خبرگزاری مهر- گروه دین و اندیشه- فاطمه علی آبادی: یکی از بحران‌های فعلی جامعه ما جمعیت است.
سیاست‌های تحدید جمعیت از قبل از انقلاب وجود داشت و در برهه‌هایی متوقف و سپس مجدداً اجرایی شد و در گذشته تحت عنوان «فرزند کمتر، زندگی بهتر» مطرح می‌شد.
امروز، کمی جمعیت یک فاجعه است، اما باید در نظر گرفت که این بحران در همه جای دنیا وجود دارد و کشورها درصدد افزایش جمعیت هستند.
باید بدانیم که نیروی جوان هر سرزمینی، قدرت آن است و شاخصه و اقتدار هر کشوری به شمار می‌آید و ما در ابتدای انقلاب با همین سرمایه از مشکلاتمان عبور کردیم.
بر همین اساس برای بررسی مساله بحران جمعیت با حجت الاسلام علی گودرزی معاون بنیاد ملی خانواده به گفت و گو پرداختیم که حاصل آن در ادامه تقدیم مخاطبان می‌شود:
*مساله سیاه چاله جمعیتی چقدر جدی است و لزوم جوان‌سازی جمعیت چقدر برای جامعه حیاتی است؟
مساله جوانی جمعیت و آینده هولناک پیری جمعیت از جمله مسائل و بحران‌های پیش روی کشور عزیزمان ایران است و چاره‌جویی برای عبور از این بحران از جمله وظایف جدی حاکمیت و مردم است.
در مقابل برخی معتقدند روند تاریخی رشد اقتصادی برای جوامع مختلف نشان می‌دهد گذار از اقتصاد کشاورزی به اقتصاد صنعتی توأم با کاهش نرخ باروری بوده است که به آن گذار جمعیتی می‌گویند و اتفاقی جهانی است و خیلی مساله جدی و مهمی نیست.
این گروه می‌گویند مساله جوانی جمعیت در ایران هم به مانند دیگر کشورهای جهان است و درکی از تفاوت‌های ایران و موقعیت آن در منطقه ندارند.
آنچه به نظر صحیح می‌رسد این است که مساله جمعیت و کاهش رشد آن در این ایران متفاوت با غرب است و همین تفاوت‌ها ضرورت و اهمیت آن را صدچندان می‌کند.
اول اینکه کشورهای غربی بعضاً ۳۰۰ سال طول کشید تا پیر شدند ولی ما نهایتاً سی ساله پیر می‌شویم و تفاوتش آن است که آنها فرصت ایجاد زیرساخت‌های سالمندی را داشتند ولی ما فرصتمان خیلی کم است.
دوم آنکه آنها همه با هم پیر شدند، ولی ما در منطقه‌ای پیر می‌شویم که در میان ۲۶ کشور منطقه ۲۵ امین کشور به لحاظ نرخ باروری هستیم و جز کشورهای قعر جدولی هستیم!
و این یعنی پیرستان وسط جوانستان…
سوم آنکه کشورهای اروپایی وقتی پیر شدند که به وسیله غارت کشورهای آفریقایی و صنعتی شدن ثروتمند شدند و توسعه یافته بودند ولی ما چه زمانی پیر می‌شویم؟
ما وقتی پیر می‌شویم که هنوز در بحث تحریم در حال دست و پنجه نرم کردن ایم.
در رابطه با تعریف سیاه چاله جمعیتی خدمتتان عرض کنم وقتی تعداد موالید با مرگ و میر ما یکی بشود آنگاه ما در سیاه چاله جمعیتی خواهیم افتاد.
در دوران کرونا برخی استان‌های کشور بخاطر مرگ و میر بالا مدتی در تله و سیاه چاله جمعیتی افتادند اما ما در آینده با منفی شدن نرخ رشد جمعیت به صورت گسترده و با همه استان‌ها وارد سیاه چاله جمعیتی خواهیم شد.
ما از سال ۹۸ به نرخ رشد جمعیت زیر یک رسیدیم و سال ۱۴۰۳ چیزی در حدود نیم درصد رسیدیم و این یعنی انقراض نسلی.
ممکن است فاصله ما با سیاه چاله جمعیتی کم باشد اما قطعاً خروج از این سیاه چاله چند دهه طول می‌کشد برخی معتقدند ۱۵۰ سال طول می‌کشد که از این تله جمعیتی خارج شویم و این یعنی فاجعه!
