استاد درس خارج حوزه علمیه قم گفت: مقصود از روح در سوره قدر، صادر اول یعنی حقیقت محمدیه (ص) است که بالاتر از مقام جبرئیل است و جبرئیل اگر بخواهد به این حقیقت وارد شود آتش می‌گیرد.
به گزارش خبرگزاری مهر، آیت‌الله مهدی هادوی تهرانی، استاد سطح خارج حوزه علمیه، در ادامه سلسله مباحث تفسیری سوره مبارکه مریم (س)، گفت: داستان حضرت مریم در این سوره از این آیه شریفه «وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ مَرْیَمَ إِذِ انْتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِهَا مَکَانًا شَرْقِیًّا» آغاز می‌شود؛ مریم از سمت شرق عبادتگاه از اهل خود دور شد.
وی افزود: در سوره آل‌عمران، آیه ۳۵ تا ۳۸ خداود به ماجرای قبل‌تر از دورشدن مریم (س) از اهل و خانواده خود پرداخته و فرموده است: چون زن عمران گفت پروردگارا آنچه در شکم خود دارم نذر تو کردم تا آزاد شده [از مشاغل دنیا و پرستشگر تو] باشد پس از من بپذیر که تو خود شنوای دانایی (۳۵) چون فرزندش را بزاد گفت پروردگارا من دختر زاده ام و خدا به آنچه او زایید داناتر بود و پسر چون دختر نیست و من نامش را مریم نهادم و او و فرزندانش را از شیطان رانده شده به تو پناه می‌دهم (۳۶) پس پروردگارش وی [=مریم] را با حسن قبول پذیرا شد و او را نیکو بار آورد و زکریا را سرپرست وی قرار داد زکریا هر بار که در محراب بر او وارد می‌شد نزد او [نوعی] خوراکی می‌یافت [می] گفت ای مریم این از کجا برای تو [آمده است او در پاسخ می] گفت این از جانب خداست که خدا به هر کس بخواهد بی شمار روزی می‌دهد (۳۷) آنجا [بود که] زکریا پروردگارش را خواند [و] گفت پروردگارا از جانب خود فرزندی پاک و پسندیده به من عطا کن که تو شنونده دعایی (۳۸).
وی ادامه داد: در سوره مریم، از ماجرای کناره‌گیری مریم (س) از خانواده و اهل خود شروع کرده است و اینکه ایشان در برابر آنان پردهای بر خود گرفت «فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَیْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِیًّا».
شیخ طوسی در تبیان از برخی مفسران اهل سنت نقل کرده است که حجابا، دیوار کشیدن بوده که دیگران نتوانند با او ارتباط داشته باشند؛ از قول ابن عباس آورده که حجاب در برابر خورشید که آفتاب او را اذیت نکند البته شیخ نظر اول را می‌پذیرد.
آیت‌الله هادوی تهرانی اضافه کرد: خداوند در ادامه فرموده که ما روح خودمان را به سوی مریم فرستادیم، طبق نظر علامه طباطبایی، مقصود از روح، جبرئیل است.
البته در برخی آیات از جبرئیل با عنوان روح القدس و روح الامین نام برده است.
در اینجا تعبیر «روحنا» مطرح است یعنی خدا از روح خود به سوی او فرستاد که مرتبه والاتری نسبت به روح القدس و روح الامین است.
مراد از روح در سوره قدر
استاد حوزه علمیه بیان کرد: در سوره قدر هم مفسران روح را به جبرئیل تفسیر کرده‌اند.
البته بنده در تفسیر سوره قدر، عرض کردم که مقصود از روح، صادر اول یعنی حقیقت محمدیه (ص) است که بالاتر از مقام جبرئیل است و جبرئیل اگر بخواهد به این حقیقت وارد شود آتش می‌گیرد.
وی افزود: قرآن کریم فرمود: فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِیًّا؛ یعنی روح ما در قامت یک انسان زیبا و خوش اندام تمثل گردید؛ این تمثل به معنای تبدیل جبرئیل به یک انسان نیست؛ علامه طباطبایی فرموده است که جبریل بشر نشده و تغییر ماهیت نداده بلکه در چشمان مریم (س) مانند قامت یک انسان سوی و زیبا تمثل کرده است.
