اصول دین. توحید
کدام آیه قرآن دربردارنده اقسام توحید است؟ و اقسام توحید کداماند؟
کلید واژه اصلی :
توحید در عبادت , مراتب توحید , خداشناسی (کلام) , آیات عقاید , آیات توحید , اصطلاحنامه علوم قرآنی
کلید واژه فرعی :
توحید در عبادت , توحید در صفات , توحید در خالقیت و ربوبیت , توحید در ربوبیت , توحید در ربوبیت تشریعی , بیشتر
سوال:
کدام آیه قرآن دربردارنده اقسام توحید است؟ و اقسام توحید کداماند؟
پاسخ اجمالی:
مسئله توحید یکی از مسائل عمیق و گسترده در مفاهیم دینی و قرآنی است، لذا توحید دارای انواع و مراتب است. از این رو است که در قرآن کریم بحث توحید به صورت مفصل و عمیق در سوره ها و آیات متعدد به بحث گذاشته شده است. این روش و اسلوب قرآن در مفاهیم اساسی است. امروزه از این روش به عنوان تفسیر موضوعی قرآن تعبیر می شود. در آموزه های دینی هر جا که بحث از خداشناسی می شود، بحث از ذات الهی، با تمام صفات و مراتب آن، از جمله مراتب توحید است. بنابراین، هرجا که لفظ جلاله (الله) آمده، بر مراتب توحید دلالت دارد و این همان چیزی است که برخی از مفسران در تفسیر آیه 136 سوره بقره به آن قائل اند. البته بدیهی است که این مطلب به دلالت لفظیه و صریح قابل استفاده نیست. بلکه به دلالت التزامی با توجه به قراین خارجی و ادله لفظی دیگری که از آیات و روایات استفاده می شود، قابل برداشت است. بلی در قرآن برخی از سوره ها وجود دارد که در عین کوچک و مختصر بودن حاوی مباحث اساسی توحید و اصول دین هستند، مانند سوره حمد. درباره مراتب توحید و انواع آن باید گفت: متکلمان مسلمان آن را چنین تقسیم کرده اند: 1. توحید در ذات، 2. توحید در صفات، 3. توحید در فعل، که در تحت این اقسام، اقسام دیگر توحید داخل می شوند؛ مانند توحید در خالقیت، توحید در ربوبیت، توحید در حاکمیت، توحید در طاعت و بندگی، توحید در تشریع و توحید در عبادت.
پاسخ تفصیلی:
قرآن کریم در بیان مقاصد مفاهیم و رسالت خود، روش و اسلوب واضحی دارد و آن این است که بعضی از آیاتش، بعضی دیگر را تفسیر می کند. به این معنا که آیه ای در جایی معین و ضمن سیاق خاصی آمده، پس از آن آیه ای دیگر در جایی دیگر آمده و منظور و مراد از آیه ای پیشین را بیان کرده است.
بدین جهت عالمان و مفسران برای برداشت روشن و واضح از توحید،[1] شناخت مفاهیم، اقسام و مراتب آن، تلاش نمودند، تا تمام آیات قرآن را در این زمینه استخراج نموده و نام این روش را تفسیر موضوعی قرآن نام نهادند. به این سبک که آیات در ارتباط با توحید را دسته بندی نموده و به صورت منظم و منسجم آن را بحث کرده و مطالب و مباحث پیرامون توحید را به صورت کامل و مستوفی از آنها استخراج نمودند.[2]
۱ - توحید در نهج البلاغه
در این میان خطبه های توحیدی امیرمؤمنان (علیهالسلام) شهرت بسیار دارد. شماری از این احادیث ، در تفسیر و تبیین آیات توحیدی قرآن است، شماری از آنها نکاتی از آموزه توحید را ارائه می کند، و در برخی از آنها برهان های یکتایی خدا و مراد از این یکتایی بیان شده است. نفی آموزه های غیرتوحیدی و رفتارهای غیر موحدانه و شرک آلود نیز موضوعِ شماری از احادیث است. جایگاه باور به توحید در دین نیز در تعدادی از احادیث مطرح شده است. بر پایه این احادیث، چند تن از محدّثان ، آثاری را در موضوع توحید، با همین نام یا نامی مشابه، فراهم آورده اند.
۲ - جایگاه توحید در اسلام
در بحث جایگاه توحید در اسلام ، احادیث فراوانی ذیل عنوان «ثواب الموحدین» روایت شده است. بنابراین احادیث، باور به توحید بی آمیختگی به شرک و از سر اخلاص ، ارزشمندترین عبادت قلبی (جوانحی) است، پاداش آن بهشت است و اهل توحید از عذاب به دورند؛ محبوبترین عبارت نزد خدا «لااله الاّ اللّه» است و به بیان امام رضا (علیهالسلام)، در حدیث مشهور سلسلة الذهب ، این عبارت، اگر با شروطش ادا شود، «حِصن اَمنِ خدا» است.
