نظریات و رهنمودهای بزرگان جهان در رابطه با شیر مادر

إذا أرضَعَت کانَ لَها بِکلِّ مَصَّةٍ کعِدلِ عِتقِ مُحَرَّرٍ مِن وُلدِ إسماعیلَ، فَإِذا فَرَغَت مِن رَضاعِهِ ضَرَبَ مَلَک عَلی جَنبِها، و قالَ: اِستَأنِفِی العَمَلَ؛ فَقَد غُفِرَ لَک؛

ما در این فرصت در روزی که به روز جهانی شیر مادر نامگذاری شده است، از بیان آیات و روایات و البته علم امروز به این مهم می پردازیم.

آیه ۲۳۳ سوره بقره در واقع به سراغ یک مساله مهم، یعنی مساله" رضاع" (شیر دادن) و با تعبیراتی بسیار کوتاه و فشرده و در عین حال پر محتوا و آموزنده جزئیات این مساله را بازگو می کند:

«وَالْوَالِدَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلاَدَهُنَّ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَن یُتِمَّ الرَّضَاعَةَ وَعَلَی الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَکِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لاَ تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَهَا لاَ تُضَارَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلاَ مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَعَلَی الْوَارِثِ مِثْلُ ذلِکَ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالاً عَن تَرَاضٍ مِنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْهِمَا وَإِنْ أَرَدْتُّمْ أَن تَسْتَرْضِعُوا أَوْلاَدَکُمْ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْکُمْ إِذَا سَلَّمْتُمْ مَا آتَیْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ؛ و مادران فرزندانشان را دو سال کامل شیر می دهند، (این) برای کسی است که بخواهد شیر دادن را به اتمام رساند و بر کسی که نوزاد برایش متولد شده، خوراک آنان و پوشاک آنان به طور پسندیده در دوران شیر دادن لازم است؛ کسی جز به اندازه توانایی اش تکلیف نمی شود و مادری به خاطر فرزندش ضرر نمی بیند و کسی که فرزند برایش متولد شده، به خاطر فرزندش (ضرر نمی بیند) و مانند این (احکام بر وارث) است و اگر آن دو، با رضایت و مشورت یکدیگر، بخواهند کودک را زودتر از شیر باز گیرند، پس گناهی بر آن دو نیست و اگر خواستید دایه ای برای فرزندان خود بگیرید، پس هیچ گناهی بر شما نیست؛ هنگامی که آنچه را وعده داده اید، به طور پسندیده بپردازید و خودتان را از عذاب خدا نگه دارید»

هفت دستور درباره شیر دادن نوزادان

۱-مادران فرزندان خود را دو سال تمام شیر می دهند؛ (وَ الْوالِداتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ)

۲-این برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را کامل کند؛ (لِمَنْ أَرادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضاعَةَ)

۳-هزینه زندگی مادر از نظر غذا و لباس در دوران شیر دادن بر عهده پدر نوزاد است تا مادر با خاطری آسوده بتواند فرزند را شیر دهد لذا در ادامه آیه می فرماید:" و بر آن کسی که فرزند برای او متولد شده (پدر) لازم است، خوراک و پوشاک مادران را به طور شایسته بپردازد؛ (وَ عَلَی الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ کسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ)

۴-سپس به بیان حکم مهم دیگری پرداخته، می فرماید:" نه مادر (به خاطر اختلاف با پدر) حق دارد به کودک ضرر زند، و نه پدر" به خاطر اختلاف با مادر )لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ)

مردان نباید حق حضانت و نگاهداری مادران را با گرفتن کودکان در دوران شیرخوارگی از آنها پایمال کنند که زیانش به فرزند رسد و مادران نیز نباید از این حق شانه خالی کرده و به بهانه های گوناگون از شیر دادن کودک خودداری کرده یا پدر را از دیدار فرزندش محروم سازند.

۵-سپس به حکم دیگری مربوط به بعد از مرگ پدر می پردازد، می فرماید: «و بر وارث او نیز لازم است این کار را انجام دهد» (وَ عَلَی الْوارِثِ مِثْلُ ذلِک). آنها باید نیازهای مادر را در دورانی که به کودک شیر می دهد تامین کنند.

۶-در ادامه آیه، سخن از مساله باز داشتن کودک از شیر به میان آمده و اختیار آن را به پدر و مادر واگذاشته، هر چند در جمله های سابق زمانی برای شیر دادن کودک تعیین شده بود، ولی پدر و مادر با توجه به وضع جسمی و روحی او، و توافق با یکدیگر می توانند کودک را در هر موقع مناسب از شیر باز دارند.

