مهر | دین و اندیشه | دوشنبه، 02 آبان 1401 - 09:27
کتاب «جریان شناسی تفاسیر و برداشت‌های سیاسی از قرآن کریم در انقلاب اسلامی» به همت پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و در نشر این پژوهشگاه منتشر شد.
به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «جریان شناسی تفاسیر و برداشت‌های سیاسی از قرآن کریم در انقلاب اسلامی» اثر علیرضا دانشیار است که به همت پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و به همت نشر این پژوهشگاه در ۶۰۰ صفحه منتشر شد.
رجوع به قرآن در حل مشکلات سیاسی و اجتماعی و بهره گیری از قرآن به عنوان سند قطعیِ سازنده و اصلاح کننده جامعه و سیاست همواره از دغدغه‌های مهم اندیشمندان مسلمان و جریان‌های اسلامی، به ویژه در دوران انقلاب اسلامی بوده است.
یکی از تأثیرگذارترین موضوعات بر انقلاب اسلامی، تفسیر سیاسی قرآن است؛ چرا که قران همواره به عنوان سرمشق و مبین نوع زندگی سیاسی در الگودهی به جریان‌های مبارزه در دوران انقلاب اسلامی قبل و بعد از آن، مطرح بوده است.
در این پژوهش، تفسیر سیاسی چهار جریان عمده نقل محور، قرآن بسنده، اجتهادی – اصولی و رویکردهای تجددگرا به قرآن بررسی شده است.
جریان‌های معاصرِ دخیل در انقلاب، از قران به عنوان نص معتبرِ تحول آفرین، حرکت ساز و نظام ساز استفاده کرده اند.
این رویکردها در نوع تفسیر سیاسی، ویژگی‌ها، روش‌های فکریِ تأثیرگذار و قلمرو و گستره آن دارای تمایزند.
هدف این تحقیق، صورت بندی، کاویدن آکادمیک و روشمند جریان‌های تفسیر سیاسی و نمایندگان فکری آنان، کمک به دانش افزایی، شناسایی و آشنایی با قوت و ضعف‌ها، کمک به حل معضلات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جریان‌های تفسیر سیاسی از قرآن است.
ساختار اثر
این کتاب در شش فصل تألیف شده است؛ در فصل اول، بعد از بحث از کلیات طرح و مفاهیم مرتبط با تحقیق حاضر، چرایی به وجود آمدن تفسیر سیاسی و نیز شیوه و روش تحلیل مطالب و چارچوب تقسیم بندی جریان‌ها بررسی شده است.
در فصل دوم به بررسی تفاسیر و برداشت‌های سیاسی جریان‌های نقل محور از قرآن در انقلاب اختصاص دارد که دو جریان انجمن حجتیه و مکتب تفکیک در این فصل بررسی شده است.
امتداد سیاسی جریان‌های روایت محور تفسیرگریزو تفسیرپذیر از موضوعات مهمی است که در این فصل بررسی شده است.
در فصل سوم، تفاسیر و برداشت‌های سیاسی جریان‌های قرآن بسنده، دو جریان افراطی و اعتدالی (صادقی تهرانی) از قرآن بررسی شده است.
گفتی است محور اصلی تفسیر و برداشت‌های این جریان‌ها، فقط و فقط قرآن است و از دیگر ادله نظیر رجوع به حدیث و اجماع منع می‌شود.
مسئله دیگر در این فصل، بررسی امتداد سیاسی این جریان هاست.
فصل چهارم تحقیق به بررسی تفاسیر سیاسی جریان اجتهادی – اصولی از قرآن اختصاص یافته است.
ویژگی‌هایی نظیر عقل محوری، تفسیر قرآن به قرآن، رویکرد مثبت به نقش ساختار نظام سیاسی – اجتماعی و حکومت از منظر قرآن و رویکرد حداکثری در نگاه به دین و اسلام و نیز امتداد سیاسی از جمله مباحث این فصل را تشکیل می‌دهند.
