«زكات» یكى از احكام الهى و از ضروریات دین مقدس اسلام است كه صدها آیه و حدیث، در مورد آن وارد شده است.
مسأله زكات با این اهمیتى كه در اسلام دارد، مورد غفلت و فراموشى واقع گشته و مردم به این حكم الهى توجه لازم را ننمودهاند، گرچه برخى از مردم مبالغ هنگفتى را صرف انفاق و اطعامهاى مستحب مىكنند، اما این فریضه الهى را به آسانى ترك مىنمایند.
چه زمانى زكات واجب شد؟
از آیات مختلف قرآن كریم استفاده مىشود كه حكم وجوب زكات در مكه نازل شده است، از جمله آیه 156 از سوره اعراف: ... و رحمتى وسعت كلّ شىء فساكتبها للّذین یتّقون و یۆتون الزّكوة و الّذین هم بایاتنا یۆمنون.
و آیه دوّم و سوم از سوره نمل: هدى و بشرى للمۆمنین* الّذین یقیمون الصّلوة و یۆتون الزّكوة و هم بالآخرة هم یوقنون.
و آیه سوم و چهارم از سوره لقمان: هدى و رحمة للمحسنین* الّذین یقیمون الصّلوة و یۆتون الزّكوة و هم بالآخرة هم یوقنون.
و آیه ششم و هفتم از سوره فصّلت: ... و ویل للمشركین* الّذین لا یۆتون الزّكوة و هم بالآخرة هم كافرون.
و مسلمانان موظف به انجام این وظیفه اسلامى بودهاند ولى هنگامى كه پیامبر اكرم صلّى اللّه علیه و اله به مدینه آمد و پایه حكومت اسلامى را گذارد و طبعا نیاز به تشكیل بیت المال پیدا كرد، از طرف خداوند مأموریت یافت كه زكات را شخصا از مردم بگیرد (نه اینكه خودشان به میل و نظر خود در مصارف آن صرف كنند)، آیه شریفه: خذ من اموالهم صدقة ... (سوره توبه، آیه 103) در این هنگام نازل شد.
مسأله زكات با این اهمیتى كه در اسلام دارد، مورد غفلت و فراموشى واقع گشته و مردم به این حكم الهى توجه لازم را ننمودهاند، گرچه برخى از مردم مبالغ هنگفتى را صرف انفاق و اطعامهاى مستحب مىكنند، اما این فریضه الهى را به آسانى ترك مىنمایند
و مشهور این است كه این در سال دوم هجرت بود پس مصارف زكات به طور دقیق در آیه شصت از سوره توبه بیان گردید. و جاى تعجّب نیست كه تشریع اخذ زكات در آیه 103 باشد و ذكر مصارف آن (كه مىگویند در سال نهم هجرت نازل شده) در آیه شصت؛ زیرا مىدانیم آیات قرآن بر طبق تاریخ نزول، جمعآورى نشده بلكه به فرمان پیامبر اكرم صلّى اللّه علیه و اله هركدام در مورد مناسب قرار داده شده است. (تفسیر نمونه، ج 8، ص 10)
تفاوتهاى زكات در اسلام با زكات در ادیان دیگر
با توجه به تعبیرات قرآن كریم و روایات اسلامى در موضوع زكات، مىتوان این حقیقت را دریافت كه تفاوتهاى بسیار فراوانى بین زكات در دین اسلام و زكات در سایر ادیان وجود دارد:
1ـ زكات در اسلام صرف یك عمل پسندیده و یك عمل اخلاقى از اعمال نیك و شایسته نیست بلكه ركن اساسى از اركان اسلام است. و از عباداتی محسوب مىشود كه اگر كسى نسبت به آن بىاعتنا باشد، فاسق نامیده مىشود و كسى كه منكر وجوب آن باشد، كافر محسوب مىگردد. پس زكات در دین اسلام، یك نوع احسان اختیارى و یك نوع صدقه مستحبى نیست بلكه یك فریضه الهى است.
2ـ زكات در نظر اسلام حقّى است براى فقرا در اموال اغنیا و این حقّى است كه مالك حقیقى، خداوند متعال مقرّر داشته، بنابراین، هیچ نوع منّتى از ناحیه غنى بر شخص فقیر نیست.
3ـ زكات حق معلوم و مشخّصى است كه شارع مقدس نصاب و حدود و مقدار و شرایط و زمان پرداخت و كیفیت اداى آن را بیان نموده، بنابراین، انسان با معرفت به تمام جوانب آن اقدام مىكند.
4ـ این حق به عهده خود اشخاص نهاده نشده بلكه مسئولیت آن به عهده دولت اسلامى واگذار شده كه به طور عادلانه جمعآورى و توزیع كنند و این امر به واسطه مسئولین جمعآورى، صورت مىپذیرد.
5ـ دولت اسلامى حق دارد براى كسانى كه امتناع مىورزند، كیفرهایى را مقرّر دارد و گاهى این معنا به این درجه مىرسد كه نصف مال مصادره مىشود.
زكات در اسلام یك نوع نظام جدیدى است كه با سایر ادیان تفاوت و تغایر اساسى دارد، آن ادیان مسئله زكات را فقط به صورت یك نوع وصیت و سفارش اخلاقى و موعظه بیان مىكردند كه مردم رغبت در برّ و نیكى داشته و از بخل و امساك بپرهیزند
6ـ هرگروهى كه این فریضه الهى را تمرد كند كه منجر به انكار ضرورى دین گردد، لازم است امام مسلمین با آنها مقاتله كند.
7ـ اینكه انسان مسلمان به اداى این فریضه الهى طلبیده مىشود تا این ركن اساسى را اقامه كند.
8ـ محصول زكات به اختیار هوى و هوس حكّام واگذار نشده كه هرطور مىخواهند خودشان مصرف كنند بلكه مصارف مخصوصى دارد كه قرآن در آیه شریفه: انّما الصّدقات ... بیان كرده است.
9ـ زكات یك امر موسمى و مقطعى براى سد حاجت فعلى فقیر نیست بلكه مقصود بىنیاز ساختن فقرا به طور دائم و مستمر است.10ـ زكات با ملاحظه مصارف آن كه قرآن بیان كرده بخاطر رسیدن به اهداف مختلف روحى و اخلاقى و اجتماعى و سیاسى است، لذا سهمى را براى مۆلفة قلوبهم و سهمى براى آزاد كردن بندهها و سهمى را براى بدهكاران و سهمى براى مطلق راه خداوند مقرّر داشته است.
با توجه به این امتیازات مختلف، روشن مىشود كه زكات در اسلام یك نوع نظام جدیدى است كه با سایر ادیان تفاوت و تغایر اساسى دارد، آن ادیان مسئله زكات را فقط به صورت یك نوع وصیت و سفارش اخلاقى و موعظه بیان مىكردند كه مردم رغبت در برّ و نیكى داشته و از بخل و امساك بپرهیزند. (فقه الزكاة، قرضاوى، ص 85- 88)
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
کتاب زکات در اسلام ـ اکبر دهقان
تفسیر نمونه، ج 8
https://article.tebyan.net/210063