۷-گاه می شود که مادر از حق خود در مورد شیر دادن و حضانت و نگاهداری فرزند خودداری می کند و یا به راستی مانعی برای او پیش می آید، در این صورت باید راه چاره ای اندیشید و لذا در ادامه آیه می فرماید:" اگر (با عدم توانایی یا عدم موافقت مادر) خواستید دایه ای برای فرزندان خود بگیرید، گناهی بر شما نیست، هر گاه حق گذشته مادر را بطور شایسته بپردازید)وَ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلادَکمْ فَلا جُناحَ عَلَیْکمْ إِذا سَلَّمْتُمْ ما آتَیْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ)

مبارک ترین تغذیه برای نوزاد

قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: «مَا مِنْ لَبَنٍ یُرْضَعُ بِهِ الصَّبِیُّ أَعْظَمَ بَرَکةً عَلَیْهِ مِنْ لَبَنِ أُمِّهِ»(کافی، ج 6، ص 40) هیچ شیری مبارک تر از شیر مادر برای استفاده بچه نیست. دندان نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می کنند، سالم تر از نوزادانی است که از شیر خشک تغذیه می کنند و حتی در مقابل امراض مقاوم تر هستند.

راهی برای زیاد شدن شیر مادر

بنا بر حدیثی از رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم): «مکیدن پستان توسط طفل موجب افزایش شیر می گردد و اجر شیردهی شبانه مادر برابر با آزاد کردن هفتاد بنده در راه خدا می باشد»

امروزه کارشناسان علم تغذیه با شیر مادر می گویند: مهم ترین عامل در افزایش شیر مادر، مکیدن درست شیر از پستان توسط شیرخوار و تخلیه پستان است. اگر شیر ترشح شده پی در پی تخلیه نشود، به تدریج تولید و ترشح آن کاهش می یابد. وقتی کودک پستان را می مکد، پیام های عصبی از نوک پستان به هیپوتالاموس در مغز رفته و موجب می شوند، مقدار ترشح پرولاکتین(هورمون محرک تولید شیر) به ده برابر افزایش یابد.

امام صادق (علیه السلام) از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کند که فرمود: أیما امراه دفعت من بیت زوجها شیئا من موضع الی موضع ترید به صلاحا نظرالله الیها و من نظرالله الیه لم یعذبه، فقالت ام سلمه: یا رسول الله ذهب الرجال بکل خیر، فأی شی ء للنساء المساکین؟
فقال: بلی اذا حملت المرأه کانت بمنزله الصائم القائم المجاهد بنفسه و ما له و فی سبیل الله فاذا وضعت کان لها من الأجر مالایدری أحد ما هو لعظمه، فاذا أرضعت کان لها بکل مصه کعدل عتق محرر من ولد اسماعیل، فاذا فرغت من رضاعه ضرب ملک کریم علی جنبها و قال: استأنفی العمل فقد غفر لک.

هر زنی که در خانه شوهرش برای سامان دادن به امور منزل چیزی را جابه جا کند، خداوند به او نظر می کند، و خداوند به هر که نظر می کند هرگز عذابش نخواهد کرد.
ام سلمه گفت: یا رسول الله مردان تمام نیکی ها را برده اند، آیا برای زنان مسکین هم چیزی مانده است؟ پیامبر فرمود: آری هنگامی که زن باردار می شود. به سان روزه دار شب زنده داری است، که با جان و مال خود در راه خدا جهاد کند.
و هر گاه وضع حمل کند اجر و پاداشی دارد که کسی از عظمت آن آگاه نیست، و هر گاه فرزند خود را شیر دهد، به هر مکیدن نوزاد، پاداشی به او دهند برابر است با آزاد کردن بنده ای از فرزندان اسماعیل.
و هنگامی که از شیردادن فرزند خود فارغ شود فرشته بزرگواری بر پهلویش زند و گوید: اعمال خود را از سر بگیر که خداوند تو را آمرزیده است. و در روایت دیگری پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به حولاء عطاره چنین فرمود: فاذا وضعت حملها و أخذت فی رضاعه فما یمص الولد مصه من لبن أمه الا کان بین یدیها نورا ساطعا یوم القیامه یعجب من رآها من الأولین و الآخرین و کتبت صائمه قائمه… فاذا فطمت ولدها، قال الحق جل ذکره: یا أیتها المرأه قد غفرت لک ما تقدم من الذنوب فاستأنفی العمل.
پس آنگاه که مادر وضع حمل کرده و شروع به شیر دادن نوزاد کند، به هر بار مکیدن شیر مادر، در روز قیامت نوری درخشان در برابرش جلوه کند و هر کس از گذشتگان و آیندگان آن را مشاهده کند به شگفتی درآید و در نامه عمل روزه دار شب زنده دار ثبت گردد… پس اگر فرزندش را از شیر گرفت خدای متعالی به او فرماید: ای زن! بدان که تمام گناهانت را آمرزیدم پس عمل خود را از سر بگیر.