مهر | دین و اندیشه | دوشنبه، 29 فروردین 1401 - 15:24
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه گفت: گرچه در نظامهای رایج معمولاً مسئولان حکومت‌ها و مدیران کلان جامعه زیر بار خطاهای خود نمی‌روند و توجیه می‌کنند. اما در نگاه دینی ما این طور نیست.
خبرگزاری مهر -گروه دین و آئین- فاطمه کهربائی: حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی چندی پیش در ملاقات با جمعی از مسئولین نظام جمهوری اسلامی در بیان توصیه‌های معنوی، با استناد به آیات قرآنی و ادعیه، استغفار را همراه با نیت صادقانه، موجب صفا و طهارت روحی و جلب رحمت الهی در زندگی فردی و همچنین در میدان‌های ملی و عرصه‌های بزرگ اجتماعی خواندند.
ایشان، استغفار را، هم از ارتکاب عمل ممنوع و هم از عمل نکردن به وظایف و ترک فعل، ضروری دانستند و گفتند: خیلی از ما مسئولان به علل مختلف به ترک فعل و انجام ندادن وظایف مبتلا هستیم که خداوند در این باره انسان را سخت‌گیرانه مورد مؤاخذه قرار می‌دهد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مسئولیت در نظام اسلامی را به معنای مورد سوال بودن برشمردند و افزودند: در نظامهای سیاسی جهان مسئولان مورد سوال مردم هستند اما در نظام اسلامی مسئولان علاوه بر مردم، در معرض سوال و مؤاخذه مهم‌تر و سنگین‌ترِ خداوند نیز هستند.
به همین بهانه برای بررسی محورهای فوق، گفت‌وگویی با حجت الاسلام علی ذوعلم، رئیس اندیشکده بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی و عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی داشته‌ایم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
حجت الاسلام علی ذوعلم در تبیین این موضوع که مسئول در جمهوری اسلامی مورد سوال خدا و مردم واقع می‌شود، بیان داشت: متأسفانه معمولاً این مفاهیم اصیل در فرهنگ دینی ما به مصادیق فردی و محدود تعریف و توصیف می‌شده در حالی که اسلام یک مکتب جامع و اجتماعی است، رونق اسلام در بعد رفتارهای کلان اجتماعی و در منطق فرآیندهای شکل دهنده به فرهنگ یک جامعه بسیار قوی است.
رئیس سابق سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در ادامه تشریح کرد: بحثی که مرحوم آیت الله شاه آبادی استاد امام خمینی (ره) مطرح کردند و بعد هم امام هم آن را دنبال کردند و اساساً انقلاب اسلامی برآمده از این تفکر است که این بر اساس اجتماعی بودن جوهره‌ی اسلام است.
در این قبیل مسائل مثل توبه یا استغفار یا تقوا هم همین طور است معمولاً برداشت‌های شرعی و محدود از اینها می‌شده است در حالی که فراتر از مصادیق شرعی، مصادیق اجتماعی هم در این مسائل وجود دارد از جمله استغفاری که وقتی ما به خطاهای کلان اجتماعی برمی‌خوریم مدیران و مسؤولان عالی نظام وقتی ببینند اگر یک مسؤولی آنچنان که باید حرکت نکردند و دچار ترک فعل‌های کلانی شد در اثر غفلت در اثر عواملی محیطی و پیرامونی، در آن زمان است که بحث استغفار جمعی و استغفار اجتماعی مطرح می‌شود.
در حقیقت یک نوع توجه به معایب و کاستی‌هایی است که در سطح‌های کلان جامعه وجود داشته است و این ظرفیت عظیم اسلام در فضای جامعه و پیشرفت را نشان می‌دهد.
گرچه در نظامهای رایج معمولاً مسئولان حکومت‌ها و مدیران کلان جامعه زیر بار خطاهای خود نمی‌روند و توجیه می‌کنند.
