بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام
اخلاق و فلسفه مدیریت و کار در دولت و بخش خصوصی، نظرات حضرت امیرالمؤمنین امام علی سلام الله علیه قسمت سوم
1- حضرت علی علیه السلام: آله الریاسة سعة الصدر. ابزار ریاست، سعه ی صدر است. نهج البلاغه، حکمت 176.
2- حضرت علی علیه السلام لا تتکل فی امورک علی کسلان .درکارهایت به افراد تنبل تکیه نکن. میزان الحکمه، ص 393.
3- حضرت علی علیه السلام: من اعجب بحسن حالته قصرعن حسن حیلته .کسی که به خوبی های خود مغرور شود،دربرنامه ریزی کوتاهی خواهد کرد. میزان الحکمه، ص 46.
4- حضرت علی علیه السلام در این باره فرمود: التلطف فی الحیلة اجدی من الوسیلة. ظرافت ( مرتب بودن، دقیق بودن، دقت داشتن ) دربرنامه ریزی ( چاره جوئی) بهتر از امکانات است. میزان الحکمه، ج 2، ص 551.
5- حضرت علی علیه السلام: من قعد عن حیلته اقامته الشدائد. کسی که از برنامه ریزی ( چاره جوئی ) غفلت کند، مشکلات بر او خواهند آمد. میزان الحکمه، ج 2، ص 551.
6- حضرت علی علیه السلام : التدبیر قبل العمل یومنک من الندم. تدبیر پیش از اجرای کار، تو را از پشیمانی در امان نگه می دارد. بحارالانوار، ج 68، ص 338.
پیامها و راهبردها یِ رهنمودهایِ اخلاق و فلسفه مدیریت و کار در دولت و بخش خصوصی، نظرات حضرت امیرالمؤمنین امام علی سلام الله علیه قسمت سوم
1- ابزار ریاست، سعه ی صدر است.
1-1- یکی از عوامل مؤثر در ریاست، برخورداری از شرح صدر (سعۀ صدر) است و شرح صدر از مواهب الهی است و هم بر اثر فضائل اخلاقی هست و هم در ارتقاء فضائلی چون توسعه و ارتقاء ظرفیت انسان، صبر و حلم و بهره مندی از نور الهی مؤثر است و موجب آسان شدن کارها و گشایش در کارها می شود.
2-1- یکی از عوامل مهمی که موجب می شود مدیریت و اداره کارها به خوبی صورت پذیرد، شرح صدر است.
3-1- شرح صدر موجب روشنی فکر و قلب انسان، موجب صبوری و به هم نریختن و استرس نگرفتن و دیگران را تحت فشار و استرس نگذاشتن می شود، و همچنین بیان انسان بهتر می شود و رساندن پیام و منظور بهتر صورت می پذیرد و موجب حل بهتر مسائل می شود و در تعالی رفتاری و گشایش در کارها مؤثر است.
4-1- همه کارها و امور، بخصوص زمانی که سر وکار انسان با مجموعه از کارها می شود و یا مشکلات و موانعی برای کارها وجود دارد، توانمندی و تعالی شرح صدر انسان هست که می تواند انسان را در انجام رفتاری موفق یاری دهد.
5-1- انسان شرح صدر را با ارتقاء دانائی و روشن بینی لازم ( دانش لازم اعتقادی، فضائل اخلاقی، تخصص، مشاوره مناسب، تفکر و تدبیر و رعایت تقوای الهی و انجام کارها با توجه به رضایتمندی خداوند و تداوم یاد خدا و همچنین سپاسگزار بودن از نعمتهای خداوند و طلب عطای شرح از خداوند)، بدست می آید.
