مهر | دین و اندیشه | جمعه، 20 خرداد 1401 - 09:41
سبحانی گفت: امام رضا(ع) در حوزه بسط معارف، رسالت‌های اختصاصی را به انجام رساند؛ به‌گونه‌ای که کار ویژه حضور حضرت در تاریخ امامت، در خصوص معارف معنوی و اعتقادی از ویژگی‌های خاصی برخوردار است.
به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی در نشست علمی «امام رضا علیه‌السلام و گسترش ژرفای معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام» که در سالن شهید امام موسی صدر دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد، ضمن تبریک میلاد پر خیروبرکت امام علی بن موسی‌الرضا علیه‌السلام، اظهار داشت: «امیدواریم این ایام بستر و زمینه آشنایی و تعمیق فرهنگ و معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام را برای همه ما به همراه داشته باشد.»
رئیس انجمن کلام اسلامی حوزه، به نقش امام رضا علیه‌السلام در تبیین ژرفای معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام اشاره کرد و اذعان داشت: «برای بررسی این موضوع نیازمند بررسی زمینه‌های مؤثر بر ژرفای معارف اهل‌بیت علیه‌السلام، در دوران ثامن‌الحجج علیه‌السلام هستیم.»
وی در ادامه با بیان این‌که دوران امام رضا علیه‌السلام به لحاظ بسترهای تاریخی و نتایج فکری و فرهنگی بسیار شبیه با دوران امام صادق علیه‌السلام است، اظهار داشت: «در دوران امام صادق و امام رضا علیهماالسلام جامعه اسلامی با گسست و آشفتگی سیاسی روبرو شد و زمینه اختلاف در بین جانشینان و طبقات اجتماعی تقویت شد.
در این دوران التهاب جدی از شرق تا غرب جامعه اسلامی را فراگرفته بود و امام علیه‌السلام در این دوران فرصت یافتند تا فعالیت‌های گسترده‌تری را در نشر معارف الهی رقم بزنند.»
مدیر مرکز تخصصی امام شناسی، با اشاره به این‌که امامان پس از امام صادق علیه‌السلام در تبیین فقه و معارف امتداد کلمات حضرت را در پیش گرفتند، اظهار داشت: «از اهل‌بیت پس از امام صادق علیه‌السلام، تحقیقاً هیچ عنوان جدیدی از معارف مشاهده نمی‌شود که در بیانات امام صادق علیه‌السلام وجود نداشته باشد.»
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی، افزود: «امام رضا علیه‌السلام در حوزه بسط معارف، رسالت‌های اختصاصی را به انجام رساند؛ به‌گونه‌ای که کار ویژه حضور امام رضا علیه‌السلام در تاریخ امامت، در خصوص معارف معنوی و اعتقادی از ویژگی‌های خاصی برخوردار است.»
وی در تبیین محورهای مهم بسط معارف از منظر امام رضا علیه‌السلام، بسط جغرافیای، انسانی و دامن‌گستری معارف را ازجمله محورهای مهم کار ویژه امام رضا علیه‌السلام در بسط معارف توصیف کرد و ابراز داشت: «اگر معارف امام صادق و امام موسی بن جعفر علیهماالسلام در دایره شیعیان بسط پیدا کرد؛ امام رضا علیه‌السلام این موضوع را به سایر فرقه‌ها، گروه‌ها و سایر ادیان و مذاهب بسط دادند.»
مدیر پژوهشکده امامت، بابیان این‌که پیامد دامن‌گستری معارف رضوی در دوره‌های بعدی به‌ویژه در پایان غیبت صغرا کاملاً خود را نشان داد و تشیع از اندیشه فرقه‌ای به گفتمان جهانی تبدیل شد، خاطرنشان کرد: «بر اساس روایتی در رابطه با عنوان رضا برای ثامن‌الائمه علیه‌السلام؛ مردم اعم از مخالفان و موافقان، به امامت و جایگاه و مقام حضرت رضا علیه‌السلام رضایت داشتند.»
رئیس انجمن کلام اسلامی حوزه‌های علمیه، افزود: «امام رضا علیه‌السلام تلاش کردند تا از شرایط پیش‌آمده چون؛ موقعیت سیاسی، جایگاه والای امامت و از طرفی گسترش دانش و علوم میان مخاطبان، بیشترین استفاده را در نشر معارف داشته باشند.»
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی، به نقش هارون و تعاملات سیاسی بنی‌عباس با امپراتوری بیزانس و قدرت‌های شرقی را در پایگاه بخشی به مذاهب اسلامی بسیار مؤثر دانست و یادآور شد: «نمایندگان پیروان مناظرات علمی رسمی داشته، در این فرایند امام رضا علیه‌السلام در تخاطب شکل‌گرفته، لایه جدیدی را در عرصه نشر معارف الهی گشودند.»
ابهام‌زدایی از معارف جعفری و معارف اهل‌بیت (ع) در دوران امام رضا (ع)
وی ضمن تأکید بر این‌که تبیین توصیفی دوران امام صادق علیه‌السلام، در دوره امام رضا علیه‌السلام بسط معنوی و معرفتی پیدا کرد، به محورهای شش‌گانه رفتار و فرمایشات امام رضا علیه‌السلام اشاره کرد و اذعان داشت: «ابهام‌زدایی از معارف جعفری و معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام و نیز اصلاح مطالب بیانی از ائمه اطهار علیهم السلام ازجمله رفتارهای امام رضا علیه‌السلام بود که در دوران حضور در مدینه جلوه والایی داشت.»
