چرا ساعتی تفکر، افضل من عباده سبعین سنه است و تفکر در چه چیزی؟
در ابتدا باید اشاره شود که از نظر اسلام هر تفکری عبادت نیست تا چه رسد که از هفتاد سال عبادت برتر تلقی شود، بلکه تفکری که در احادیث اسلامی برای آن فضیلت بسیار وارد شده تفکری است که در مسیر تکامل معنوی انسانی باشد.
تفکری که انسان درباره مسائل مادی بدون هیچ گونه ارتباطی با مسائل معنوی داشته باشد از آن خاصیت برخوردار نیست. مثلاً انسان بیندیشد که هدف از آفرینش وی چیست و این که خلقت او بیهوده نمیباشد و ارزش او به چیست؟ این تفکر که انسان را به هدف خلقت، که رشد آدمی و در بستر عبادت خدا است ، متوجه میسازد و عبادت ارزشمند انسان در طول عمر میتواند معلول چنین تفکری باشد. در قرآن به زیباترین شکل جریان فکری مطلوب اشاره شده است:«همانا در آفرینش آسمانها و زمین و اختلاف شب و روز، نشانههایی برای خردمندان است، آنان که خدا را (در همه احوال) ایستاده، نشسته، و بر پهلو آرمیده یاد میکنند. همچنین در آفرینش زمین و آسمان اندیشه میکنند( که) خدایا ! تو اینها را بیهوده نیافریدی....»(1)
پس تفکر حقیقی به ارتباط و عبودیت واقعی خداوند منتهی میشود. اما عبادت بدون تفکر آن اهمیت را نخواهد داشت.
خدا به انسان نیروی فکر و تعقل داد که ابتدا خود را بشناسد تا بعد از آن در احوال هستی تدبّر و تفکر کند، زیرا حاصل چنین تفکری، انسان ساز است و راه عبودیت و بندگی را به بهترین شکل می نمایاند. آن چه در آیات و روایات در باب برتری تفکر به چشم می خورد، تفکری است که از ظلمت به نور رهنمون کند! تفکری که انسان را از حالت ایستایی بازستاند و به حرکت و پویایی درآورد.
خداوند فرموده است:
" آیا پیش خود فکر نمی کنند که خدا آسمان ها و زمین و هر چه در بین آن ها است، همه را جز به حق (و برای حکمت و مصلحت) و به وقت معیّن نیافریده است؟"(2)
تفکر در خلقت آسمان و زمین و نظم دقیق در آفرینش ، انسان را به عظمت خداوند و جایگاه خود در مجموعه عالم هستی آشنا می کند. معرفت و شناخت، به تمام کارها و اعمال انسان معنی و جهت می دهد. عباداتی که بدون تفکر و معرفت باشد، ارزش چندانی ندارد و انسان را آن گونه که شایسته است، به کمال نمی رساند. در روایات نیز از تفكر به عنوان بهترین عبادت و طریق علم و عمل و نیل به سعادت و درجات عالی یاد شده است. حضرت علی(ع) می فرماید: «لا عِلْمَ كالتَّفَكُّر»[3] هیچ علمی مثل تفکر نیست. و نیز در مقام نصیحت به فرزندش امام حسن(ع) خاطر نشان می سازد: «لا عِبادَهَ كالتَّفَكُّرِ فی صَنْعَهِ الله» .(4) .هیچ عبادتی همانند اندیشیدن در آفرینش خدا نیست. و همچنین می فرماید: «التَّفَكُّرُ یَدْعُوا الی البِرِّ و العَمَلِ».(5) تفکر انسان را به سوی نیکی و عمل صالح دعوت می کند.
پس تفکر نقش سرنوشت ساز برای انسان دارد. چه بسا یك ساعت فكر كردن كه سرنوشت انسانی را تغییر داده و بسا عبادتهای چندین ساله كه با غفلتی به بیحاصلی انجامیده است. از این رو حضرت امام (ره) در این باره می گوید:
اگر انسان عاقل لحظه ای فكر كند، می فهمد كه مقصود از این بساط چیز دیگری است و منظور ازاین خلقت، عالم بالا و بزرگتری است و این حیات حیوانی مقصود بالذات نیست. و انسان عاقل باید در فكر خودش باشد و به حال بیچارگی خودش رحم كند و با خود خطاب كند: ای نفس شقی! كه سالهای دراز در پی شهوات، عمر خود را صرف كردی و چیزی جز حسرت، نصیبت نشد، خوب است قدری به حال خود رحم كنی، از مالك الملوك حیا كن و قدری در راه مقصود اصلی، قدم زن كه آن موجب حیات همیشگی و سعادت دائمی است و سعادت همیشگی را مفروش به شهوات چند روزه فانی كه آن هم به دست نمی آید، حتی با زحمتهای طاقت فرسا.(6)
انسان با اندیشیدن در ملکوت آسمان ها و زمین، جایگاه خویش را به دست می آورد که چه اندازه حقیر و ناتوان است. چنین اعترافی سازنده خواهد بود و ارکان توحیدی آدمی را قوی و بنیادین خواهد کرد و چه مطلوبی بهتر از این از بنده نسبت به خدا؟! گفتنی است در این یک ساعت تفکر از هفتاد سال عبادت برتر محسوب شده این نکته قابل توجه است که ممکن است با یک ساعت تفکر انسان به حقایقی از معرفت دست یابد که با سال ها عبادت به آنها نرسد بخصوص این که بسیاری از عبادت های بی تفکر ودر حد ادای تکلیف شریعی انجام می شود وخاصیت کشف حقایق درپی انجام آن بسیار اندک و یا نیست، بدیهی است که در مقام ارزش یابی از این گونه عبادت ها یک ساعت تفکر از آن ها بهتر است.