اما در نگاه دینی ما این طور نیست، بلکه مدیران و مسؤولان هر زمانی که راه درستی را نرفتند و از کار مهمی غفلت کردند اینها باید استغفار کنند و استغفار به معنی یک نوع جرم انگاری حقوقی نیست بلکه یک جنبه اخلاقی و معنوی دارد
این عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه توضیحاتش اظهار داشت: گرچه در نظامهای رایج معمولاً مسئولان حکومت‌ها و مدیران کلان جامعه زیر بار خطاهای خود نمی‌روند و توجیه می‌کنند.
اما در نگاه دینی ما این طور نیست، بلکه مدیران و مسؤولان هر زمانی که راه درستی را نرفتند و از کار مهمی غفلت کردند اینها باید استغفار کنند و استغفار به معنی یک نوع جرم انگاری حقوقی نیست بلکه یک جنبه اخلاقی و معنوی دارد که خود کارگزاران و مدیران و مسؤولان به خودارزیابی می‌پردازند و کار خودشان را جبران می‌کنند و این است که زمینه پیشرفت و رفع مشکلات در جامعه اسلامی روز به روز بیشتر فراهم می‌شود.
رئیس اندیشکده بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در ادامه سخنانش گفت: درباره «مورد سوال بودن مسئولین در برابر خدا و مردم» در منطق اسلام هر فرصتی و هر نعمتی که هر فردی از آن برخوردار است به همراه خودش مسؤولیت الهی را به دنبال دارد.
برای مسئولان کلان جامعه و مدیرانی که دایره‌ای وسیع از اختیارات و امکانات برای خدمت به جامعه را در اختیار دارند این پاسخ گویی مسئولیت قوی‌تر است.
حجت الاسلام علی ذوعلم در ادامه اذعان داشت: این که مسئولین با سطح مطلوب فاصله دارند این خیلی طبیعی است.
یعنی ما هیچکدام از مدیرانمان، خودش را نمی‌تواند کاملاً منطبق با معیارهای الهی بداند.
اگر می‌گوید من مسلمان هستم به این معنی است که تلاش می‌کند خودش را به آن معیارها نزدیک کند.
غیر از معصومین هیچ فرد دیگری ادعا نمی‌کند و اگر هم ادعا کند کسی ادعایش را قبول نمی‌کند که رفتارها و نگرش خود را کاملاً با شاخص‌های عمیق دینی منطبق بداند.
بنابراین ما جامعه‌ای دائماً در حال رشد هستیم و در تلاشیم که خودمان را به آن معیارها نزدیک کنیم.
وی ادامه داد: به خاطر اینکه یک توجه بیشتری به ارزش‌های الهی شود و خود روزه داری و انس با قرآن و دعا یک صیقلی به دل‌ها می‌دهد.
این مساله بیشتر می‌تواند به آن توجه شود و پذیرشش در مخاطب قوی‌تر می‌شود.
اگرنه این مساله حقیقتی است که قابل انکار نیست.
تلاشی که باید بکنیم این است که دائماً خودمان را با آن وضع مطلوب نزدیک‌تر کنیم.
به خصوص توجه به همین پاسخ گویی به خدای متعال است که یک ضمانت معنوی وجدانی و اخلاقی عمیقی را می‌تواند در فرد ایجاد کند.
در حالی که نظارت‌های بیرونی هم هست و لازم است که دستگاه‌های مسؤول نهادهای ارزیاب هستند و ارزیابی می‌کنند ولی هیچکدام از اینها به اندازه اینکه خود فرد، هر مدیری، هر مسؤولی در هر رده‌ای خودش به این مسائل پاسخگویی نسبت به خدای متعال وقوف داشته باشد و متذکر شود تأثیر گذار نیست.
نقش جامعه در تعمیق سازی باورها در مسئولین
رئیس اندیشکده بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در شرح این موضوع که آیا جامعه هم در تعمیق سازی این باورها در مسئولین می‌تواند نقشی ایفا کند یا صرفاً یک مساله فردی است، گفت: مردم قطعاً نقش اساسی دارند برای اینکه مطالبه کنند و از مسؤولین در قبال عملکردشان پاسخ بخواهند و بخشی از این ساز و کار هم در نهادهای سیاسی ما پیش بینی شده است.
ما در دوره‌های قبل دیدیم که عدم برخورد قاطع با دشمنان برای ما هزینه ساز بود.