پیری جمعیت ایران امری نیست که قابل علاج باشد و اگر نسل‌ها پیر شدند و زنان دهه شصتی از سنین باروری خارج شدند دیگر قابل علاج نخواهد بود لذا علاوه بر اولویت باید فوریت را هم در حل این مساله لحاظ کرد و برای همین است که رهبر معظم انقلاب بیش از ۵۰ بار به مساله جمعیت اشاره کردند و کلید واژه‌هایی چون آینده هولناک جمعیتی را به کار گرفتند.
جمعیت جوان از زیر ساخت‌های اصلی پیشرفت‌های اقتصادی، سیاسی، امنیتی است و طبعاً جامعه‌ای که جمعیت جوان آن کمتر باشد توفیقاتش در پیشرفت‌ها کمتر خواهد بود لذا لازم است کشوری که به دنبال توسعه و پیشرفت است برای جوانی جمعیت هم به صورت جدی تلاش کند والا پیشرفت بدون هرم سنی جوان حتماً محقق نمی‌شود.
*توجیهات اقتصادی فرزندآوری و طرح جوانی جمعیت با توجه با شرایط کنونی جامعه چیست؟
یکی از مهمترین سوالات مخاطب در خصوص فرزند آوری توجیه اقتصادی و بندهای حمایتی در طرح جوانی جمعیت است که به درستی تبیین نشده به نظر شما آیا این بندها کافیست یا خیر و توجیهات اقتصادی در ببین فرزند امری چیست؟
در حال حاضر مشکل فرهنگی در خصوص فرزند آوری جدی تر است یا مشکلات اقتصادی؟
مسائل اقتصادی اگر چه مهم است اما اگر بخواهیم اولویت گزاری کنیم مهم‌تر از خود مساله اقتصاد انگاره‌های اقتصادی است.
یعنی بیشتر از این که فقر اقتصادی عامل فرزند نیاوردن مردم باشد انگاره فقر است که مانع فرزندآوری می‌گردد.
به عبارت دیگر فقر انگاری از خود فقر اقتصادی مهم‌تر است.
فقر انگاری را هم اگر دقیق عوامل آن را بررسی کنیم بیشتر عامل رسانه در آن دخیل است و ما می‌دانیم رسانه هم از ابزارهای فرهنگ ساز است پس فرهنگ نقش اصلی و اولویت اول مساله جمعیت و فرزندآوری است نشانه‌هایی هم مبنی بر اینکه مساله اقتصادی نیست وجود دارد مانند اینکه در مناطق ۱و۲و۳ تهران علی رغم اینکه متمول و پولدار هستند ولی متأسفانه نرخ باروری آنها کمتر از مناطق متوسط تهران است یا استان گیلان که از استان‌های برخوردار ایران اسلامی است از سیستان و بلوچستان که از استان‌های کم برخوردار است نرخ باروری آن خیلی پایین‌تر است همه این موارد نشان از آن دارد که مؤلفه اصلی مؤثر بر فرزندآوری اقتصاد نیست!
*آیا با راهکارهای کنونی ما موفق به عبور از تله جمعیتی می‌شویم؟
بدون تعارف به نظر من راهکارهای کنونی و مدل‌های بکارگیری شده ظرفیت ایجاد یک حرکت عمومی به سمت فرزندآوری را ندارد و مشوق‌ها به علت نقص در اجرا و تعلل مجریان آن نتوانسته قشر متوسط و ضعیف را هم به سمت فرزندآوری سوق بدهد لذا باید طرح نو و دیگری دراندازیم و این حرکت عمومی را محسوس، منظم و کارآمدتر کنیم.
*خب اگر می‌گوئید اثر چندانی در مدل و نوع حرکت‌های کنونی احساس نمی‌شود پس چرا می‌گویند سقوط نرخ باروری متوقف گردیده است؟
تثبیت نرخ باروری دقیقاً مانند تورم است که دولت‌ها گزارش از کاهش تورم یا تثبیت تورم می‌دهند اما مردم می‌بینند سفره‌هایشان هر روز کوچک‌تر می‌شود.
در مساله جمعیت هم ما در سال ۱۴۰۲ به نسبت ۱۴۰۱ کاهش موالید داشتیم اما طبق فرمول و محاسبه نرخ باروری می‌گویند که نرخ باروری کنترل شده است!