اساساً سنگ بنای دین، معرفت خدا ، یعنی یکی دانستن اوست و این، نخستین عبادت خدا نیز هست.
بنا بر یک حدیث، اعتقاد به توحید به تنهایی نیمی از دین به شمار میرود.
۳ - معنای وحدت
سخنان امیرمؤمنان و دیگر امامان (علیهمالسلام)، بیش از هر چیز ناظر به تبیین و توضیح مراد از وحدت است. نفی وحدت عددی و اعتباری و تفسیر وحدت به بساطت ذات و بی مانند بودن از یک سو و نیز تأکید بر فراتر بودن وحدت حق متعال از فهم عقلانی از سوی دیگر، با تعبیرات گوناگون بیان شده است.
در جنگ جمل ، مردی اعرابی (بادیه نشین)، در باره مراد از واحد بودن خدا از امام علی (علیهالسلام) سؤال کرد و از آن رو که مقام اقتضای این پرسش را نداشت، اعتراض جمع را برانگیخت، اما امام واکنش آنان را نپسندید و با تصریح بر اینکه همین مسئله اساس اقدامات ایشان بوده، به وی پاسخ داد.
پاسخ امام این بود که یکی بودن به چهارگونه قابل توضیح است، دو گونه آن را نمیتوان برای خدا به کار برد و کاربرد دو گونه دیگر درست است. دو گونه نخست عبارت است از :
پرسش:
حيات طيبه که يک زندگي مطلوب و ايدهآل قرآني است چگونه براي انسان حاصل ميشود؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به اين سؤال ضمن تاکيد بر يکي از کليديترين مفاهيم قرآني به ديدگاه شهيد مطهري(ره) درباره حيات طيبه پرداختيم. اينک در بخش پاياني دنباله مطلب را پي ميگيريم.
2- مرحوم علامه طباطبايي(ره)
مرحوم علامه نيز معتقد بود که حيات طيبه که زندگي شايسته انسان است در گرو دينداري از طريق ايمان و عمل صالح است. همه انسانها زندگي نيکو و يا حيات طيبه را محصول عمل صالح و ايمان ميدانند. علامه طباطبايي(ره) در تفسير آيه 97 سوره نحل ميفرمايد؛ وعده جميلي است که به زنان و مردان مؤمن ميدهد، که عمل صالح کنند، و در اين وعده جميل فرقي ميان زنان و مردان در قبول ايمانشان و در اثر اعمال صالحشان که همان احياء به حيات طيبه و اجر به احسن عمل است نگذاشته، و اين تسويه ميان مرد و زن عليرغم بنايي است که بيشتر غيرموحدين و اهل کتاب از يهود و نصاري داشتند، و زنان را از تمامي مزاياي ديني و يا بيشتر آن محروم ميدانستند، و مرتبه زنان را از مرتبه مردان پايينتر ميپنداشتند، و آنان را در وضعي قرار داده بودند که به هيچوجه ارتقاء نبود».
مقدمه
اتکا به قدرت لایزال الهی:
ما در برابر حوادث، همچون گیاهی ظریف هستیم و بقایمان وابسته به حول و قوه الهی است. و باید بدانیم، هر توان و قدرتی که داریم، از جانب خداست. آیتالله بهجت ضمن تاکید بر ضعف انسانها در اینباره میفرمودند:
«ما از خودمان هیچ حول و قوهای نداریم، مثل یک گیاه نازک میمانیم که این طرف و آن طرف میرویم، همه با حول و قوه و عنایت حضرت حق محفوظ میمانیم. حتی انبیای الهی که محفوظ میمانند، با عصمت الهی است. هرکس هر حول و قوهای دارد بداند که از بالا میآید؛ و الا ممکن است یک مورچهای وارد فضای تنفسی انسان شود و ما را از پای درآورد. خودتان را ملزم به انجام طاعات و ترک معصیتها کنید؛ چرا که همه ما محتاجیم به اطاعت از خدا.»
عمل به وظایف بندگی:
همچنین ایشان دعا را بالاترین سلاح برای مؤمن میدانستند و میفرمودند:
«باید به تضرع و دعا مشغول باشیم، اگر ما (عموم مردم) از سلاح نظامی خارجیم، الحمدلله از «دعا» [و امکان دعا کردن] که اعظمُ سلاحات است، خارج نیستیم!».
