل این میکروب به انسان را ایفا می‏کند.

3.بیماری شبه باد سرخ:نوعی بیماری است که خوک به آن مبتلا می‏شود و به گروه خاصی از انسان‏ها، از قبیل قصاب‏ها و دباغ‏ها انتقال می‏یابد.در انسان به صورت لکه‏های سرخ و دردناک، توام با سوزش شدید روی دست ظاهر می‏شود.

4.تصلب شرائین:میزان چربی و اسید اوریک در گوشت خوک بسیار زیاد است و خوردن آن، نقش مهمی در تصلب شرائین در انسان دارد.

علاوه بر این‏ها، خوک از خوردن چیزهای پلید و کثیف، مانند مدفوع خود باک ندارد؛لذا بدن خوک جایگاه انواع میکروب‏هاست.

ب)بیماری‏هایی که تنها به علت خوردن گوشت خوک در انسان به وجود می‏آیند، عبارتند از:

1.کرم کدو:طول کرم کدو 2 تا 3 سانتی متر است و در عضلات و مغز خوک وجود دارد که انسان با خوردن گوشت و یا مغز خوک به آن مبتلا می‏شود.از عوارض این بیماری، نارسایی‏هایی در دستگاه گوارش است. مرض لادرری از همین کرم کدو به انسان منتقل می‏شود. 2.تری شینوز:طول کرم تری شینوز 3 تا 5 میلی متر است.این کرم از طریق خوردن گوشت خام یا نیم‏پز وارد بدن می‏شود و ضمن ایجاد جوش‏های پوستی، در عضلات انسان تخم گذاری می‏کند که باعث درد شدید عضلات، سختی تنفس، ناتوانی هنگام سخن گفتن و جویدن، و گاهی فلج عضلات تنفسی می‏شود.کرم ترشین در طول یک ماه، پانزده هزار تخم می‏گذارد.در یک کیلو گوشت خوک ممکن است 400 میلیون نوزاد کرم وجود داشته باشد.این کرم اولین بار در سال 1835 میلادی، توسط یک انگلیسی به نام پاژت کشف شد. تری شینوز می‏تواند به قلب نفوذ کند و باعث سکته‏های قلبی شود.پختن گوشت هم این کرم را نابود نمی‏کند.
3.بوتولیسم:گوشت خوک ثقیل الهضم است و معده را به زحمت می‏اندازد و باعث بوتولیسم می‏شوند.

ه)ممنوعیت نوشیدن شراب (خمر)

«خمر»به معنای پوشش است و به هر چیزی که چیز دیگر را بپوشاند و مخفی کند، «خمار»گویند.در شریعت به هر مسکر (مست کننده)خمر گویند؛خواه از انگور، خرما، کشمش یا هر مشروب الکلی دیگری باشد.استعمال واژه خمر برای این مایعات مسکر به این علت است که آن‏ها روی عقل پرده‏ای می‏افکنند و نمی‏گذارند، بد را از خوب و زشت را از زیبا تمیز دهد.بدین دلیل، نوشیدن آن حرام است.اولین کسی که به وجود ماده‏ای در خمر پی برد که سریع التبخیر است و بصیرت را از انسان دور می‏کند، جابر بن حیان، در قرن دوم هجری بود.

اثرات مضر نوشیدن مشروبات الکلی:

1.عقل، عالی‏ترین موهبت الهی به انسان است و اندیشه، امتیاز انسان به سایر حیوانات است.هنگامی که شراب انسان را مست می‏کند، عقل را زایل می‏سازد، او را از حوزه انسانیت خارج می‏سازد و به یک حیوان تبدیل می‏کند.

2.اگر دولت‏ها ضمانت کنند که درب نیمی از میخانه‏ها را ببندند، می‏توان ضمانت کرد، دیگر به نیمی از بیمارستان‏ها و تیمارستان‏ها نیاز نداریم.

3.مانع یاد خدا و نماز است.

4.در شخص الکلی عاطفه خانوادگی و محبت نسبت به زن و فرزند ضعیف می‏شود.