وی اضافه کرد: از نظر فلسفی، عالم فرشتگان که عالم عقل است بالاتر از عالم مثال و عالم مثال بالاتر از عالم ماده است پس عالم عقل، مهیمن بر عالم ماده و مثال است.
بنابراین موجودی که در عالم عقل است این قدرت را دارد که در عالم ماده، خلق کند و جناب جبرئیل که در بین فرشتگان از مقام والاتر و بیشتری برخوردار است قدرت بیشتری برای خلق در عالم ماده دارد.
استاد تفسیر حوزه علمیه گفت: پیامبر (ص) در مورد امام علی (ع) هم فرمودند که تو برای من مانند هارون برای موسی هستی مگر اینکه تو نبی نیستی چون وقتی جبرئیل به پیامبر (ص) وارد می‌شد امام علی (ع) هم او را درک می‌کرد.
وی با بیان اینکه ماجرای زکریا و تولد حضرت یحیی (ع) معجزه است، افزود: چون پیدایش یک فرند از مادری عقیم و پدری پیر، معجزه و به نظر بنده مقدمه برای تولد عیسی (ع) بدون پدر است.
براساس انجیل لوقا، تولد یحیی (ع) آنقدر عجیب و غریب بود که یسابات (همسر زکریا) حامله بودن خود را به مدت ۵ ماه پنهان کرد، در ماه ششم، جبرئیل از جانب خداوند نزد مریم (س) آمد و او را صاحب فرزندی کرد.
هادوی تهرانی ادامه داد: وقتی فرشته آمد مریم به او گفت اگر تو پرهیزگار هستی من به خدا پناه می‌برم و او جواب داد: قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّکِ لِأَهَبَ لَکِ غُلَامًا زَکِیًّا؛ یعنی من نزد تو آمده‌ام تا به فرزندی بشارت بدهم و مریم هم جواب داد: قَالَتْ أَنَّی یَکُونُ لِی غُلَامٌ وَلَمْ یَمْسَسْنِی بَشَرٌ وَلَمْ أَکُ بَغِیًّا که تقریباً شبیه جوابی است که زکریا در ماجرای تولد یحیی به فرشته وحی داد؛ یعنی من چگونه می‌توانم فرزندی داشته باشم در حالی که شوهری ندارم و یا اهل بغی و ستمکاری نیستم.
استاد حوزه علمیه با اشاره به آیه شریفه «قَالَ کَذَلِکِ قَالَ رَبُّکِ هُوَ عَلَیَّ هَیِّنٌ وَلِنَجْعَلَهُ آیَةً لِلنَّاسِ وَرَحْمَةً مِنَّا وَکَانَ أَمْرًا مَقْضِیًّا»، گفت: جواب فرشته هم شبیه همان جوابی است که به زکریا داد و فرمود این کار برای من (خدا) آسان است و ما قصد داریم این را نشانه برای مردم قرار دهیم و این کار تمام شده و جای اما و اگر ندارد.
وی افزود: این ماجرا برای مردم که به پاکدامنی و ایمان معروف بود بسیار سخت بود، ولی وقت زایمان او فرارسید به مکانی دور رفت.
چون چنین ماجرایی برای او خیلی دشوار و سخت بود.
مریم گفت که ای کاش مرده و فراموش شده بودم.
البته این آزمایش الهی بود که هرقدر ایمان انسان بیشتر باشد آزمایشات او هم سخت‌تر است.
اگر پیامبر (ص) طبق آیات قرآن به قاب قوسین رسید و جایی عروج کرد که فرشته وحی نمی‌توانست به آن بار یابد هیچ کسی هم به اندازه او اذیت نشد و همه دوران زندگی ایشان به خصوص بعد از مبعث با سختی گذشت.
هادوی تهرانی افزود: مریم در حال نگرانی و درد زایمان بود که فرشته وحی دوباره نزد او آمد و گفت نگران نباش خداوند چشمه آبی زیر پای تو جاری کرده و تنه درخت خرمای خشک شده را بگیر و از خرمای تازه آن بخور.
طبق علم جدید زامیان در آب راحت‌تر است و قرآن کریم هم در این آیات زایمان مریم (س) را در آب تصویر کرده است.