6-1- نظریات معصوین سلام الله علیه در رابطه با شرح صدر:
1- امام علی علیه السلام: « افضل الذکر القرآن، به تشرح الصدور و تستنیر السرائر » بهترین ذکر قرآن است، که به وسیله آن انسان ها به شرح صدر می رسند و باطن آنها نورانی می گردد. میزان الحکمه ـ حدیث 16116
2- قرآن، آیه 125 از سوره انعام: « کسی که خداوند اراده کرده باشد او را هدایت نماید به او شرح صدر برای پذیرش اسلام عطا کند، و کسی را که بخواهد گمراه نماید سینه اش را سخت تنگ می کند، به گونه ای که گویا به آسمان بالا می رود، این چنین خداوند پلیدی را بر افرادی که ایمان نمی آورند قرار می دهد ». (مقصود از هدایت و اضلال خداوند متعال در آیه کریمه و نیکی و بدی او در سخن امام صادق علیه السلام این نیست که خداوند بی جهت تصمیم می گیرد یکی را هدایت کند و دیگری را گمراه، به یکی بی جهت خیر برساند و به دیگری شرّ، این هدایت و اضلال و خیر و شر، ریشه در اعمال انسان دارند. به عبارت دیگر آن چه موجب پیدایش تقوا و وصول به معرفت حقیقی است، سبب هدایت و خیرخواهی خداوند برای انسان است، و همان، موجب شرح صدر اسلامی نیز هست. )
3- پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله آمده : «... اللهم اشرح لی صدری و یسّرلی امری ».... خدایا به من شرح صدر بده و کارم را آسان کن. میزان الحکمه ـ حدیث 20525
4- امیرالمؤمنین علیه السلام :« دوام الذّکر بنیر القلب و الفکر » تداوم یاد خدا، دل و اندیشه را روشنائی می بخشد. میزان الحکمه ـ حدیث 6413 (و در پرتو نورانیت قلب، انسان به معرفت حقیقی و شرح صدر اسلامی می رسد.)
5- امام علی علیه السلام: « الذّکر یشرح الصدر » یاد خدا به انسان شرح صدر می دهد. میزان الحکمه ـ حدیث 6442.
6- امام علی علیه السلام:« اللهم اشرح بالقرآن صدری، واستعمل بالقرآن بدنی، و نور بالقرآن بصری، و اطلق بالقرآن لسانی » خدایا به قرآن شرح صدر مرا عطا کن، و به قرآن بدنم را بکار بندگی خود وادار، و به قرآن دیده ام را روشنائی ببخش، وبه قرآن زبانم را رها کن. میزان الحکمه ـ حدیث 16206
7- پیامبر اسلام: « اللّهم نوّر بکتابک بصری و اشرح به صدری ».خدایا با کتاب خودت دیده ام را روشنی ببخش و به وسیله̾ آن شرح صدر عطایم کن. میزان الحکمه ـ حدیث 16177
8- حضرت علی (ع): « کل وعاء یضیق بما جعل فیه إلّا وعاء العلم فإنّه یتسع به »هر ظرفی تنگ می شود به آن چه درون آن نهاده گردد، مگر ظرف علم که نه تنها تنگ نمی شود بلکه با این مظروف گسترده می گردد. نهج البلاغه فیض ـ حکمت 196
9- امیر المؤمنین علیه السلام می فرماید:« إنّ تقوی الله دواء داء قلوبکم، و بصر عمی افئدتکم... و جلاء غشاء ابصارکم».تقوای خدا تحقیقا داروی بیماری قلب های شما، و بینائی کوری دلهای شما و برطرف کننده̾ حجاب دیده های شما است. نهج البلاغه فیض ـ خطبه 189.
10- رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ پرسيدند: كه شرح صدر چيست؟ حضرت فرمود: «نور يقذفه الله في قلب من يشاء، فينشرح له صدره و ينفسح» يعني نوري است كه خدا در قلب هر كس بخواهد مي افكند و در پرتو آن روح او وسيع و گشاده مي شود. از حضرت دوباره سوال شد نشانة شرح صدر چيست؟ حضرت فرمود: «نشانة آن توجه به سراي جاودان و دامن بر چيدن از زرق و برق دنيا و آماده شدن براي مرگ است.» مجمع البيان، ج 4، ص 363
11- أفَمَنْ شَرَحَ اللهُ صَدْرَهُ لِلإسْلامِ فَهُوَ علی نورٍ مِنْ رَبّه... قرآن، سوره زمر، آیه 22آیا کسی که خدا سینه‌اش را برای اسلام گشوده است و بر فراز مرکبی از نور الهی قرار گرفته .
2- درکارهایت به افراد تنبل تکیه نکن.
1-2- جوهر کار به عمل است و تحقق عمل به کسل نبودن و تنبلی ننمودن است و در اداره کارها باید از آنچه به کسالت و تنبلی منجر می گردد، پرهیز نمود.
2-2- برای به نتیجه رسیدن کارها و انجام و تحقق کارها نمی توان به افرادی که تنبل هستند تکیه نمود.
3-2- در تربیت نیروی انسانی باید توجه شود که افراد کاری و با پشتکار و توانمند باشند .
