فارس | فرهنگی و هنری | شنبه، 02 مهر 1401 - 16:00
استاد سطوح عالی حوزه علمیه گفت: از افتخارات علامه حسن‌زاده این است که از بین عامه مردم فارغ از طلبه‌های حوزه، فیلسوف و عارف تحویل جامعه داد. این چیزی است که رهبر انقلاب هم بدان اشاره دارند که استعدادهای عموم مردم باید کشف و تقویت شود.
به گزارش خبرنگار حوزه اندیشه خبرگزاری فارس، سوم‌مهر ماه اولین سالروز ارتحال عارف و فیلسوف بزرگ جهان اسلام حضرت علامه حسن‌زاده آملی است.
شخصیتی کم‌نظیر و بلکه بی‌نظیر که در علوم مختلف اسلامی از قبیل علوم عقلی و نقلی و دانش‌های دیگر چون ریاضیات، کیهان، اختر، هیأت و...
زبان‌زد دوران بود.
با این‌حال گویی این شخصیت شاخص آن‌طور که باید در بین مردم شناخته نشده و بسیاری از عموم مردم نسبت به ایشان علم و آگاهی چندانی ندارند.
در این راستا تصمیم گرفتیم با حجت‌الاسلام سید مرتضی حسینی کمال آبادی، مدیر پژوهشکده ادیب فقه جواهری و نویسنده کتاب «تشنه دانش؛ راهنمای دانش پژوهی براساس زیست نامه علامه حسن زاده آملی» گفت‌وگویی داشته باشیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید.
سید مرتضی حسینی کمال آبادی
مردم حتی نمی‌دانستند علامه زنده است یا فوت کرده!
آیا علامه حسن‌زاده به عنوان یکی از شخصیت‌های برجسته علمی اسلام و ایران به خوبی به مردم معرفی شده است؟
به نظر می‌رسد در این کوتاهی‌هایی رخ داده.
اینکه حضرت علامه حسن‌زاده آملی باید بیش از پیش به جامعه ما و جهان اسلام شناسانده بشود حرف صحیحی است.
یک سال در نمایشگاه بین‌المللی کتاب (در آن زمان علامه در قید حیات بودند) در غرفه مربوط به آثار ایشان عده کثیری از مردم این سؤال را می‌پرسیدند که:«آیا ایشان هنوز زنده هستند؟» یعنی اطلاعات مردم در مورد علامه تا این حد پایین بود.
ما متأسفانه در معرفی و شناساندن بزرگان و دانشمندانمان به جامعه و حتی جهانیان دارای ضعف هستیم.
مرحوم استاد محمدرضا حکیمی در کتاب «حماسه غدیر» می‌نویسد که غربیان در مورد شخصیت‌های خود نظیر: شکسپیر، ویکتور هوگو، گوته، بالزاک و...
هزاران کتاب و مقاله نوشته‌اند.
حال ما برای شناساندن بزرگان خود چه کردیم؟
قصد سیاه‌نمایی ندارم و قطعاً کارهایی در این باره صورت گرفته است، خود من برای نوشتن کتاب «تشنه دانش» که در باب زیست علمی مرحوم علامه حسن‌زاده است، ۸ سال زمان صرف کردم و از هر گوشه‌ای خرمنی و از هر خرمنی توشه‌ای برداشتم تا این کتاب پدید آید، منتها این فعالیت‌ها کمتر از آن وظیفه‌ای است که در قبال این بزرگان بر دوش ما قرار دارد.
هرکسی از ظنّ خود شد یار من
در همین رابطه علامه حسن‌زاده در کتاب «هزار و یک کلمه» خود عبارتی چنین دارد «اگر بیوگرافی این کمترین را در مصاحبه‌ها دیده‌اید یا شنیده‌اید یا در مجلّات خوانده‌اید، در حقیقت چنان است که عارف رومی که فرموده: هرکسی از ظنّ خود شدیار من/ از درون من نجست اسرار من.