مدیر پژوهشکده امامت، خاطرنشان کرد: «بسیاری از بزرگان در طول حیات ایشان به حضرت مراجعه می‌کردند تا ابهامات و مفاهیم متشابه و برداشت‌های مخلوط از درست و غلط را از امام علیه‌السلام جویا شوند.
در این دوران قاموس کلمات و مفاهیم روایات از امام رضا علیه‌السلام اصطیاد می‌شود.»
وی سازمان‌دهی ابهام‌زدایی از میراث قرآنی، سنت نبوی و معارف جعفری در دوران امام رضا علیه‌السلام را مورد توجه قرارداد و اظهار داشت: «میراث نادرست، همراه با تفاسیر غلط در داخل روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام ورود کرده، برداشت‌های صحابه به‌شدت در میان اهل سنت توسعه پیداکرده بود، این موضوع مجموعه‌ای از میراث درست و نادرست را در میان روایات اهل سنت و شیعه شکل می‌داد که امام رضا علیه‌السلام تصفیه روایات را در پیش گرفتند و شیعه و سنی برای اخذ دیدگاه، روایات پیشین را به امام علیه‌السلام عرضه می‌کردند.»
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی، محور سوم در ژرف سازی معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام را شرح و بسط‌های روایات امام رضا علیه‌السلام توصیف کرد و اذعان داشت: «در دوران امام رضا علیه‌السلام بیان روایات از سطح ایجاز گویی به خط شرح و بسط معارف تبدیل می‌گردد.»
وی در ادامه به فرازهایی از خطبه امیرالمومنین علی علیه‌السلام اشاره کرد و اذعان داشت: «امام رضا علیه‌السلام در خطبه توحیدی و قبل از اعلان ولایت‌عهدی در روایت پنجاه و یکم، می‌فرمایند؛ «لِشَهَادَةِ الْعُقُولِ أَنَّ کُلَّ صِفَةٍ وَ مَوْصُوفٍ مَخْلُوقٌ وَ شَهَادَةِ کُلِّ مَخْلُوقٍ أَنَّ لَهُ خَالِقاً لَیْسَ بِصِفَةٍ وَ لَا مَوْصُوفٍ وَ شَهَادَةِ کُلِّ صِفَةٍ وَ مَوْصُوفٍ بِالاقْتِرَانِ وَ شَهَادَةِ الِاقْتِرَانِ بِالْحَدَثِ وَ شَهَادَةِ الْحَدَثِ بِالامْتِنَاعِ مِنَ الْأَزَلِ الْمُمْتَنِعِ مِنَ الْحَدَثِ» که به‌نوعی این بیان تفسیر تعابیر ایجازی امیر المومنین علی علیه‌السلام در خطبه اول نهج البلاغه است.»
رئیس انجمن کلام اسلامی حوزه‌های علمیه، در بخش دیگری از سخنان خود به نمونه‌هایی از روایات اسلامی و خط شرح و بسط امام رضا علیه‌السلام نسبت به این روایات اشاره کرد و یادآور شد: «اگر بیان امام رضا علیه‌السلام نبود، روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام را نمی‌توانستیم به‌درستی فهم نماییم.»
وی محور چهارم در ژرف سازی معارف را مدلل سازی عقاید و معارف امامیه دانست و ضمن اشاره به نمونه‌های از سیره روایی ثامن‌الائمه علیه‌السلام در این رابطه، اذعان داشت: «امام رضا علیه‌السلام در بیان روایت، ادله مطالب ارائه‌شده توسط ائمه پیشین را مطرح می‌سازند.»
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی، تصریح کرد: «در دوران امام رضا علیه‌السلام ادبیات معارفی اهل‌بیت علیهم‌السلام به ادبیات استدلالی سوق پیداکرده، مبناسازی‌های عقلی و بنیاد سازی قرآنی با توجه به سنت مشترک، امتداد معارف وحیانی قرار می‌گیرد.»
وی قاعده سازی را از دیگر محورهای ژرف سازی معارف در دوران ثامن‌الائمه علیه‌السلام برشمرد و یادآور شد: «در روایات امام رضا علیه‌السلام ادبیات معرفتی ائمه پیشین به‌صورت عامدانه و با تصریح، به مجموعه قوانین تبدیل می‌شود که می‌توان به نمونه‌های متعددی اشاره کرد.»
مدیر پژوهشکده امامت، با تأکید بر این‌که امام رضا علیه‌السلام به معارف بلند اهل‌بیت علیهم‌السلام ژرف و عمق و دقت می‌بخشند، اظهار داشت: «در مناظرات امام رضا علیه‌السلام صورت‌بندی‌های علمی شکل‌گرفته، تعابیر والایی از بیانات روایات ذکر می‌گردد.»
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی، در بخش پایانی سخنان خود به مصادیقی از روایاتی امام رضا علیه‌السلام در رابطه با عمق‌بخشی به روایات پیشین اشاره کرد و اذعان داشت: «در دوران امام رضا علیه‌السلام لایه عمیق‌تری از معارف تبیین می‌گردد و سطح بیان امام علیه‌السلام به دلیل شرایط مخاطب و زمینه‌های تکاملی جامعه، ژرف و دقت بیشتری می‌یابد.»