مهر | دین و اندیشه | یکشنبه، 02 مرداد 1401 - 13:59
۲۴ ذی‌الحجه در تاریخ ماندگار شد و روز مباهله سندی بر تأیید جایگاه اسلام و مهر تأییدی بود که ذات اقدس الهی بر ارزش‌ها و فضیلت‌های اهل بیت (ع) و جایگاه راستین آنان در درک و شناخت اسلام زدند.
خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه-نگار احدپور اقبلاغ: ۲۴ ذی‌الحجه در تاریخ اسلام مصادف است با روز «مباهله»، در این روز که روز نزول آیه «تطهیر» نیز هست، خداوند بر ارزش‌ها و فضیلت‌های اهل بیت (ع) و جایگاه راستین آنان در درک و شناخت اسلام راستین مهر تأییدی دیگر زد.
روایات فراوانی در منابع معتبر اهل سنت و منابع اهل بیت (ع) آمده است، که با صراحت می‌گوید: آیه مباهله درباره حضرت علی (ع)، حضرت فاطمه (س)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) نازل شده است.
به همین مناسبت در شرح و تفسیر این آیه شریفه با حجت الاسلام حمیدرضا مطهری، رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به گفت و گو پرداختیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
حجت الاسلام حمیدرضا مطهری با اشاره به آیه شریفه ۶۱ آل عمران، عنوان کرد: پروردگار متعال در این آیه می‌فرمایند، «فَمَنْ حَاجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکاذِبینَ» معروف به آیه شریفه مباهله، یکی از مهمترین آیات قرآن ودر بردارنده یکی از مهمترین حوادث تاریخ اسلام است و فضائل اهل بیت (ع) که به شکل شایسته و قابل انتظار به آن پرداخته نشده و تبیین نگردیده است.
این واقعه تاریخی اگر هم سطح با واقعه غدیر نباشد از واقعه غدیر کم اهمیت تر نیست و نشان دهنده جایگاه اهل بیت (ع) به ویژه حضرت امیرالمؤمنین (ع) است که به منزله جان پیامبر (ص) معرفی شده است.
مطهری خاطر نشان کرد: مباهله و غدیر دو واقعه مهم تاریخ اسلام هر دو در ماه ذی الحجة رخ داده‌اند اما متأسفانه به مباهله آن گونه که انتظار می‌رود توجه نشده است.
این واقع به اندازه‌ای دارای اهمیت است که لازم است این روز را با تبیین جوانب مختلف آن بزرگ داشت و معرفی کرد.
این واقعه بسیار عظیم باید در تمام عرصه‌ها به ویژه مجامع جهانی گرامی داشته شود.
وی افزود: واژه مباهله از ریشۀ «بهل» به معنی رها ساختن و ترک گفتن به کار می‌رود و از آنجا که لعنت الهی، موجب جدا شدن انسان از رحمت خداوند می‌شود به همین مناسبت به معنای لعنت و نفرین نیز بکار رفته است.
با این تفاوت که مباهله از شدّت و تأکید بیشتری نسبت به لعنت برخوردار است.
این واژه در اصطلاح به درخواست نزول لعن و عذاب بر مخالف پس از بی‌نتیجه ماندن بحث و مناظره اطلاق می‌شود که دو طرف برای اثبات ادعای خود که غالباً موضوعی دینی و مذهبی می‌باشد از خداوند می‌خواهند تا لعن و نفرین و عذاب خود را بر طرف دروغگو نازل کند.
رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) در ادامه گفت: این اصطلاح در قرآن به یکی از مشهورترین رخدادهای تاریخ اسلام یعنی مناظره مسیحیان نجران با پیامبر (صلی الله علیه واله) درباره حضرت عیسی (ع) اشاره می‌کند.
در سال نهم هجری پیامبر (ص) در ادامه نامه نگاری‌های خود به سران قبایل و کشورهای همسایه، نامه‌ای نیز برای مسیحیان نجران فرستاد و آنان را به اسلام دعوت کرده و از آنها خواسته بود که یا اسلام را بپذیرند یا جزیه بدهند و یا آماده جنگ باشند
وی افزود: بزرگان مسیحی نجران پس از دریافت نامه پیامبر پس از مشورت و گفتگوی فراوان تصمیم گرفتند برای یافتن راه حل مناسب به دیدار پیامبر بروند.
