حیات و دوران امامت امام عسکری علیه السلام در سخت‌ترین شرایط اجتماعی سیاسی بوده است آن حضرات در دوره ای زندگی می کردند که تمام عمر خود را در حبس و تحت نظر مأموران عباسیان بودند.
خبرگزاری مهر- گروه دین و اندیشه- زینب حسینی روش: امروز هشتم ربیع الثانی سالروز میلاد امام حسن عسکری (ع) است بر همین اساس با حجت الاسلام امیر علی حسنلو مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز پاسخ گویی به شبهات حوزه‌های علمیه به گفت و گو پرداختیم که حاصل آن در ادامه تقدیم مخاطبان می‌شود:
*ابتدا برای مقدمه مقداری از وضعیت جامعه اسلامی در دوران آغاز امامت امام حسن عسکری (ع) بفرمایید:
امام حسن عسکری علیه السلام از جمله امامانی است که در سنین جوانی به شهادت رسیدند؛ ولی با این حال آن حضرت مدتی از دوره جوانی خود را همراه پدر بوده و در حدود ۲۲ سالگی پدر را از دست داد آن حضرت قبل از اینکه داغ پدر ببیند در حدود ۲۰ سالگی برادر بزرگ‌تر خود را نیز از دست داد و فراغ برادر برای آن حضرت سخت بود، چنان که نقل شده حضرت در ماتم برادر خیلی بی تابی می‌نمودند و همچنین امام حسن عسکری علیه السلام در دوره‌ای که نزد پدر بودند، برخورد و رفتار خلفا را با پدر بزرگوار خویش مشاهده می‌نمودند و از ظلمی که در حق اهل بیت علیهم السلام روا می‌داشتند بی خبر نبود و از جمله اینکه از خبر تخریب قبر و بقعه امام حسین علیه السّلام و جسارت طاغوتیان به آن مکان مقدس محزون شد.
امام حسن عسکری علیه السّلام یازدهمین امام شیعه اثنی عشری و سیزدهمین معصوم، فرزند امام هادی علیه السّلام و پدر بزرگوار امام مهدی صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه) می‌باشد که نام مادرشان «حُدَیثِه» بوده درباره تاریخ تولد و محل تولد آن حضرت بین مورخین اختلاف هست چنان که تاریخ تولد آن حضرت را بین سال‌های ۲۳۰ تا ۲۳۳ ذکر کرده اند و همچنین محل تولد آن حضرت را برخی مدینه گفته و برخی معتقدند آن حضرت در سامرا متولد شده است.
به جز یک مورد بقیه بر این باورند که امام در مدینه متولد شده و مشهور است که حضرت در ربیع الثانی ۲۳۲ متولد شدند.
دوران طفولیت و کودکی امام علیه السّلام در خاندان وحی، خاستگاه امامت، سرچشمه هدایت و مرجعیت عامه مسلمانان سپری شد و در چنین خانواده‌ای پرورش یافته و از هر آلودگی و پلیدی به دور بوده، از تفضلات الهی این بود که امام حسن علیه السّلام در خانه نبوت و معدن امامت با بهترین و شایسته‌ترین شیوه پرورش یافت و از اولین ساعات تولد در مسیری قرار گرفت که رهبری آینده امت به او واگذار شود.
حضرت در کودکی به همراه پدر از مدینه به سامرا منتقل شدند با ظلم و بیدادگری طاغوتیان آشنا شده و در سامرا در منطقه‌ای به نام (عسکر) سکونت اجباری اختیار کردند و لذا به (عسکری) نامیده شدند.
و سن آن حضرت را در هنگام انتقال به سامرا چهار سال و چند ماه گفته اند و این گفته بر فرضی است که تولد حضرت در مدینه اتفاق افتاده باشد چنان که سید محسن امین چنین عقیده‌ای دارد.
البته به این نکته نیز باید توجه کرد که امام هادی علیه السّلام برای آماده کردن شیعه به غیبت صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه) و همچنین حفظ جان امام حسن عسکری علیه السلام از تعرض دشمنان فرزند خود را جز از خواص شیعه و افراد مورد اعتماد مخفی می‌کرد و از مقام و عظمت آن حضرت کمتر صحبت می‌فرمود و لذا اطلاعات کمی از دوران کودکی حضرت امام حسن عسکری علیه السّلام در منابع مشاهده می‌کنیم.