روزه سکوت در اسلام تشریع نشده است
وی با اشاره به آیه شریفه «فَکُلِی وَاشْرَبِی وَقَرِّی عَیْنًا فَإِمَّا تَرَیِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَدًا فَقُولِی إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمَنِ صَوْمًا فَلَنْ أُکَلِّمَ الْیَوْمَ إِنْسِیًّا» گفت: خداوند فرمود که بخور و بنوش و چشم تو به تولد این فرزند روشن باشد (البته طبق نقلی اینها گفته‌های عیسی است) و اگر مردم را دیدی بگو من روزه سکوت گرفته‌ام.
البته روزه سکوت در اسلام تشریع نشده ولی در ادیان قبل بوده هست و کسی که روزه می‌گرفته از خوردن و آشامیدن و سخن گفتن امساک می‌کرده است.
هادوی تهرانی بیان کرد: روزه مطلوب آن است که انسان بیشتر به یاد خدا باشد و از سخنان زیاده بپرهیزد که متأسفانه عمدتاً ما طلبه‌ها در گعده‌ها به آن مبتلا هستیم.
به هر حال عیسی به مادر فرمود اگر کسی را دیدی بگو روزه سکوت دارم.
در آیه ۲۷ دارد که قوم مریم وقتی مریم را با بچه‌ای در دست دیدند گفتند تو مرتکب کار زشتی شده‌ای در حالی که ای خواهر هارون پدرت مرد بدی نبود و مادرت [نیز] بدکاره نبود.
شیخ طوسی درباره اخت هارون چند نظر آورده و علامه طباطبایی هم همین چند احتمال را از او آورده است.
وی افزود: یک احتمال درباره هارون، این است که هارون همان برادر موسی است در صورتی که بین او و مریم ۶۰۰ سال فاصله است، برخی گفته‌اند مریم جز نوادگان و از نسل هارون بوده است.
احتمال دیگر اینکه هارون، نماد خوبی و یک شخص خیلی خوب بود.
احتمال سوم این است که منظور از هارون، فردی مشتهر به فسق بوده است و وقتی می‌خواستند به کسی فحش بدهند با این تعبیر یاد می‌کردند.
احتمال چهارم هم این است که هارون واقعاً برادر خونی او بوده است و به جای نام مریم از تعبیر اخت هارون استفاده کرده‌اند.
استاد حوزه علمیه با اشاره به ایه «فَأَشَارَتْ إِلَیْهِ قَالُوا کَیْفَ نُکَلِّمُ مَنْ کَانَ فِی الْمَهْدِ صَبِیًّا» افزود: مریم در حالی که در فشار زیادی به خاطر این آزمون الهی قرار دارد به عیسی (ع) اشاره کرد و عیسی (ع) فرمود من بنده خدا هستم و خدا به من کتاب داده و مرا پیامبر قرار داده است و در هر جا باشم منشأ برکت هستم و خدا مرا به نماز و زکات وصیت کرده است تا زمانی که زنده هستم.
خداوند در قرآن به چند وظیفه عبادی مهم مانند نماز و زکات و حج اشاره کرده است و بر نماز تاکید ویژه‌ای دارد.
وی تاکید کرد: در آیه ۳۲ هم بر نیکی به والدین تاکید کرده است.
متأسفانه امروز جوانان کمتر به این معارف توجه دارند و احترام به والدین را نگه نمی‌دارند.
در ادامه آیات فرموده است که مردم دیدند که عیسی (ع) در گهواره حرف زد ولی باز برخی ایمان نیاوردند چیزی که در مورد انبیا گذشته هم رخ داد و در دوره پیامبر (ص) هم برخی به دوره جاهلیت برگشتند.
ما اگر در دوره پیامبر (ص) بودیم معلوم نبود که جز چند نفر مدافعان امام علی (ع) بودیم یا مانند بقیه به جاهلیت برمی‌گشتیم.
وی تاکید کرد: ما در خانه شیعه اثنی عشری متدین به دنیا آمده‌ایم و خداوند این نعمت را به ما داده است ولی قدر آن را نمی‌دانیم در حالی که ما از بین این همه افراد بشریت ممکن بود جز ادیان دیگر و یا مذاهب دیگر باشیم.