اشاره
مشورت و مشاوره از اموری است که در مسائل فردی و اجتماعی نقش اساسی بازی می کند. مشورت باعث می شود که در تصمیم گیری ها و عملکردها اشتباهات کمتر شده و موفقیت را نصیب انسان کند. در دین اسلام به این امر بسیار اهمیت داده شده و حتی در قرآن کریم به پیامبر اسلام دستور داده شده که با مؤمنین در برخی کارها مشورت کند. احادیث زیادی از معصومین (علیهم‌السلام) در باره مشورت نقل شده که بر برخی از آنها در اینجا اشاره می‌شود.
(۱) رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
ما یَستَغنى رَجُلٌ عَن مَشوَرَهٍ؛ هیچ کس از مشورت بى نیاز نیست.
(نهج الفصاحه ص۴۹۷ ، ح ۱۶۳۷)
(۲) امام حسن علیه السلام :
ما تَشاوَرَ قَومٌ إِلاّ هُدوا إِلى رُشدِهِم؛ هیچ ملّتى با هم مشورت نکردند مگر آن که راه درست خود را پیدا کردند.
(تحف العقول ص ۲۳۳)
(۳) امام على علیه السلام :
خَیرُ مَن شاوَرتَ ذَوُوا النُّهى وَالعِلمِ و َاولُو التَّجارِبِ و َالحَزمِ؛ بهترین کسى که با او مشورت کنى کسى است که صاحب عقل و علم و تجربه ها و دوراندیشى باشد.
(شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحکم و درر الکلم ج۳، ص۴۲۸، ح۴۹۹۰)
(۴) امام على علیه السلام :
مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْیِهِ هَلَکَ وَ مَنْ شَاوَرَ الرِّجَالَ شَارَکَهَا فِی عُقُولِهَا؛ هر کس خود رأى شد هلاک مى شود و هر کس با افراد صاحب نظر مشورت کند در عقل آنان شریک مى شود.
(نهج البلاغه(صبحی صالح) ص۵۰۰ ، قصار۱۶۱)
(۵) رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
مُشاوَرَهُ العاقِلِ الناصِحِ رُشدٌ و َیُمنٌ و َتَوفیقٌ مِنَ اللّه فَإِذا أَشارَ عَلَیکَ النّاصِحُ العاقِلُ فَإِیّاکَ و َالخِلافَ فَإِنَّ فى ذلِکَ العَطَبَ؛ مشورت کردن با عاقِل خیرخواه مایه هدایت و میمنت است و توفیقى است از جانب خداوند، پس هرگاه خیرخواه عاقل تو را راهنمایى کرد، مبادا مخالفت کنى که موجب نابودى مى شود.
(محاسن ج۲، ص۶۰۲، ح۲۵)
(۶) امام على علیه السلام :
شاوِر فى اُمورِکَ الَّذینَ یَخشَونَ اللّه تَرشُد؛ در کارهاى خود با افراد خدا ترس مشورت کن، تا راه درست را بیابى.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص۴۴۲ ، ح۱۰۰۷۷)
(۷) امام على علیه السلام :
لا تَستَشِرِ الکَذّابَ فَإِنَّهُ کَالسَّرابِ یُقَرِّبُ عَلَیکَ البَعیدَ و یُبَعِّدُ عَلَیکَ القَریبَ؛ با دروغگو مشورت نکن، چون دروغگو، مانند سراب ، دور را در نظرت نزدیک نشان مى دهد و نزدیک را دور.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص۴۴۲ ، ح۱۰۰۹۲)
(۸) رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
مَنِ استَشارَهُ أَخوهُ المُؤمِنُ فَلَم یَمحَضهُ النَّصیحَهَ سَلَبَهُ اللّه لُبَّهُ؛ هر کس برادر مؤمنش با او مشورت کند و او صادقانه راهنمائیش نکند، خداوند عقلش را از او بگیرد.
(وسایل الشیعه ج۱۷ ، ص۲۰۸)
(۹) امام سجاد علیه السلام :
حَقُّ الْمُسْتَشِیرِ إِنْ عَلِمْتَ أَنَّ لَهُ رَأْیاً أَشَرْتَ عَلَیْهِ وَ إِنْ لَمْ تَعْلَمْ أَرْشَدْتَهُ إِلَى مَنْ یَعْلَمُ؛ حقّ مشورت کننده این است، که اگر براى راهنمایى او نظر دارى، راهنمائیش کنى و اگر اطلاعى نداشته باشى او را به کسى که (در آن زمینه) آگاهى دارد راهنمایى کنى.
