اسلام به عنوان کامل‌ترین دین تمامی جنبه‌های زندگی یک انسان را در نظر گرفته و برای هر یک احکام و برنامه‌های معین نموده است؛ از عبادت به درگاه احدیت گرفته تا خوردن و خوابیدن که از عادات روزانه و امور ضروری در جهت گرفتن انرژی برای ادامه حیات هستند. وجود این احکام، شعفی خاص در دل فرد مسلمان ایجاد می‌کند چرا که او متوجه می‌شود دین اسلام همه‌ی وجوه زندگی او از دقیق‌ترین و کوچک‌ترین آن‌ها تا بزرگترین و پیچیده‌ترین‌شان را شامل می‌شود و احادیث بسیاری که در کتب مختلف آمده‌اند در کنار آیات قرآن کریم خود گویای این امر است. خواب آیتی از آیات الهی است که خداوند برای بندگان خود قرار داده است تا هدف از وجود شب برای آرامش جسم و روح از رنج و سختی‌های روز محقق شود. خواب، مرگ موقت است و پس از آن به اراده خداوند بیداری است. در واقع دوره استراحتی است که در طی آن اراده، هوشیاری و اعمال جسمانی آدمی برای مدتی مختل یا متوقف می‌گردد تا بدن توانی دوباره بیابد. همانطور که در ابتدا گفته شد درباره خوابیدن که یکی از شؤون زندگی انسان به شمار می‌رود نیز احکامی بیان شده و دستوراتی توسط بزرگان دین که تماما برگرفته از کلام خداوند و رسول او می‌باشند، ذکر شده‌اند. از این رو و برای آشنایی با آن‌ها در جهت به کارگیری برای داشتن حیاتی عالی، بر آن شدیم تا در این مطلب احادیثی درباره خواب و امور مرتبط با آن را به نگارش در آوریم.
احادیثی درباره خواب
خواب در سخنان پیامبر اکرم (ص)
- إنَّ النَّبيَّ صلى الله عليه و آله كانَ إذا آوى إلى فِراشِهِ قالَ : باسمِكَ اللّهُمّ أمُوتُ و أحيا» ، و إذا استَيقَظَ قالَ : «الحَمدُ للّه ِ الّذي أحيانا بَعدَ ما أماتَنا و إلَيهِ النُّشورُ»[1].
همانا هر زمانی‌که رسول خدا (ص) به بستر خویش می‌رفت، می‌فرمود: «خداوندا! به نام تو می‌میرم و زنده می‌شوم» و هر زمان که بیدار می‌گشت، می‌فرمود: ستایش برای خداوندی است که بعد از آن‌که می‌میراند، زنده نمود و نشور (رستاخیز) به سمت اوست.
- إذا آوى أحَدُكُم إلى فِراشِهِ ··· لِيَقُلْ : اللّهُمّ إن أمسَكتَ نَفسي في مَنامي فاغفِرْ لَها ، و إن أرسَلتَها فاحفَظْها بما تَحفَظُ بهِ عِبادَكَ الصّالِحينَ[2]
هر گاه یکی از شما به سوی بستر خود (برای خوابیدن) رفت … بگوید: «خداوندا! همانا اگر که روح من را در خواب ستاندی، پس آن را ببخش و اگر که آن را بازگرداندی، آن را حفظ نما همانطور که بندگان صالح خویش را حفظ می‌کنی».
- مَن قَرأَ «ألْهاكُمُ التَّكاثُرُ» عِندَ مَنامِهِ وُقِيَ فِتنَةَ القَبرِ[3]
هر آنکس که در زمان خواب سوره تکاثر را تلاوت نماید از عذاب قبر در امان خواهد ماند.
- مَن قَرَأَ «قُلْ هُوَ اللّه ُ أحَدٌ» حِينَ يأخُذُ مَضجَعَهُ ، غَفَرَ اللّه ُ عَزَّ و جَلَّ لَهُ ذُنوبَ خَمسينَ سَنَةً[4]
هر آنکس که وقتی به بستر خویش می‌رود سوزه توحید را قرائت کند، خدای متعال گناهان پنجاه سال او را می‌بخشد.
- مَن نامَ علَى الوُضوءِ إن أدرَكَهُ المَوتُ في لَيلِهِ فهُو عِندَ اللّه ِ شَهيدٌ[5]
هر که با وضو بخوابد اگر که در شب مرگ او برسد، پس همانا او در نزد خداوند شهید است.
- اِغسِلوا صِبيانَكُم مِن الغَمرِ ؛ فإنّ الشّيطانَ يَشَمُّ الغَمرَ فيَفزَعُ الصَّبيُّ في رُقادِهِ ، و يَتَأذّى بها الكاتِبانِ[6]
دست و صورت کودکان خویش را از چربی‌های غذا و بوی گوشت بشویید؛ چرا که شیطان بوی چربی و گوشت را می‌بوید و کودک در خواب ترسیده و دو مَلک موکل او از آن بو اذیت می‌شوند.