4-2- باید بگونه ای تدبیر مدیریت نمود که نیروها در انجام کار دلسرد و بی انگیزه نشوند، زیرا انگیزه قوی (معنوی و ترغیبی: حقوق به موقع و به اندازه، پاداش و جایزه) در ایجاد روحیه کاری مؤثر است و منجر به کسالت و دلسردی و بی انگیزه ای نیروها نمی گردد.
5-2- باید به توانمندیها و دانش نیروها توجه لازم داشت، زیرا موجب می شود فرد بداند چه کاری باید انجام دهد و منجر به کسالت نمی شود.
6-2- نظریات معصومین سلام الله علیهم در رابطه با کار و پرهیز از تنبلی:
1- امام باقر(ع) روایت است که فرمود: ایاک و التوانی فیما عذر لک فیه؛ از سستی و تنبلی در کارهایی که در ترک آن عذری نداری بپرهیز که انسان با تنبلی به جایی نمی رسد. بحارالانوار، ج۷۸، ص ۱۶۴
2- امام علی (علیه‌السلام) آفَةُ النُّجْحِ الْکَسَلُ. آفت موفقیت، تنبلی است. میزان الحکمه، ج 11، ص 5184
3- امام علی (علیه‌السلام):مِنْ سَبَبِ الْحِرْمَانِ التَّوَانِی. یکی از عوامل محرومیت، سستی (در کار) است. نهج‌البلاغه
4- امام علی (علیه‌السلام): مَنْ دَامَ کَسَلُهُ خَابَ أَمَلُه. کسی که پیوسته تنبلی کند، در رسیدن به آرزویش ناکام ماند. میزان الحکمه، ج 11، ص 5184
5- امام علی (علیه‌السلام):الشَّرفُ بِالهِمَم العَالِیه لابِالرمَمِ البَالِیه. شرافت به همت‌های بلند است، نه به استخوان‌های پوسیده. نهج‌البلاغه
6- پیامبر اکرم (صل‌الله علیه و آله):امْنُنْ عَلَیْنَا بِالنَّشَاطِ وَ أَعِذْنَا مِنَ الْفَشَلِ وَ الْکَسَلِ وَ الْعَجْزِ وَ الْعِلَلِ وَ الضَّرَرِ وَ الضَّجَرِ وَ الْمَلَلِ. (خدایا) نعمت سرزندگی و کوشایی را به ما ارزانی‌دار و از سستی، تنبلی، ناتوانی، بهانه‌آوری، زیان، دل‌مردگی و ملال، محفوظ‌‌مان دار. میزان الحکمه، ج 11، ص 5184
7- پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) إنَّ مِنَ الذُّنُوبِ ذُنُوباً لا یُكَفِّرُها صَلاهٌ وَ لا صَدَقَهٌ، قِیلَ یا رسولَ اللهِ فَما یُكَفِّرُها قالَ الهُمُومُ فی طَلَبِ المَعِیشَهِ بعضی از گناهان به وسیله نماز و صدقه هم آمرزیده نمی شوند. سؤال شد یا رسول الله! پس چه چیز موجب آمرزش آن است؟ فرمود: جدیت و تلاش در طلب معیشت. مستدرك الوسائل، ج 13، ص 13
8- امام علی (علیه السلام) العَمَل العَمل، ثُمَّ النَّهایة النَّهایة، والاستِقامة الاستِقامَة، ثُمَّ الصَّبر الصَّبر، والوَرَع، إِنَّ لَكُم نَهایَة فَانتهوا اِلی نَهایَتِكُم. كار كنید و آن را به پایانش رسانید و در آن پایداری كنید؛ آن گاه شكیبایی ورزید و پارسا باشید. همانا شما را پایانی است؛ پس، خود را به آن پایان (بهشت) رسانید. نهج‌البلاغه
9- سول الله (صلی الله علیه و آله)اَلْعِبادَﺓُ عَشَرَﺓَ اَجْزاءٍ تِسْعَـﺔٌ مِنْها فی طَلَبِ الْحَلالِ عبادت ده جزء است که نه جزء آن در کار و تلاش برای به دست آوردن روزی حلال است. مستدرک الوسائل، ج۱۳، ص۱۲
10- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: طَلَبُ الحَلالِ فَرِیضَةٌ عَلَی کُلِّ مُسلِمٍ و مُسلِمَةٍ کار کردن برای کسب مال حلال، بر هر مرد و زن مسلمان واجب است.جامع الاخبار، ص 389، حدیث 1079
3- کسی که به خوبی های خود مغرور شود، در برنامه (چاره جوئی ) کوتاهی خواهد کرد.