دعای خیر برای دیگران، گشایش درهای رحمت:
تاکید ایشان جهت تسریع در استجابت دعاها، بر این بود که هر آنچه برای خود میخواهیم، برای مؤمنانی که گرفتار هستند، نیز دعا کنیم. در این صورت، خداوند و ملائکه برای ما دعا میکنند و برکت این دعاها چند برابر به ما باز میگردد.
محفوظ ماندن از بلاها به برکت شاد کردن دل دیگران:
کمک به دیگران و شاد کردن دل مؤمنان نه تنها در آخرت آثار و برکات فراوان دارد، بلکه در همین دنیا نیز موجب محفوظ ماندن از بلاها خواهد شد. آیتالله بهجت (ره) با اشاره به این حقیقت میفرمودند:
«خدا ملائکهای را از لطف خلق میکند و لطف از ادخال سرور در قلوب مؤمنین حاصل میشود. وقتی دل مؤمنی را شاد کنید، خدا از لطف، ملکی را خلق میکند که آن ملک شما را از بلاها و تصادفات و… حفظ میکند. این که میبینید در برخی تصادفات، بعضیها محفوظ میمانند در حالی که به نفر کناری آنها آسیب وارد میشود، به سبب این است که آن شخص محفوظ مانده، در مسرت اهل ایمان نقش داشته است».
امکان ندارد که خداوند ما را فراموش کند
آنچه در دعا مهم است نیت صادق و خالص است و انسان می تواند خواسته ها و حاجت ها و نیازهای خود را با هر زبان و هر بیانی از پروردگار مهربان در خواست کند و امید استجابت داشته باشد . اما در عین حال عبارتهای زیبا و پر معنایی برای دعا در موارد مختلف از معصومین (ع) رسیده است، ازجمله:
1) دعایی است که (برای سلامت و امنیت) از انس روایت شده که گفت: رسول خدا(ص) فرمود: هر کس این دعا را در هنگام صبح و شب بخواند خداوند تبارک و تعالی چهار فرشته را بر او می گمارد که او را از جمیع جهات محافظت نماید و او در امان خدا خواهد بود اگر چه جن و انس بخواهند به او آسیب برسانند نمی توانند.
آن دعا عبارت است از:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ بِسْمِ اللَّهِ خَیْرِ الْأَسْمَاءِ بِسْمِ اللَّهِ رَبِّ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ بِسْمِ اللَّهِ الَّذِی لَا یَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ سَمٌّ وَ لَا دَاءٌ بِسْمِ اللَّهِ أَصْبَحْتُ وَ عَلَی اللَّهِ تَوَکَّلْتُ بِسْمِ اللَّهِ عَلَی قَلْبِی وَ نَفْسِی بِسْمِ اللَّهِ عَلَی عَقْلِی وَ دِینِی بِسْمِ اللَّهِ عَلَی أَهْلِی وَ مَالِی بِسْمِ اللَّهِ عَلَی مَا أَعْطَانِی رَبِّی بِسْمِ اللَّهِ الَّذِی لَا یَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَیْءٌ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی السَّمَاءِ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ اللَّهُ رَبِّی لَا أُشْرِکُ بِهِ شَیْئاً اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَعَزُّ وَ أَجَلُّ مِمَّا أَخَافُ وَ أَحْذَرُ عَزَّ جَارُکَ وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ نَفْسِی وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ سُلْطَانٍ شَدِیدٍ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ شَیْطَانٍ مَرِیدٍ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ وَ مِنْ شَرِّ قَضَاءِ السُّوءِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا إِنَّکَ عَلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ وَ أَنْتَ اللَّهُ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ إِنَّ وَلِیِّیَ اللَّهُ الَّذِی نَزَّلَ الْکِتابَ وَ هُوَ یَتَوَلَّی الصَّالِحِینَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ [i]
2) سعید بن ابی الفتح بن الحسن القمی می گوید: من دچار مرضی شدم که پدرم مرا به بیمارستان برد و پزشکان بعد از بحث و بررسی گفتند که شفای این مرض فقط در دست خداست. من محزون و با قلبی شکسته برگشتم و به کتابی از کتابهای پدرم دست یافتم که پشت آن نوشته شده بود که امام صادق(ع) از پدرانش(ع) و آنها از حضرت رسول اکرم(ص) نقل کرده اند که فرمود: هر کس مرضی داشته باشد و بعد از نماز صبح چهل مرتبه این ذکر را بگوید: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیم و بعد با دستش بر آن بمالد خداوند تعالی آن مرض را بر می دارد و شفا می دهد.
خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و چنان نما که انسانها برای همیشه به تأمل در آفرینش خود خردمندانه به تعالی علوم و حکمتها و رحمتها و عنایات و تعالی درایت و اندیشۀ خداوند رحمن و رحیم خالق یکتای بی همتا، آنچنان آگاه شوند که خاضعانه و خاشعانه و خالصانه، خالق خود اطاعت نمایند و همواره سپاسگزار نعمتهای خداوند باشند.
دعاهای قرآنی با معنی
دعاهای قرآنی که با کلمه ربنا آغاز می شوند
۱ـ َربََّنا اتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَهً وَ فِیالاخِرَهِ حَسَنَهً وَ قِنا عَذابَ النّار.۲۰۱/۲
پروردگارا در دنیا و آخرت به ما نیکی و احسان فرما و ما را از عذاب آتش دوزخ مصون بدار.
۲ـ رَبَّنا اتِنا فِی الدُّنْیا وَ مالَهُ فِیالاخِرَهِ منْ خَلاقٍ. ۲۰۰/۲
پرودگارا در دنیا رحمت و نعمت به ما عنایت کن هر که از رحمت تو محروم شد در آخرت بهره ندارد.
۳ـ رَبَّنا اتِنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَهً وَهَیَّیْ لَنا مِنْ اَمْرِنا رَشَدًا.۱۰/۱۸
پروردگارا ما، از جانب خود بر ما رحمتی فرست و برای رشد عقلی ما وسایل هدایت و ارشاد آمده فرما.
۴ـ رَبَّنا اتِهِمْ ضِعْفَینِ مِنَ الْعَذابِ وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً کَبیراً.۶۹/۳۳
پروردگار ما آنها که ما را گمراه نمودند عذاب آنها را دو چندان کن و از نعمتهای خود محروم ابدی فرما.
۵ـ رَبَّنا امَنّا بِما اَنْزَلَْتَ وَ اتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاکْتُبنا مَعَ الشّاهِدینَ.۵۳/۳
پروردگار ما، ما به تو و آنچه بر پیغمبرت فرستادی ایمان آوردیم و از رسول تو پیروی کردیم نام ما را از شهادت دهندگان به توحید و نبوت قرار ده.
۶ـ رَبَّنا امَنّا فَاغْفِرْلَنا وَ ارْحَمْنا وَ اَنْتَخَیْرُ الرّاحِمینَ.۱۰۹/۲۳
پروردگار ما، ما به تو ایمان آوردیم ما را ببخش و بیامرز و به ما رحم کن که تو بهترین بخشندگانی.
۷ـ رَبَّنا امَنّا فَاکْتُبْنا مَعَ الشّاهِدینَ.۸۳/۵
پروردگار ما، ما به تو ایمان آوردیم ما را در زمره گواهان توحید و موحدین قرار ده.
۸ـ رَبَّنا اَبْصَرْنا وَ سَمِعْنا فَارْجِعْنا نَعْمَلْ صالِحاً اِنّا مُوقِنُونَ.۱۲/۳۲
پروردگار ما آنچه به ما وعده فرموده بودی و دیدیم و شنیدیم ما را به دنیا برگردان تا عمل صالح کنیم که ما به حشر و نشر و کتاب و معاد یقین پیدا کردهایم.
۹ـ رَبَّنا اَتْمِمْ لَنا نُورَنا وَ اغْفِرْلَنا اِنَّکَ عَلی کُلَّ شَیْءٍ قَدیرُ.۸/۶۶
پروردگار تور علم و ایمان را برای ما تمام گردان و ما را بیامرز که تو بر هر چیز قادر و توانایی.
۱۰ـ رَبَّنا اَخْرِجْنا مِنْها فَانِ عُدْنا فَاِنّا ظالِمُونَ.۱۰۸/۲۳
یکی از بهترین دعاها و مستجاب ترین دعاها و مستندترین دعاها ؛ دعاهایی است از زبان انبیاء (ع) در قرآن شریف ذکر شده است .
از مفاد این آیات قرآن که هر کدام دعای یکی از انبیاء خداست ، میتوان به کلید استجابت دعا در "حاجت های مهم" دست یافت.
با توجه به نوعِ حاجت ها میتوان از یکی از این دعاها استفاده کرد.