در مورد ازدواج آن حضرت نیز اختلاف هست برخی می‌گویند آن حضرت در زمان پدر با نرجس خاتون ازدواج کردند ولی برخی می‌گویند بعد از شهادت پدر این امر محقق شد.
در هر صورت امام با کنیزی ازدواج نمودند که مادر صاحب الزمان (عجل اللته تعالی فرجه) شد.
امام هادی علیه السّلام قبل از شهادتش، پسرش امام حسن عسکری علیه السّلام را به حضور طلبید و نور حکمت و مواریث پیامبران و سلاح امامت را بدو سپرد و به امامت وی تصریح کرد و در حضور یاران مورد اعتماد خویش به او وصیت کرد و شهادت آن حضرت در چهل سالگی رخ داد و در سامرا مدفون گردید.
امام حسن عسکری علیه السّلام بعد از شهادت پدر به نص صریح آن حضرت و ائمه گذشته به امامت شیعیان اثنی عشری رسید.
مدت امامت آن حضرت با توجه به تاریخ شهادت پدر (۲۵۴ ه.
ق) و همچنین تاریخ شهادت خود آن حضرت که ۲۶۰ ه.
ق گفته شده تقریباً ۶ سال بوده و سن آن حضرت در زمان به شهادت رسیدن نیز ۲۸ سال گفته شده است.
* وجود ائمه علیهم السلام در میان انسان‌ها به خودی خود کرامت است، چون آن‌ها معدن کرم و بخشش اند؛ از آن جهت وجود آن‌ها کرامت است به معنای خارق العاده که اگر امام در روی زمین نباشد زمین تمام برکات خود را پنهان و آسمان کرامات خود را به روی انسان می‌بندد، چنان که در متن زیارت شریفه جامعه کبیره این مضامین وجود دارد.
اگر چه انسان به درستی امانت را نشناخته و قدر ندانسته است.
علاوه بر کرامت عمومی ائمه علیهم السلام برای همه مخلوقات عنایاتی داشتند بویژه برخی از اطرافیان یا کسانی که مرتبط بودند کرامت خاصی نیز از ناحیه آن ذوات مقدس صادر گردیده مایه شگفتی جهان شده است؛ لطفاً از کرامات امام حسن عسکری با توجه به موقعیت محاصره‌ای که ایشان داشت برای ما بگویید:
امام حسن عسکری علیه السلام در دوره‌ای زندگی می‌کرد که علاوه بر پیشرفت جوامع اسلامی و علوم مختلف انسان از نظر معیشت در حد نسبتاً مقبول بودند.
امام علیه السلام در شهر سامرا که محل استقرار نیروهای نظامی و لشکرگاه و پادگان نظامی سلاطین عباسی بود زندگی می‌کرد، قلمرو کشور اسلامی از آفریقا تا مرزهای اروپا از مشرق و مغرب به نهایت درجه وسعت خود رسیده بود.
و تردد تمام مردم در این قلمرو آزاد بود، جهان اسلام با جهان مسیحیت و سایر پیروان ادیان رابطه نزدیک داشت، تعامل علمی و تمدنی و سیاسی با وجود مخاصمات برقرار بود.
امام عسکری علیه السلام با این وضع در محاصره و کاملاً تحت نظر مأموران نظامی و جاسوسان عباسی زندگی داشت، مدت امامت حسن عسکری علیه السلام شش سال بود.
در مدت کم امامت کرامات فراوانی از حضرت نسبت به جمیع مسلمانان و دوستان صادر گردیده است که یکی از آنان کرامت هدایت گرانه است.
یعنی وقتی امام علیه السلام در حبس بود ابن اوتاش که سابقه عداوت و دشمنی با اهل بیت علیهم السلام را داشت زندان بان حضرت بود، به او دستور دادند تا می‌توانی بر او سخت گیر اما او تنها یک روز با امام علیه السلام ماند، امام علیه السلام او را چنان متحول کرد که او در برابر امام به خاک افتاد و از راهش برگشت و دارای بصیرتی کامل نسبت به شناخت امام علیه السلام شد.