پینوشتها:
1 . آل عمران(3) آیه 191-190.
2. روم(30) آیه 8.
3 . نهج البلاغه، نشر موسسه امیر المومنین، قم 1375 ش، قصار 113.
4. مجلسی، بحارالانوار، نشر دار الاحیا التراث العربی بیروت،1403ق، ج68، ص 324.
5. شیخ عباس، سفینه البحار؛ نشر موسسه انتشاراتی معصومه، قم، ج 3، ص 123 ذیل «فكر».
6. امام خمینی، چهل حدیث؛ نشر موسسه آثار امام خمینی، 1387 ش، ص 6.
http://www.pasokhgoo.ir/node/67609
كدام تفكر از 70سال عبادت بهتر است
سلام
حتما شما هم این روایت را از امیر مؤمنان، حضرت علی علیه السلام شنیدهاید كه "تفكرُ ساعةٍ افضل من عبادة سبعین سنةٍ"، ساعتی اندیشیدن برتر از هفتاد سال عبادت است.
عبارات زیادی نزدیك به این مضمون از پیامبر اسلام و خاندانش برای ما به یادگار رسیده است كه خود این تعابیر نیازمند اندیشیدن و تعمق است كه چرا و چگونه ساعتی فكر بر عبادت چندین و چند ساله میچربد؟
در این نوشتار شما جواب این سوال را بر اساس چند كلام دیگر از اهل بیت كه به گونهای مفسرِ حدیث مورد بحث ماست خواهید یافت.
حسن بن صیقل مى گوید: از امام صادق (ع ) پرسیدم: مردم از پیامبر روایت مى كنند كه "اندیشیدن یك ساعت، بهتر از عبادت یك شب است" ، این چه اندیشهای است و چگونه باید فكر كرد؟
امام صادق (ع ) فرمود: هنگامى كه انسان از كنار خرابهای مىگذرد، بگوید: "آنها كه در تو سكونت داشتند، كجایند؟ آنها كه تو را ساختند كجایند؟ چرا سخن نمىگوئى؟ 1
با توجه این حدیث شریف میتوان فهمید كه، تفكری برتر از عبادت است كه موجب عبرت گرفتن و تعمق در احوال خود، و رابطهی با خداست، كه امام علیه السلام این مضمون را با طرح مصداقی بیان كردهاست.
آنچه گفتیم نیز به صراحت در روایات معصومین آمدهاست. چنانكه از امام صادق علیه السلام میخوانیم: " برترین عبادات، اندیشهی مدام در خداوند و قدرت اوست" 2
اسلام، آیینی است بنا شده بر پایههای استوار اندیشه. و عبادت، كه از منظر اسلام بسیار با اهمیت است، خود حاصل تفكری است كه اساس اعتقادِ انسان مسلمان است.
معمر ابن خلاد میگوید از امام رضا علیه السلام شنیدم كه فرمود: "عبادت به نماز و روزهی زیاد نیست، بلكه عبادت اندیشیدن در امر خداوند است! " 3
پر واضح است كه امام نماز و روزه را زیر سوال نبرده، كه خود و خاندانش، بزرگترین عابدان دهر بودند كه بیشترین صوم و صلاة را به پا داشتند، بلكه مغز عبادت را تفكر درباره خداوند دانستهاند، و اندكترین اثر این اندیشه میتوان این دانست كه فرد بداند چه كار میكند و برای چه و از برای كه می كند. و این اولین سوالی است كه برای خود شخص و كسی كه او را در حال عبادت میبیند پیش میآید.
میتوان نتیجه تفكر را در دو عنوان خلاصه كرد:
1- شناساندن خوبیها و تمیز میان خوب وبد
2- ایجاد انگیزه و كشش به سوی عمل به نیكیهای فهمیدهشده و گریز از بدیها
در روایتی از امیر مؤمنان، علی علیه السلام آمده است: تفكر شخص را به سوی خوبیها و عمل به آنها فرا میخواند. 4
و خلاصه ارزش تفكر تا بدانجاست كه خود از عبادتهای بسیار بزرگ و ارزشمند است كه هر كسی توفیق به جا آوردن آن را پیدا نمیكند.
متن روایات:
1- علی بن إبراهیم ، عن أبیه ، عن بعض أصحابه ، عن أبان ، عن الحسن الصیقل قال : سألت أبا عبد الله (علیه السلام) عما یروی الناس أن تفكر ساعة خیر من قیام لیلة، قلت: كیف یتفكر؟ قال: یمر بالخربة أو بالدار فیقول: أین ساكنوك، أین بانوك، ما [با] لك لا تتكلمین
2 - عدة من أصحابنا ، عن أحمد بن محمد بن خالد، عن أحمد بن محمد بن أبی نصر عن بعض رجاله، عن أبی عبد الله (علیه السلام) قال: أفضل العبادة إدمان التفكر فی الله و فی قدرته.
3 - محمد بن یحیى، عن أحمد بن محمد بن عیسى، عن معمر بن خلاد قال: سمعت أبا الحسن الرضا (علیه السلام) یقول: لیس العبادة كثرة الصلاة والصوم، إنما العبادة التفكر فی أمر الله عز و جل .
4 - محمد بن یحیى ، عن أحمد بن محمد ، عن إسماعیل بن سهل ، عن حماد . عن ربعی قال قال أبو عبد الله (علیه السلام) : قال أمیر المؤمنین (صلوات الله علیه) : [إن] التفكر یدعو إلى البر و العمل به .
حسین عسگری
سایت تبیان
ر.ك: اصول كافى، ج 2، ص 54، باب التفكر