به علت اینکه تعداد زنان در سن باروری ما کم شدند باعث شده در فرمول محاسبه توقف را نشان دهد والا موالید ما روند کاهشی داشته است و در سه ماهه اول سال ۱۴۰۳ هم متأسفانه به نسبت سه ماهه اول ۱۴۰۲ چهارده هزار کاهش موالید داشته‌ایم.
*قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت را در حرکت عمومی به سمت فرزندآوری چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نوشته انسان هیچگاه کامل و بی نقص نیست و هیچ وقت نمی‌توان ادعای جامعیت و بی نقصی یک قانون را داشت لذا قطعاً انتقاد به قوانین و اجرای آنها وجود دارد اما قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت با توجه به اینکه مشوق زمین برای فرزند سوم و چهارم است توانسته تولد فرزندان سوم و چهارم را چند درصدی افزایش بدهد.
البته علی رغم زحمات زیاد دولت قبل و اعتقاد شخص رئیس جمهور شهید ولی سازمان برنامه دولت قبل حوزه جوانی جمعیت را مخصوصاً در سال‌های ۱۴۰۰و۱۴۰۱ مورد بی مهری کامل قرار داد و تخصیص‌های مربوط به ستاد ملی جمعیت را معطل گذاشت و اگر بخواهیم ارزیابی دقیقی از اثرگذاری قانون داشته باشیم حتماً باید ۱۰۰ درصد هزینه‌های اجرای قانون پرداخت گردد و سپس بتوانیم درباره اثرگذاری آن صحبت کنیم.
*حرکت‌های مردمی آیا در میدان جنگ جهانی جمعیت مؤثر است یا حرکت‌های حاکمیتی؟
حرکت‌های مردمی مکمل حرکت‌های حاکمیتی ست و دوگانه مردم و حاکمیت دوگانه غلطی است اما قطعاً در کارهای اجتماعی حرکت‌های خودجوش مردم پایه مؤثرتر است.
پس دستیار مردمی سازی حاکمیت اگر از جنس مردم باشد و کارمند نباشد و دنبال قبیله بازی نباشد و گروه‌های مستقل مردمی را به رسمیت بشناسد حتماً می‌تواند در پیوند به حاکمیت و مردم موفق باشد و در صورتیکه بالعکس عمل کند حتماً در این پیوند ناموفق ست.
*تاکید رهبر معظم انقلاب به وزیر محترم بهداشت و خطاب ایشان به شبکه بهداشت را چگونه ارزیابی می‌کنید و آیا موجب تحولی در نرخ باروری خواهد شد؟
حتماً مؤثر خواهد بود و به نظرم مقداری از دغدغه‌های فعالان جمعیتی را کم خواهد کرد اما تحول و اثر جدی در رفع موانع بسته به عملکرد و عمل به توصیه‌های معظم‌له دارد.
ایشان همواره از ابتدای دهه ۹۰ از مسئولین محترم و به خصوص وزرای بهداشت امر مهم جمعیت و اهتمام به آن را خواسته و دستوراتی داشته‌اند ولی اثر و تحول در میدان بسته به عمل وزارت بهداشت و دیگر متولیان امر دارد که امیدواریم در این دولت بتوان مقداری از این فرامین را محقق کرد.
وزیر بهداشت باید در اولین گام افراد معتقد به مساله جمعیت را در مسئولیت‌های مرتبط با حوزه جمعیت و فرزندآوری بگمارد و جلسات قرارگاه را منظم و مرتب برگزار و پیگیری مصوبات را در دستور کار جدی وزارتخانه قرار دهد که در دوره قبل وزیر محترم تمامی جلسات قرارگاه را شخصاً تشکیل و مدیریت می‌کرد و امیدواریم در این دوره هم چنین اهتمامی در ستاد وزارت بهداشت و بلکه بیشتر از قبل باشد تا بتوان بخشی از دغدغه رهبری معظم انقلاب را برطرف نمود.
گام دوم وزیر باید عمق بخشی به آموزش‌های شبکه بهداشت و رفتن به سمت اقناع تیم شبکه بهداشت است و تا این مهم اتفاق نیافتد حرکت به سمت فرزند آوری عموم مردم هم اتفاق نمی‌افتد در واقع اقناع شبکه بهداشت، اقناع نخبگانی است و قبلاً گفته‌ایم که مسیر اقناع عمومی، اقناع نخبگانی است و تا اقناع نخبگانی اتفاق نیافتد حتماً اقناع عمومی هم اتفاق نمی‌افتد یا به سختی اتفاق خواهد افتاد و تا امروز هم چنین امری محقق نشده است.