خروج از این چارچوب ارزش‌های انقلابی، تصور اینکه الان ما اگر عدول کنیم منافع ملی مان تأمین خواهد شد هزینه‌هایی را به ما تحمیل کرد
وی در ادامه بیان داشت: بخشی از آن هم وظیفه امر به معروف نهی از منکر است.
مردم نسبت به مسئولین وظیفه دارند که آن‌ها را امر به معروف و نهی از منکر کنند و به آن‌ها متذکر شوند.
این آن بخش از پاسخ گویی مردم است ولی آن بخش از پاسخ گویی به خدای متعال تنها از طریق توجه خود فرد و خودسازی عمیق و یک عمق معرفتی حاصل می‌شود.
حجت الاسلام ذوعلم در ادامه سخنانش اظهار داشت: اینکه در بیانیه گام دوم، رهبر انقلاب تأکید داشتند خودسازی مقدم بر جامعه پردازی است به همین جهت است.
به هر حال در اصل شکل‌گیری انقلاب اسلامی آن خودسازی‌های عمیق اساسی که در انقلابیون بود که توانست انقلاب را به ثمر برساند.
در امتداد حرکت انقلابی، هم در نظام جمهوری اسلامی هم و فراتر از آن در سراسر جبهه مقاومت اسلامی، اساساً این خودسازی عمیق و درونی و مستمر، ضمانت دهنده ی آن مسؤولیت و پاسخگو بودن در برابر خداوند متعال است البته که تذکر دادن بسیار مهم است اما آنچه که خود فرد انجام می‌دهد و در درون خودش خودسازی کند و به عمق معرفتی برسد این تنها از خود فرد ساخته است و هر مسؤولی باید خود را بیشتر آماده کند و خودسازی عمیق صورت بگیرد.
این عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در بررسی دو آفت غرور و انفعال گفت: بعضی از ابعادش را رهبر انقلاب مطرح کردند ولی ابعاد دیگری هم هست که باید به آن پرداخت.
اولاً اینکه این خطر پیش روی هر فردی وجود دارد نه فقط هر مسؤولی.
یعنی هر فردی در زندگی خودش هم ممکن است گاهی دچار غرور شود و توانمندی‌های خودش را بیش از آنچه که هست ارزیابی کند و از خطرات و آن هجمه‌هایی که در برابرش هست غافل شود.
فریب نیرنگ‌ها را بخورد و خیلی از جاذبه‌ها آن را از مسیر اصلی خودش دور کند و از آن طرف دچار انفعال شود و یأس و سرخوردگی و ناامیدی او را فرا گیرد و از ارزیابی خودش، خود را کمتر از آنچه که هست در برابر اهداف بزرگ ببیند.
وی ادامه داد: بنابراین در نسبت با یک فرد عادی هم این دو خطر تهدید کننده وجود دارد.
در تعاملات اداری و اقتصادی و تربیتی هم این معضل وجود دارد.
برای برخی از مسؤولین از آن جهت بسیار مهم است که مسؤولان نماد و نماینده یک ملت هستند و اگر دچار غرور شوند یعنی دشمن آن‌ها را فریب دهد و دچار انفعال شوند در هر دو صورت جامعه باید هزینه‌های زیادی را متحمل شود.
ذوعلم در پایان گفت: ما در دوره‌های قبل دیدیم که عدم برخورد قاطع با دشمنان برای ما هزینه ساز بود.
خروج از این چارچوب ارزش‌های انقلابی، تصور اینکه الان ما اگر عدول کنیم منافع ملی مان تأمین خواهد شد هزینه‌هایی را به ما تحمیل کرد.
از این طرف هم مقاطعی که ایستادگی کردیم و یک ارزیابی درستی از توان ملی خودمان داشتیم و آن توان ملی به میدان آمد و مقاومت شکل گرفت و توانستیم پیش برویم، بنابراین این هم از نکاتی است که به خاطر تأثیر گذاری بسیار زیادی که نگرش مسؤولان و مدیران نسبت به توان ملت و ظرفیت‌های مادی و معنوی جامعه ایجاد می‌کنند اهمیت پیدا می‌کند.