خودم در ینبوع‌الحیات گفته‌ام تو چه خبرداری، درحالی که از ساحل وجود من می‌گذری و دل آن را نمی‌بینی.» یعنی خود علامه حسن‌زاده نسبت به این موضوع اشاره دارد که آنچه که تا الآن درمورد من گفته یا نوشته شده در سطح ناچیز و مختصری است.
به هرحال باید بیش از این چیزی که تا الآن انجام گرفته کار کرد و به تعبیر حضرت علامه از این ساحل‌پیمایی‌ها دست بکشیم.
علامه حسن زاده آملی
اخباری‌گری دیگر دوره‌اش تمام شده است
آیا عدم معرفی صحیح علامه حسن‌زاده ربطی به جریانات ضدعرفانی و ظاهرگرای مذهبی دارد؟
در این رابطه باید بگویم دوره این موضوعات دیگر سر آمده، امروزه بسیاری از علما و مراجع تقلید ما خود از درس‌خوانده‌های فلسفه و عرفان هستند.
اخباری‌گری دیگر دوره‌اش تمام شده و جریاناتی که چنین انگاره‌هایی دارند نمی‌توانند در برابر عقلانیت اسلامی مقاومت کنند.
در زمان ارتحال حضرت علامه حسن زاده شاهد این بودیم که بسیاری از مردم و حتی علما برای ایشان مجالس تحریم برگزار کردند و این حاکی از آن است که مردم و قشر دینی ما نسبت به جریانات ظاهرگرا و ضدعرفان اعراض دارند.
علامه حسن‌زاده احیاگر آثار فلسفی و عرفانی ما است
وجود علامه حسن‌زاده آملی چه ثمراتی برای حوزه و علوم دینی داشته است؟
در پاسخ به این سؤال که وجود علامه حسن‌زاده چه شکافی را پر کرده است و عدم وجود ایشان و آثار و تلاش‌هایشان موجب چه نقصی در پازل علوم اسلامی می‌شد باید بگویم که تا قبل از علامه حسن‌زاده آثار درسی فلسفه و عرفان اسلامی هیچ نظم و انسجامی نداشته و اساساً به عنوان منبع درسی مطرح نبوده است.
علامه حسن‌زاده با تألیف آثار در این علوم و تصحیح نسخ بزرگان گذشته، آثار را پالایش کرده و درس داد و در نتیجه شاگردپروری کرد.
مثلاً «شرح المنظومة» از ملاهادی سبزواری از مهم‌ترین منابع حکمت متعالیه است.
این کتاب چاپی بسیار قدیمی و از دست رفته داشت که علامه حسن‌زاده در ۵ جلد با تحقیق و تعلیق مفصل این کتاب را احیا کرده و در اختیار مشتاقان فلسفه قرار داد.
شرح علامه حسن‌زاده بر مهم‌ترین کتاب فلسفه اسلامی
همچنین ایشان ۲۰ نسخه از شرح اشارات و تنبیهات ابن‌سینا که توسط خواجه نصیر طوسی نوشته شده بود را احیاء و بارها در حوزه علمیه تدریس کرد.
از دیگر اقدامات جدی علامه در حوزه فلسفه، تصحیح کتاب اسفارالاربعه جناب ملاصدرا بود، این کتاب نسخه‌ای داشت که تا امروزه در بازار موجود است که مملو از اغلاط علمی است و طلبه و دانش‌پژوه را در روند مطالعه و تحقیق سردرگم می‌کند و می‌آزارد.
ایشان با تصحیح نسخ، چاپ بدون غلطی را از این کتاب در اختیار عموم علاقه‌مندان قرار داد.
همینطور علامه با تصحیح شرح فصوص‌الحکم ابن‌عربی که متعلق به مرحوم داوود قیصری بود، آن اثر را در دوجلد عرضه کرد.
او احیاگر تراث علمی، مدرس و عالم‌پرور بود
در یک کلام باید گفت اگر علامه حسن‌زاده و جهد و کوشش‌های بی‌بدیل ایشان نبود امروزه فلسفه و عرفان اسلامی روش و شیوه آموزشی و درسی خود را از دست داده بود.