- يا عليُّ ، إن أرواحَ شِيعَتِكَ لَتَصعَدُ إلَى السَّماءِ في رُقادِهِم و وَفاتِهِم ، فتَنظُرُ المَلائكةُ إلَيها كَما يَنظُرُ النّاسُ إلَى الهِلالِ ؛ شَوقا إلَيهِم و لِما يَرَونَ مِن مَنزِلَتِهِم عِندَ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ[7]
پیامبر خدا (ص) خطاب به امام علی (ع) فرمود: ای علی! ارواح شیعیانت، چه در زمان خواب و چه در هنگام مرگ، به آسمان بالا می‌روند و همانطور که مردم به هلال ماه نگاه می‌کنند، ملائکه از شوق آنان و دیدن جایگاهشان در نزد خداوند متعال به آنان می‌نگرند.
- قالَت اُمُّ سُليمانَ بنِ داوودَ لسُليمانَ عليه السلام : إيّاكَ و كَثرَةَ النَّومِ باللَّيلِ ؛ فإنَّ كَثرَةَ النَّومِ باللَّيلِ تَدَعُ الرّجُلَ فَقيرا يَومَ القِيامَةِ[8]
مادر سلیمان بن داوود علیه السلام خطاب به سلیمان گفت: بر حذر باش از زیادی خواب در شب؛ پس همانا زیادی خواب در شب باعث فقر و نیازمندی مرد (مجاز از آدم) در روز قیامت است.
- النَّومُ أخُو المَوتِ ، و لا يَموتُ أهلُ الجَنَّةِ[9]
خواب برادر مرگ است، و اهل بهشت نمی‌میرند.
احادیثی درباره خواب از امامان (ع)
امام علی (ع)
- النّومُ راحَةٌ مِن ألَمٍ ، و مُلائمُهُ المَوتُ[10]
خواب آسودگی از درد است و هم سنخ آن مرگ می‌باشد.
- المُستَثقِلُ النّائمُ تُكذِّبُهُ أحلامُهُ[11]
آن کس که با معده‌ی سنگین بخوابد، رویاهایش او را دروغ زن (خواب‌های او غیر واقعی خواهد بود و هر زمان آن‌ها را برای دیگران روایت می‌کند، دروغ از کار در می‌آیند، گویی رویاهایش او را دروغگو می‌سازند) معرفی می‌کنند.
- مَن خافَ البَياتَ قَلَّ نَومُهُ[12]
هر آنکس که از شبیخون (مرگ) بترسد، خواب او کم گردد.
- ما أنقَضَ النَّومَ لعَزائمِ اليَومِ [13]
چه بسا خواب شب، تصمیم روز را نقض کند.
- بِئسَ الغَريمُ النَّومُ ؛ يُفني قَصيرَ العُمرِ ، و يُفَوِّتُ كَثيرَ الأجرِ[14]
خواب بد طلبکاری است، عمر کوتاه را نابود می‌سازد و پاداشی بسیار را از کف آدمی می‌برد.
امام محمد باقر (ع)
- أيُّ عِبادِكَ أبغَضُ إلَيكَ ؟ قالَ : جِيفَةٌ باللَّيل ، بَطّالٌ بالنَّهارِ[15]
(حضرت موسی عرض نمود: پروردگارم) کدامیک از بندگانت در نزد تو مبغوض‌تر می‌باشد؟ فرمود: آن‌که در شب همانند مرده می‌افتد و در روز بیکار می‌شود.
- و اللّه ِ، ما مِن عَبدٍ مِن شِيعَتِنا يَنامُ إلاّ أصعَدَ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ رُوحَهُ إلَى السَّماءِ فيُبارِكُ علَيها ، فإن كانَ قَد أتى علَيها أجَلُها جَعَلَها في كُنوزِ رَحمَتِهِ ، و في رِياضِ جَنَّةٍ ، و في ظِلِّ عَرشِهِ ، و إن كانَ أجَلُها مُتَأخِّرا بَعَثَ بها مَعَ أمَنَتِهِ مِن المَلائكَةِ لِيَرُدّوها إلَى الجَسَدِ الّذي خَرَجَت مِنهُ لِتَسكُنَ فيهِ[16]
به خداوند قسم، هیچ بنده‌ای از شیعیان ما نخوابد جز این‌که خدای عز و جل روحش را به آسمان بالا برد و برکت بخشد. پس، اگر اجل او رسیده باشد، آن را در گنجینه‌های رحمت خویش و در باغات بهشت و در سایه عرش خود قرار می‌دهد و اگر اجل او بعدا باشد، آن را همراه گروهی از ملائکه امین خویش می‌فرستد تا به کالبدی که از آن خارج شده برگردانند و در آن آرام گیرد.