کرامات زیادی از حضرت نقل شده که بسیار است.
*چه آثاری از حضرت بر جای مانده است؟
چنانکه گفته شد حیات و دوران امامت امام عسکری علیهم السلام در سخت‌ترین شرایط اجتماعی سیاسی بوده است آن حضرات در دوره ای زندگی می کردند که تمام عمر خود را در حبس و تحت نظر مأموران عباسیان بودند، هر چه از حکومت عباسیان سپری می‌شد و از نظر سیاسی و اقتدار سیاسی دچار ضعف می‌شدند فشار بر ائمه و مراقبت از آنان شدت می‌یافت.
این دوره دقیقاً با این وضع سیاسی مواجه بود؛ امام بزرگوار در سنین نوجوانی به شهادت رسید؛ دوره‌ی آنان برای شیعه دوره‌ای بوده سراسر رنج و تقیه و محنت، نابسامانی اجتماعی و سیاسی و نظامیگری و کشتار شیعه و علویان در این دوران همچنان که از دوره‌ی متوکل شدت گرفته بوده استمرار داشت.
با توجه به این وضعیت سیاسی حاکم بر دوره‌ی حیات آن دو امام (هادی و عسکری) بزرگوار دیدار با شیعه و تشکیل کلاس‌های درس و فعالیت علمی و بیان احادیث در کمترین حد صورت گرفته با وجود این همه سختی آثار بر جای مانده از آنان قابل توجه است.
نخست احادیث است که نزدیک ۴۰۰ حدیث در موضوعات مختلف در مجموعه‌ی فرهنگ جامع سخنان امام عسکری جمع آوری شده است از جمله درباره توحید، نبوت، تفسیر در ابواب فقهی مثل طهارت، روزه، اجاره، وقف، امر به معروف و در اخلاق و ادعیه. دوم نامه‌هایی که به وکلا و یارانش درباره موضوعات مختلف کلامی و فقهی و … نوشته است، سوم کلمات قصار که سرشار از حکمت‌های الهی است نظیر «التواضع نعمة لایُحسد علیها» تواضع نعمتی است که هیچ کس بر آن حسودی نمی‌کند، چهارم تفسیری که به امام حسن عسکری منسوب است.
درباره آثار امام زمان علیه السلام عجل الله فرجه الشریف، آثار مسند زیادی وجود ندارد آنچه از طریق نواب اربعه نقل شده در کتاب‌هایی نظیر اکمال الدین و کتاب الغیبة شیخ طوسی.
مجموعه آثاری به نام صحیفة المهدی که قیومی اصفهانی جمع آوری نموده و اثر علی محمد دخیل بنام ادعیة الامام مهدی الصحیفة المهدیه که در بیروت چاپ شده.
سید مرتضی مجتهد سیستانی نیز مجموعه‌ای بنام الصحیفه المبارکه المهدیه نوشته ابراهیم بن محسن کاشانی نیز اثری بنام الصحیفة المهدیه او الصحیفة الهادویه و التحفة المهدیه نوشته، مجموعه سخنان، توضیحات و ادعیه حضرت بقیة الله.
بروز این همه کرامات و فضائل و علاقه و محبت مردم به امام عسکری در سامرا و میان مردم روز به روز در افزایش بود و همین گرایش عمومی سبب حسادت عباسیان بر آن حضرت می‌گردید؛ از این رو سرانجام امام عسکری علیه السّلام در زمان معتمد عباسی، پس از سال‌ها زندگی در حصر نیروهای نظامی و منع از ملاقات شیعیان در یکم ربیع الاول سال ۲۶۰ هجری قمری براساس گزارشی که ابن صباغ مالکی از علمای اهل سنت داده است براثر سمی که داده شد مریض شد و در روز هشتم همان ماه در روز جمعه در سن ۲۸ سالگی شهید و در خانه خودش در سامرا مدفون گردید.
رحلت امام در سنین جوانی و محصور بودنش گواهی روشن و استوار بر شهادت امام توسط عباسیان است؛ علمای بزرگ شیعه و برخی از اهل سنت به شهادت امام براثر سمی که به دستور معتمد به امام داده شد تصریح کرده اند.