این خیلی مطلب بزرگی است که کسی هم آثار را تصحیح و احیاء کند، هم درس دهد و هم شاگردپروری و عالم‌پروری کند.
فارغ از این امور علامه حسن‌زاده خود در تمام ابواب فلسفی دارای پژوهش و نظر است که با کنار هم قرار دادن آن به این می‌رسیم که ایشان یک دوره فلسفه اسلامی را بررسی جامعی کرده است.
علی ای‌حال علامه کسی بود که حضورش ما را خیلی به جلو برد و نبودش ما را بسیار به عقب برمی‌گرداند.
آنچه خوبان همه دارند تو یک‌جا داری
علامه حسن‌زاده یک شخصیت جامع بود.
گاهی یک نفر در یک حوزه علمی خاص مثل ادبیات، تاریخ، فیزیک و...
دارای مهارت و نبوغ است اما در سایر علوم چنین استعدادی ندارد.
اما برخی از معدود نفرات مثل فارابی، ابن‌سینا، دکتر حسابی و...
که دارای جامعیت علمی هستند و در علوم و فنون مختلفی نبوغ و مهارت دارند خواه فقه باشد، فلسفه باشد، ریاضیات باشد و....
علامه حسن‌زاده از این دست انسان‌های جامع و ذوابعاد بود.
امروزه در حوزه‌های علمیه طلاب علوم مختلفی را می‌خوانند نظیر، فقه، اصول، کلام، حدیث، تفسیر و...
و علت آن است که اقتضای دین‌شناسی می‌طلبد که افراد در این حوزه‌ها وارد شوند و در آن‌ها به پژوهش دست بزنند.
علامه حسن‌زاده کسی بود که در این حوزه‌ها ورود کرد و آن‌ها را تا سطح بالایی فرا گرفت، نه اینکه مثل خیلی‌ها تنها در علم یا علوم خاصی بخواهد تحقیق و پژوهش کند یا اینکه نسبت به این مجموعه علوم صرفاً اطلاعات عمومی محدودی داشته باشد.
به قول مثل فارسی «آنچه خوبان همه دارند تو یک‌جا داری.»
جبران نقص علوم عقلی توسط علامه
علامه حسن‌زاده در این بین به گفته خودشان در علوم نقلی، نظیر فقه، اصول و ادبیات زحمت بیشتری کشیده بودند تا علوم عقلی، اما او عزم را بر این گذاشت تا خلأ علوم عقلی در حوزه‌های علمی را جبران کند و عمده فعالیت‌هایش را در این علوم مصروف بدارد.
علامه حسن‌زاده آملی که اجازه اجتهادش را از مرحوم شعرانی از معتمدان آیت‌الله‌العظمی بروجردی اخذ کرده بود، در شرایطی که می‌توانست به عنوان یک مرجع تقلید به زیست علمی خود ادامه دهد، تصمیم گرفت در علوم عقلی بذل عمر کند تا این نقیصه بر طرف شود.
از دل مردم کوچه و بازار فیلسوف و عارف تحویل جامعه داد
از دیگر موضوعات مهم در مورد علامه حسن‌زاده این است که ایشان چشمی هم به مردم داشتند و معتقد بودند که علوم عقلی را هم باید در میان عموم مردم رواج داد تا از این طریق آن‌هایی که تحصیلات آکادمیک ندارند استعدادیابی شوند و در آن زمینه‌ها دست به فعالیت بزنند.
از افتخارات علامه حسن‌زاده این است که از بین عامه مردم فارغ از طلبه‌های حوزه، فیلسوف و عارف تحویل جامعه داد.
این دقیقاً چیزی است که مقام معظم رهبری هم بدان اشاره دارند و می‌گویند استعدادهای عموم مردم باید کشف و تقویت شود.
اقتدای علامه حسن‌زاده و آیت‌الله‌العظمی جوادی‌آملی به رهبر انقلاب در نماز
پایان پیام/ ت 47
لینک کوتاه خبر