(خصال ص ۵۷۰)
(۱۰) رسول اکرم صلى الله علیه و آله :
یَا عَلِیُّ لَا تُشَاوِرْ جَبَاناً فَإِنَّهُ یُضَیِّقُ عَلَیْکَ الْمَخْرَجَ وَ لَا تُشَاوِرِ الْبَخِیلَ فَإِنَّهُ یَقْصُرُ بِکَ عَنْ غَایَتِکَ وَ لَا تُشَاوِرْ حَرِیصاً فَإِنَّهُ یُزَیِّنُ لَکَ شَرَّهَا؛ اى على با ترسو مشورت مکن، زیرا او راه بیرون آمدن از مشکل را بر تو تنگ مى کند و با بخیل مشورت مکن، زیرا او تو را از هدفت باز مى دارد و با حریص مشورت مکن، زیرا او حریص بودن را در نظرت زیبا جلوه مى دهد.
(علل الشرایع ج۲، ص۵۵۹، ح۱)
(۱۱) امام على علیه السلام :
قَد خاطَرَ بِنَفسِهِ مَنِ استَغنى بِرَأیِهِ؛ هر کس خود را، از رأى و نظر دیگران بى نیاز بداند، خودش را به خطر انداخته است.
(من لایحضره الفقیه ج ۴، ص ۳۸۸، ح ۵۸۳۴)
(۱۲) امام على علیه السلام :
اِذَا احتَجتَ اِلَى المَشوَرَهِ فى اَمرٍ قَد طَرَاَ عَلَیکَ فَاستَبدِهِ بِبِدایَهِ الشُّبّانِ، فَاِنَّهُم اَحَدُّ اَذهانا وَ اَسرَعُ حَدسا، ثُمَّ رُدَّهُ بَعدَ ذلِکَ اِلى رأی الکُهولِ وَ الشُیوخِ لِیَستَعقِبوهُ وَ یُحسِنُوا، الاختیار لَهُ، فَاِنَّ تَجرِبَتَهُم اَکثَرُ؛ هرگاه به مشورت نیازمند شدى، نخست به جوانان مراجعه نما، زیرا آنان ذهنى تیزتر و حدسى سریع تر دارند. سپس (نتیجه) آن را به نظر میان سالان و پیران برسان تا پیگیرى نموده، عاقبت آن را بسنجند و راه بهتر را انتخاب کنند، چرا که تجربه آنان بیشتر است.
(شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید ج ۲۰، ص ۳۳۷، ح ۸۶۶)
(۱۳) امام على علیه السلام :
لا غِنَی کالعَقلِ، و لا فَقرَ کالجَهلِ، و لا میراثَ کالاَدَب و لا ظَهیرَ کالمُشاوَرَه؛ هیچ ثروتی چون عقل و هیچ فقری چون جهل و هیچ میراثی چون ادب و هیچ پشتیبانی چون مشورت نخواهد بود.
(نهج البلاغه(صبحی صالح) ص۴۷۸)
(۱۴) امام على علیه السلام :
مَن شاوَرَ ذَوِى العُقولِ استَضاءَ بِاَنوارِ العُقولِ؛ هر کس با عقلا مشورت کند، از نور عقلها بهره مى برد.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص۴۴۲ ، ح۱۰۰۸۰)
(۱۵) امام صادق علیه السلام:
لا تُشـاوِر اَحمَق وَ لا تَستَعِنَّ بَکَذّابٍ وَ لا تَثق بِمَوَدَهِ مُلُوک؛ با احمق مشورت نکن و از دروغگو یارى مجو و به دوستى زمامداران اعتماد مکن.
(تحف العقول ص۳۱۶)
(۱۶) امام علی علیه السلام :
ثَلاثٌ مَن کُنَّ فِیهِ لَم یَندَم: تَرکُ العَجَله ، وَ المَشوِرَه ، وَ التوکّل عند العزم على اللّه عزّ و جل؛ سه چیز است که هر کس آن را مراعات کند ، پشمیان نگردد : ۱ – اجتناب از عجله ، ۲ – مشورت کردن ، ۳ – و توکل بر خدا در هنگام تصمیم گیری .
(بحار الانوار (ط-بیروت) ج ۷۵ ، ص ۸۱ ، ح ۷۴)
(۱۷) امام حسن علیه السلام :
ما تَشاوَرَ قَومٌ إلاّ هُدُوا إلى رُشدِهِم؛ هیچ قومى با یکدیگر مشورت نکردند مگر آن که به راه پیشرفت خود رهنمون شدند.
(تحف العقول ص۲۳۳)
(۱۸) امام علی علیه السلام :
المُستَشیرُ مُتَحَصِّنٌ مِنَ السَّقَطِ؛ مشورت کننده مصون از خطا است.
(تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص۴۴۲ ، ح۱۰۰۶۸)
منبع:
سایت شهید آوینی
https://fa.al-shia.org/احادیث-در-باب-مشورت/