امام صادق (ع)
- النَّومُ راحَةٌ للجَسَدِ ، و النُّطقُ راحَةٌ للرُّوحِ ، و السُّكوتُ راحَةٌ للعَقلِ[17]
خواب مایه آسایش تن است و سخن مایه آرامش جان و سکوت راحتی عقل است.
حدیثی از امام صادق (ع) درباره خواب
- خَمسَةٌ لا يَنامُونَ : الهامُّ بدَمٍ يَسفِكُهُ ، و ذو المالِ الكَثيرِ لا أمينَ لَهُ ، و القائلُ في النّاسِ الزُّورَ و البُهتانَ عَن عَرَضٍ مِن الدُّنيا يَنالُهُ ، و المَأخُوذُ بالمال الكَثيرِ و لا مالَ لَهُ ، و المُحِبُّ حَبيبا يَتَوَقَّعُ فِراقَهُ[18]
پنج نفر نمی‌خوابند: آنکس که در اندیشه ریختن خونی است، شخص دارای مالی که برای خویش امانتداری نمی‌یابد، آنکس که برای رسیدن به مالی از دنیا به مرد دروغ و بهتان می‌بندد، آنکس که بدهکاری فراوان دارد و دستش تهی است و دوستداری که در آستانه جدا شدن از حبیب خود است
امام موسی کاظم (ع)
- لا تُعَوِّدْ عَينَيكَ كَثرَةَ النَّومِ ؛ فإنّها أقَلُّ شَيءٍ في الجَسَدِ شُكرا[19]
چشمان خویش را به پُر خوابی عادت نده، چرا که چشم‌ها ناشُکرترین عضو بدن می‌باشند.
- إنّ اللّه َ جَلَّ و عَزَّ يُبغِضُ العَبدَ النَّوّامَ الفارِغَ[20]
همانا خداوند عز و جل از بنده پُر خواب بیکار نفرت دارد.
- لَم يَقُلْ أحَدٌ قَطُّ إذا أرادَ أن يَنامَ : «إنَّ اللّه َ يُمْسِكُ السَّماواتِ و الأرْضَ أنْ تَزُولا وَ لَئنْ زَالَتا إنْ أمْسَكَهُما مِنْ أحَدٍ مِن بَعْدِهِ إنّهُ كانَ حَلِيما غَفُورا»فيَسقُطُ علَيهِ البَيتُ[21]
هر زمان شخصی در هنگام خواب آیه 41 سوره فاطر « إنَّ اللّه َ يُمْسِكُ السَّماواتِ و الأرْضَ أنْ تَزُولا وَ لَئنْ زَالَتا إنْ أمْسَكَهُما مِنْ أحَدٍ مِن بَعْدِهِ إنّهُ كانَ حَلِيما غَفُورا» را تلاوت کند، هیچ‌گاه خانه بر سر او خراب نگردد.
امام رضا (ع)
- إنَّ النَّومَ سُلطانُ الدِّماغِ ، و هُو قِوامُ الجَسَدِ و قُوَّتُهُ[22]
همانا خواب سلطان مغز (سر) است و مایه قوام و نیروی جسم.
امام هادی (ع)
- السَّهَرُ ألَذُّ لِلمَنامِ[23]
شب زنده‌داری خواب را لذت‌بخش‌تر می‌کند.
امام حسن عسکری (ع)
- مَن أكثَرَ المَنامَ رأَى الأحلامَ[24]
هر آنکس که در خواب زیاده روی کند خواب‌های پریشان می‌بیند.
منابع:
[1] بحار الأنوار : 76 / 218 / 25
[2] علل الشرائع : 589/34
[3] بحار الأنوار : 76 / 196 / 12
[4] الأمالي للصدوق : 64 / 27
[5] بحار الأنوار : 76 / 183 / 7
[6] عيون أخبار الرِّضا : 2 / 69 / 320
[7] الأمالي للصدوق : 657 / 891
[8] الخصال : 28 / 99
[9] كنز العمّال : 39321
[10] غرر الحكم : 1461
[11] غرر الحكم : 1371
[12] الأمالي للصدوق : 478 / 644
[13] حکمت 440 نهج البلاغه
[14] غرر الحكم : 4416
[15] بحار الأنوار : 76 / 180 / 8
[16] الكافي : 8 / 213 / 259
[17] كتاب من لا يحضره الفقيه : 4 / 402 / 5865
[18]الخصال : 296 / 64
[19] تفسير العيّاشيّ : 2 / 115 / 149
[20] الكافي : 5 / 84 / 2.
[21] ثواب الأعمال : 183 / 1
[22] بحار الأنوار : 62 / 316
[24] الدرّة الباهرة : 43
https://merajonabi.com/2022/12/%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AB%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%A8/