دعای حضرت آدم(ع) ؛
در مقام توبه و انابه ؛ «قَالَا رَبَّنَا ظَلَمۡنَآ أَنفُسَنَا وَإِن لَّمۡ تَغۡفِرۡ لَنَا وَتَرۡحَمۡنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡخَٰسِرِینَ» (اعراف/۳۳)
دعای حضرت نوح(ع) ؛
برای سلامت معنوی خود وخانواده وخصوصاپدر و مادر ؛«رَبِّ اغْفِرْ لِی وَلِوَالِدَیَّ وَلِمَنْ دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِنًا وَلِلْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ» (نوح/۲۸)
دعای حضرت ایوب(ع) ؛
رفع تنگناهای شدید زندگی ؛ «رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ» (انبیاء / ۸۳)
دعای حضرت شعیب(ع) ؛
بازگشت نزاع ها و درگیری ها به خیر وموفقیت ؛ «رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنَا وَبَیْنَ قَوْمِنَا بِالْحَقِّ وَأَنْتَ خَیْرُ الْفَاتِحِینَ» (اعراف/۸۹)
اسماء الهي در قرآن
اشاره
در آيات قرآن مجيد و روايات اسلامي تعبيري به عنوان «اسماء حسني» (نامهاي نيك خداوند) ديده ميشود كه در قرآن به صورت سر بسته، و در اخبار به طور مشروح آمده است، اين اسماء همگي بيانگر صفات او است، و با توجه به اين كه همه نامها و صفات او نيك است انتخاب اين عنوان بيانگر اين حقيقت است كه اين دسته از نامها داراي اهميت ويژهاي است.
اما اين ويژگي از كجا سرچشمه ميگيرد؟ شرح آن را بعد از تفسير آيات و رواياتي كه در اين زمينه وارد شده است بيان خواهيم كرد.
با اين اشاره به سراغ آيات قرآن ميرويم و به آن گوش جان فرا ميدهيم.
۱ـ وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها وَ ذَرُوا الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي أَسْمائِهِ.[۱]
و براي خدا نامهاي نيكي است، خدا را به آن بخوانيد، و آنها را كه اسماء خدا را تحريف ميكنند رها سازيد.
۲ـ قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَيّاماً تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى.[۲]
بگو «الله» را بخوانيد يا «رحمان» را. هر كدام را بخوانيد (همه از يك ذات خبر ميدهد و) براي او نامهاي نيك است.
۳ـ اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى.[۳]
او خداوندي است كه معبودي جز او نيست براي او نامهاي نيك است.
۴ـ هُوَ اللَّهُ الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى.[۴]
بسم اللّه الرحمن الرحيم
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
بِسمِ اللّه ِ الرحمنِ الرحيمِ مِفتاحُ كُلِّ كِتابٍ .
بسم اللّه الرحمن الرحيم سرآغاز هر نوشته اى است .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
كُلُّ أمرٍ ذِي بالٍ لا يُبدَأُ فِيهِ بِبِسمِ اللّه ِ [ الرحمنِ] .حديث الرحيمِ أقطَعُ .
هر كار مهمى كه با بسم اللّه الرحمن الرحيم آغاز نشود ، بى فرجام است .
كنز العمّال به نقل از سليمان بن بريده از پدرش از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أ لا اُنَبِّئُكَ بِآيَةٍ لَم تُنزَلْ عَلى أحَدٍ بعدَ سُليمانَ بنِ داودَ غَيرِي؟ بِسمِ اللّه ِ الرحمنِ الرحيمِ
آيا تو را از آيه اى آگاه نكنم كه بعد از سليمان بن داود بر احدى جز من نازل نشده است؟ آن بسم اللّه الرحمن الرحيم است .
امام صادق عليه السلام :
لا تَدَعْ بِسـمِ اللّه ِ الرحمنِ الرحيمِ و إن كانَ بَعدَهُ شِعرٌ .
گفتن بسم اللّه الرحمن الرحيم را ترك نكن ، حتى اگر پس از آن شعرى باشد.
امام صادق عليه السلام :
لَرُبَّما تَرَكَ بَعضُ شِيعَتِنا في افتِتاحِ أمرِهِ بِسمِ اللّه ِ الرحمنِ الرحيمِ ، فَيَمتَحِنُهُ اللّه ُ بِمَكرُوهٍ لِيُنَبِّهَهُ على شُكرِ اللّه ِ تباركَ و تعالى و الثَّناءِ علَيهِ .
گاه فردى از شيعيان ما كار خود را با بسم اللّه الرحمن الرحيم آغاز نمى كند و بدان سبب خداوند عزّ و جلّ او را
به گرفتارى و امرى ناخوشايند مبتلا مى كند ، تا او را به ذكر سپاس و ستايش خداوند تبارك و تعالى متنبه سازد .
تفسير نامهاى خدا