مهمترین محور گفتگوی آنان درباره عیسی (ع) بود که رسول خدا (ص) از عیسی به عنوان بنده و پیامبر خداوند یاد کرد و این باعث تعجب همراه با انکار آنان گردید.
آنها این پرسش را مطرح کردند که چگونه ممکن است که عیسی (ع) بدون پدر به دنیا آمده باشد؟
پیامبر در پاسخ آنان با تلاوت آیه ۵۹ سوره آل‌عمران به آفرینش آدم (ع) استدلال کرد که می‌فرماید: «إنّ مثل عیسی عند الله کمثل ءادم خلقه من تراب ثم قال له کن فیکون».
در این آیه آفرینش عیسی (ع) به آدم (ع) تشبیه شده است؛ یعنی همان گونه که آدم از خاک و بدون پدر و مادر آفریده شد، عیسی نیز بدون پدر آفریده شده است.
نجرانیان در برابر این استدلال عاجز مانده ولی باز هم سخن پیامبر را نپذیرفتند.
پیامبر (ص) که از رفتار آنان ناراحت بودند به دستور خداوند آنان را به مباهله فراخواندند.
مطهری تصریح کرد: آیه ۶۱ سوره آل عمران به این فرمان اشاره دارد و می‌فرماید: به آنان که پس از علم و یقینی که بر تو نازل گشت باز با تو جدال می‌کنند بگو: فرزندان و زنان و جان‌های خویش را حاضر ساخته و به مباهله نشسته و آن گروه را که دروغ می‌گوید مورد لعنت خداوند قرار دهیم.
وی همچنین عنوان کرد: در روز ۲۴ یا ۲۵ ذی الحجه همگان برای انجام مباهله گرد آمدند.
پیامبر (ص) در حالی که امام علی (ع)، فاطمه (س) و حسنین (علیهم السلام) را با خود همراه می‌برد بر اساس قرار معین برای مباهله حرکت کردند.
مسیحیان با دیدن این وضعیت و حرکت حضرت محمد (ص) و همراهی عزیزترین افراد با ایشان دچار وحشت شده و با اذعان به اینکه اگر این جمع نفرین کنند همه آنان نابود خواهند شد به دادن جزیه راضی شدند و پس از امضای صلح نامه به دیار خود بازگشتند برخی منابع از مسلمان شدن عده‌ای از مسیحیان پس از این واقعه خبر داده‌اند پیامبر (ص) پس از پشیمانی آنها از مباهله، خطاب به آنها فرمود: «به خدا قسم اگر با شما مباهله می‌کردم تمام این بیابان را آتش فراگرفته و در دم هلاک می‌شدید» و نیز با اشاره به همراهان خود فرمود: «به خدا قسم اگر با اینان (علی، فاطمه، حسن و حسین) با هر کس دیگری مباهله کنم در همان لحظه نابود می‌شود.» منابع مختلف اهل سنت تصریح کرده‌اند که این آیه در شأن علی (ع) و فاطمه (ع) و حسنین نازل شده است و آن را فضیلتی بزرگ برای اهل بیت (ع) شمرده‌اند.
نکته مهم اتفاق منابع است بر اینکه همراهان پیامبر (ص) در جریان مباهله امیرالمؤمنین (ع)، حضرت زهرا (س) و حسنین (ع) بوده‌اند.
رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) تصریح کرد: این فضیلت و جایگاهی است که برای اهل بیت (ع) در نظر گرفته شده است و هیچکدام از صحابه چنین جایگاهی ندارند و نیز نشان دهنده جایگاه عظیم و جایگاه بلند اهل بیت (ع) در نزد خداوند متعال است.
در اهمیت این واقعه و آیه مرتبط با آن همین بس که به عنوان فضیلت مصرح امیرالمؤمنین (ع) در قرآن، مورد استناد ائمه قرار گرفته چنان که حضرت علی بن موسی الرضا (ع) بدان استناد کردند.