الکل با سرعت شگفت‏انگیزی از طریق بافت‏های مخاطی دهان و معده و ریه جذب و وارد خون می‏شود. پس از ورود الکل به معده، با توجه به نسبت آب موجود در آن، در تمام بافت‏های بدن توزیع می‏شود.اگر زن باردار مقداری مشروب الکلی مصرف کند، مقداری از الکل به جنینش می‏رسد و تقریبا روی مغز اثر می‏گذارد.
5 تا 10 درصد الکل مصرف شده، بدون هیچ گونه تبدیلی به وسیله کلیه و ریه دفع و بقیه در معرض اکسیده شدن در کبد قرار می‏گیرد و به گاز دی‏اکسید کربن (2oc)و آب و انرژی تبدیل می‏شود.میزان واحد کالری به دست آمده از یک گرم الکل 7 کالری است که باعث بی میلی به غذا می‏شود.در نتیجه، شخص دچار کمبود مواد غذایی در بدن می‏شود.مصرف زیاد الکل یا در واقع مشروبات الکلی، باعث گیجی و مستی می‏شود و عضوی که بیش از همه تأثیر می‏پذیرد، مغز است و قدرت عکس العمل مغز به شدت کاهش می‏یابد.در چنین شرایطی، انسان در معرض خطراتی مثل:تصادف، سقوط، اغما و مرگ در اثر تنگی نفس قرار می‏گیرد.

اثرات مضر نوشیدن مشروبات الکلی از نظر پزشکی عبارتند از:

1.ابتلا به بیماری‏های عصبی، گوارشی، قلبی، خونی و روانی، به دلیل اعتیاد به الکل.

2.اختلال در کار تعدادی از اعصاب که باعث ضعف عضلات، لرزش اندام‏ها و درد در ناحیه دست و پا می‏شود.
3.اختلال در یک عصب که با توجه به نوع عصب ممکن است به صورت فلج عصب صورت یا چشم باشد.
4.التهاب مری، استفراغ شدید خونی و سرطان مری.

5.التهاب حاد و مزمن معده، زخم معده و سرطان معده.90 درصد مبتلایان به سرطان معده از معتادان به مشروبات الکلی هستند.

6.نارسایی‏های فراوان مربوط به کبد و لوزالمعده.

7.کاهش پروتئین در بدن.

8.ضعف ماهیچه‏های قلب.مصرف مشروبات الکلی باعث چاقی و افزایش چربی خون می‏شود.
9.کاهش آهن خون، اسید کولیک، و ویتامین 12B در خون.

10.کاهش گلبول‏های قرمز خون و در نتیجه، زرد شدن پوست بدن.

11.هذیان گویی، رعشه و هیجان زدگی.

12.ابتلا به جنون کور ساکوف که عبارت است از ضعف ذاکره، هذیان گویی، التهاب پایانه عصبی و از بین رفتن قدرت تشخیص و شناخت.

13.اختلال در فعالیت‏های مغزی، ناتوانی در کنترل عواطف و از دست دادن قدرت تفکر.

جلوگیری از نوشیدن شراب و حکم به پلید بودن آن، یکی از معجزات علمی قرآن کریم است؛چرا که در شرایطی این احکام صادر شد که بشریت با علاقه و اشتها به شراب خواری روی آورده بود و از ضررهای بهداشتی آن اطلاع چندانی نداشت.در حقیقت، این ممنوعیت یکی از خدمات دین اسلام به بشریت بوده است.امروزه علوم پزشکی ضررهای بی‏شماری را برای نوشیدن مشروبات الکلی مطرح کرده‏اند که در جایگاه خود باید بررسی شوند.

منبع:

تلخیص از مجله رشد ( آموزش قرآن ) - زمستان 1383 - شماره 7، مقاله قرآن و علوم پزشکی از فریبا انجمی 

https://ahlolbait.com/content/4221/%D8%A7%D8%AD%DA%A9%D8%A7%D9%85-%D9%85%D8%B1%D8%A8%D9%88%D8%B7-%D8%A8%D9%87-%D8%BA%D8%B0%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%88-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA-%D8%A2%D9%86%D9%87%D8%A7