1-3- از جمله عوامل تاثیرگذار بر رفتار و کنش های افراد تابع اخلاقیات خود افراد است.
2-3- نباید به خوبی های خود مغرور شد زیرا در چاره جوئی ها و تدابیر و برنامه ریزی و انجام مطلوب کارها در انسان تاثیر سوء می گذارد و موجب ضعیف شدن کار و کوتاهی در چاره جوئی و یا عدم انجام مطلوب آنها می شود.
3-3- موفقیت در کارها نباید موجب شود که افراد به خود غره شوند، چون غرور آنها موجب، ضعیف شدن کارها و کوتاهی در انجام کارها می شود و کارها به درستی و به مطلوبیت به نتیجه نمی رسد و گاهی منجر به ناقص و ناتمام ماندن کارها می شود.
4-3- نظرایات معصومین سلام الله علیهم در رابطه با غرور:
1- حضرت امام علی سلام الله علیه: «طوبی لمن لم تقتله قاتلات الغرور؛ خوشا به حال کسی که عوامل کشنده غرور او را از پای در نیاورد». غررالحکم، 5973
2- حضرت امام علی سلام الله علیه: «جماع الشر فی الاغرار بالمهل و الاتکال علی العمل؛ کانون بدی ها در مغرور شدن به مهلت الهی و اعتماد بر اعمال (ناچیز) است». غررالحکم
3- حضرت امام علی سلام الله علیه: سکر الغفلة و الغرور ابعد افاقة من سکر الخمور! ؛ مستی غفلت و غرور از مستی شراب طولانی تر است. غررالحکم
4- امام صادق (علیه السلام) هم می‌فرماید :لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنْ فِی قَلْبِهِ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ مِنْ كِبْرٍ. داخل بهشت نمی‌شود، كسی كه در قلبش ذره‌ای از كبر و غرور باشد وسائل الشیعه، ج15، ص 375.
5- امام علی (علیه السلام): قِوامُ العَیْشِ حُسْنُ التَّقْدِیرِ وَمِلاكُهُ حُسْنُ التَّدْبیرِ. پایداری زندگی به برنامه ریزی درست و راه رسیدن به آن، مدیریت صحیح است. غررالحكم و دررالكلم، ح 6807
6- امام باقر (ع):هیچ مقداری از تکبر به دل آدمی راه نیابد مگر این که به همان اندازه کم باشد یا زیاد از خردش کاسته شود. بحار الانوار، جلد 75، صفحه186.
7- حضرت امام حسن عسگری (علیه السّلام) فرموده اند: گرچه خداوند در نظام حکیمانه ی آفرینش، ارزاق مردم را تضمین کرده است ولی مبادا اندیشه ی ضمانت خداوند رازق، مغرورتان سازد و شما را از انجام فریضه ی کار و کوشش باز دارد. تحف العقول،ص489
8- امام هادي عليه السلام می فرمایندالْعُجْبُ صارِفٌ عَنْ طَلَبِ الْعِلْمِ، داع إلي الْغَمْطِ وَ الْجَهْلِ.: خودبيني و غرور، انسان را از تحصيل علوم باز مي دارد و به سمت حقارت و ناداني مي كشاند. بحارالأنوار، جلد 75، صفحه 369
9- امام علی سلام الله علیه: غرور الغنى يوجب الاشر. غرور ثروتمندى و توانگرى، سركشى و سرمستى به بار آورد. غرر الحکم
4- ملاطفت و بزرگواری در تدبیر و دربرنامه ریزی ( نقشه کار و ساختار و سازو کار و نیروی و زمان مناسب ) بهتر و توانمند تر از امکانات تاثیرگذار است.
1-4- توجه به ظرافتها مانند مرتب بودن و انجام دقیق و با حوصله کارها و دقت داشتن به کارها، در چاره جوئی و تدبیر و برنامه ریزی در انجام کارها بر امکانات مورد نیاز، در الویت است .
2-4- چارجوئی و تدابیر و برنامه ریزی دقیق و حکیمانه و درست موجب می شود تا از زمان و امکانات برای پرداختن و به نتیجه رسیدن کارها بهتر نتیجه گرفته شود.
3-4- چاره جوئی و تدابیر و برنامه ریزی باید با طرحی حساب شده و با اطلاعات و دانش درست و رعایت ظرافتها و ترتیب و دقتهای لازم و حساب شده صورت بپذیرد.