ایشان در پاسخ مأمون که از آن حضرت درباره فضیلتی از امام علی (ع) که در قرآن بدان تصریح شده با این آیه اشاره کرده و فرمودند: فضیلت آن حضرت در مباهله که خداوند می‌فرماید: به آنان که پس از علم و یقینی که بر تو نازل گشت باز با تو جدال می‌کنند بگو: فرزندان و زنان و جان‌های خویش را حاضر ساخته و به مباهله نشسته و آن گروه را که دروغ می‌گوید مورد لعنت خداوند قرار دهیم.
وی در تفسیر این آیه عنوان کرد: «هر گاه (مسیحیان) بعد از علم و دانشی که به تو رسیده (درباره نفی الوهیت مسیح (ع) و تثلیت و انحرافاتی از این قبیل) با تو به بحث و ستیز برخیزند، به آنها بگو: "ما فرزندان خود را دعوت کنیم شما نیز فرزندان خود را (فَمَن حاجَّکَ فیهِ مَن بَعدِ ما جائَکَ مِنَ العِلمِ فَقُل تَعالَوا نَدْعُ اَبنائَنا وَ اَبنائَکُم)، ما زنان خویش را دعوت نمائیم و شما نیز زنان خود را، (وَ نِسائَنا وَ نِسائَکُمْ)، ما از نفوس خود (و کسی که همچون جان ما است) دعوت می‌نمائیم و شما نیز نفوس خود (وَ اَنفُسَنا وَ اَنفُسَکُمْ».آنگاه مباهله (نفرین) کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم: (ثُمَّ نَبْتَهِل فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللهِ عَلَیَ الکاذِبینَ»).
در روایات اسلامی که مفسّران و محدّثان نقل کرده‌اند آمده است «هنگامی که آیه فوق نازل شد پیامبر (ص) به مسیحیان نجران پیشنهاد مباهله داد، بزرگان مسیحی از پیامبر (ص) یک روز مهلت خواستند، تا در این باره به شور بنشینند.
اسقف (اعظم) به آنها گفت: "نگاه کنید، اگر فردا محمد با فرزند و خانواده‌اش برای مباهله آمد از مباهله با او بپرهیزید، و اگر اصحاب و یارانش را همراه آورد با او مباهله کنید که او پایه و اساسی ندارد».
وی افزود: فردا که شد که پیامبر (ص) آمد، در حالی که دست حضرت علی (ع) را گرفته بود و امام حسن (ع) و امام حسین (ع) پیش روی او حرکت می‌کردند، و حضرت فاطمه (س) پشت سر او مسیحیان و در پیشاپیش آنان اسقف اعظم آنان بیرون آمدند.
هنگامی که پیامبر (ص) را با همراهان مشاهده کرد، پرسید: اینها چه کسانی هستند؟
گفتند: این یکی، پسر عمو و داماد او است، و این دختر زاده‌های او هستند، و این بانو، دختر او است که از همه نزد او گرامی‌تر است.
اسقف نگاهی کرد و گفت: من مردی را می‌بینم که مصمّم و با جرأت در مباهله آمده و می‌ترسم او راستگو باشد، و اگر راستگو باشد بلای عظیمی بر ما وارد خواهد شد.
سپس گفت: ای ابوالقاسم ما با تو مباهله نخواهیم کرد، بیا با هم صلح کنیم.
و در بعضی از روایات آمده که اسقف اعظم گفت: «من صورت‌هایی را می‌نگرم که اگر از خدا بخواهند کوه را از جا برکند چنین خواهد شد!
پس مباهله نکنید که هلاک خواهید شد!
مطهری خاطرنشان کرد: پس صلح کردند بر آنکه هر سال دو هزار حله به دو نوبت بدهند و سی زره، تسلیم مسلمانان نمایند؛ پس بر این منوال صلح‌نامه نوشتند و به منازل خود بازگشتند و حضرت پیغمبر فرمود: که اگر وفد نجران با من مباهله می‌کردند خدای تعالی ایشان را مسخ گردانیده، آتش بر ایشان فرو ریختی و جمله نجران تا عصافیر در سقف‌های منازل ایشان هلاک می‌شدند.
وی در پایان گفت: این روز در تاریخ ماندگار شد و روز مباهله سندی بر تأیید جایگاه اسلام و مهر تأییدی بود که ذات اقدس الهی بر ارزش‌ها و فضیلت‌های اهل بیت (ع) و جایگاه راستین آنان در درک و شناخت اسلام زدند.