شخصیت‌های شاخص بررسی شده در این فصل عبارت اند از: امام خمینی، علامه طباطبایی، شهید مطهری و آیت الله خامنه‌ای.
فصل پنجم این پژوهش به بررسی تفاسیر و برداشت‌های سیاسی جریان‌های تجدد گرا از قرآن پرداخته است.
در این فصل، گونه تفسیر و برداشت سیاسی از قرآن کریم بررسی شده است: ۱.
تفاسیر و برداشت‌های سیاسی کارکردگرایانه از قرآن (یک.
تفاسیر و برداشت‌های سیاسی علی شریعتی از قرآن، دو.
تفاسیر و برداشت‌های سوسیالیستی از قرآن، یعنی برداشت‌های سیاسی سازمان مجاهدین، گروهک فرقان) ۲.
برداشت‌های سیاسی متأثر از رویکردهای غربی (علمی – تجربی، هرمنوتیکی و نسبی انگار).
در ششمین و آخرین فصل از کتاب حاضر، نیز به نتایج و یافته‌های پژوهش اختصاص یافته است.
ویژگی‌ها و مبانی فکری تأثیرگذار بر تفسیر سیاسی آیت الله خامنه‌ای
در مورد ویژگی تفسیری آیت الله خامنه‌ای می‌توان گفت تفاسیر و برداشت‌های سیاسی – اجتماعی و تربیتی ایشان تحت تأثیر جریان اجتهادی – اصولی و زیر مجموعه تفسیر جامع اجتهادی (شامل شخصیت‌های بی نظیر امام خمینی (ره)، علامه طباطبایی و شهید مطهری) است.
ویژگی‌ها و مبانی فکری تأثیرگذار بر تفسیر سیاسی مقام معظم رهبری آیت الله خامنه‌ای عبارتند از:
۱.
ویژگی‌ها و مبانی تفسیری تأثیرگذار بر تفسیر سیاسی: آیت الله خامنه‌ای دارای ویژگی‌ها و مبانی تفسیری مشترک با دیگر شخصیت‌های شاخص جریان اجتهادی اصولی است که این ویژگی‌ها بر تفاسیر سیاسی ایشان تأثیر گذاشته است.
در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود: امکان و جواز فهم و تفسیر قرآن، استفاده از شیوه عقلی، قائل بودن به حجیت ظواهر قرآن، استفاده از کارکرد روایات در تفسیر، کاربرد تاریخ و سیره در تفسیر قرآن و….
۲.
تأثیر مباحث جامعه شناسی در تفسیر سیاسی: از نظر مقام معظم رهبری، تحلیل‌های جامعه شناسانه در تبیین و تفسیر آیات، به ویژه در تحلیل فلسفه احکام و حکم قرآن، دارای اهمیت و سودمند است.
تفاسیر و برداشت‌های جامعه شناسانه آیت الله خامنه‌ای از قرآن به دو صورت دیده می‌شود: ۱.
تبیین و تحلیل مباحث جامعه شناسی که قرآن مطرح شده و تطبیق آن بر مصادیق روز، ۲.
بهره گیری از نظریات جامعه شناسانه در تحلیل و تفسیر آیات.
۳.
اصطلاح شناسی قرآنی در تفسیر سیاسی – اجتماعی آیات قرآن: یکی دیگر از ویژگی‌های تفسیری آیت الله خامنه‌ای توجه به «اصطلاح شناسی قرآنی» است.
از منظر ایشان این گونه واژه‌ها کلماتی اند که در قرآن، اصطلاح خاص شده اند و بار معنایی مخصوص به خود را دارند.
به دست آوردن معنای اصطلاحی آنها نیز با توجه به ویژگی‌های بیان شده و نیز به اطراد و کثرت کاربرد آنها در معنای مورد نظر به دست می‌آید.
در بحث اصطلاح شناسی قرآنی توجه به «مفاهیم» در دیدگاه آیت الله خامنه‌ای از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است، به طوری که ایشان سازندگی و زندگی قرآنی را منوط به آشنایی با مفاهیم قرآن می‌کند.