4-4- نظریات معصومین سلام الله علیهم در رابطه با رعایت ظرافتها در چاره جوئی تدبیر و برنامه ریزی:
1- امام علی سلام الله علیه: مَنْ نَظَرَ فِى الْعَواقِبِ سَلِمَ. هر كس در عاقبت كار بينديشد سالم مى ماند. شرح غررالحكم، ج 5، ص 188
2- امام علی سلام الله علیه: اَعْقَلُ النّاسِ اَنْظَرُهُمْ فِى الْعَواقِبِ. عاقل ترين مردم كسى است كه بيشتر در عاقبت كارهايش بينديشد. شرح غررالحكم ، ج 2، ص 484
3- امام علی سلام الله علیه: مَنْ راقَبَ الْعَواقِبَ سَلُمَ مِنَ النَّوائِب .آن كه در عاقبت كارها دقيق شود از گرفتارى ها مصون مى ماند. شرح غررالحكم ، ج 5، ص 346.
4- امام علی سلام الله علیه: اَلْحَزْمُ بِإِجالَةِ الرَّاءْىِ وَالرَّاءْىُ بِتَحْصينِ الاَْسْرارِ. دورانديشى در به كار انداختن انديشه است و انديشه به نگهدارى اسرار. نهج البلاغه ، ح 45، ص 1110.
5- قَالَ الرِضا علیه السَّلام: «اَلتَّدْبِیرُ قَبْلَ الْعَمَلِ یؤْمِنُکَ مِنَ النَّدَمِ» تدبیر قبل از عمل، تو را از پشیمانی در امان می دارد. (عیون اخبارالرضا علیه السلام/ ج2/ ص 54 )
5- کسی که از برنامه ریزی ( چاره جوئی ) غفلت کند، مشکلات بر او خواهند آمد.
1-5- برای انجام کارها لازم است از چاره جوئی و تدابیر و برنامه ریزی لازم غفلت نشود.
2-5- غفلت از چاره جوئی و تدبیر و برنامه برای انجام کار، موجب می شود تا انجام کار و عامل کار دچار مشکلات شود.
3-5- باید مسائل کار از قبل دیده شود و توجه لازم در طول انجام کار به مسائل کار داشت و به موقع برای آن باید چاره جوئی و تدبیر و برنامه لازم دیده شود، تا کار و انجام دهنده آن و نتیجه کار دچار مشکلات نشود.
6- تدبیر پیش از اجرای کار، تو را از پشیمانی در امان نگه می دارد.
1-6- هر کاری قبل از انجامش به چاره جوئی و تدبیر و برنامه نیاز دارد.
2-6- نتیجه چاره جوئی و تدبیر و برنامه داشتن قبل از انجام کار موجب می شود انجام دهنده کار و نتیجه کار با مشکل روبرو نشود.
3-6- باید تدبیر و چاره جوئی نمودن برای انجام کارها و مسائلی که باید در این چاره جوئیها و تدابیر و برنامه ریزی برای انجام کار مورد توجه قرار گیرد، در برنامه های تعلیم و تربیت و آموزشی به اندازه لازم مورد توجه قرار گیرد.
7- راهکارهای تعلیم و تربیّتی و فرهنگی:
1- مسئولین و عوامل تهیه محتوای تحقیقاتی و مطالعاتی پژوهشکدههای علوم انسانی و اسلامی و حوزهها و دانشگاهها مجموعه ای از آموزه های رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را، که طبق موازین الهی و اسلامی، موجب رشد می شود را، باید در اختیار عوامل تعلیم و تربیّت و در اختیار انتشارات و وزارت آموزش و پرورش و حوزهها و دانشگاهها و مراکز و معاونتهای فرهنگی و پرورشی و وزارت ارشاد اسلامی و رسانه ها برای نشر و ترویج و آموزش فرهنگ الهی اسلام، بگذارند.
2- عوامل مؤثر در تهیه محتوای کتابهای درسی و غیر درسی، ادبیّات، بستر تبلیغات و لوازم التحریر و بازیها و فیلم و نمایشها و برنامه ها و مطالب رسانه ها و مبلغین برای ارتقاء فرهنگ تعلیم و تربیّت اسلامی جامعه به آموزههای رفتارها و نگرشهائی که می تواند تعالی نگرشی و گفتاری و رفتاری را طبق موازین الهی و اسلامی محقق نماید و جامعه را در ابعاد مختلف ( اعتقادی، فضائل اخلاقی، بصیرت، معارف لازم و دانش لازم زندگی)، به رشد رساند، متناسب با سن و به اندازه لازم پرداخته شود و آنرا به جامعۀ هدف عرضه نمایند.
گل افشان گل محمدی