مبانی نظری و تجلیات عملی محبت نقش محبت در تحول فرد و جامعه: از دیدگاه قرآن و اهل بیت (علیهم السلام)

نقش محبت در تحول فرد و جامعه: از دیدگاه قرآن و اهل بیت (علیهم السلام)

مقدمه:
محبت به عنوان اساسی‌ترین بنیان تربیتی در منظومه اسلامی، نقش تعیین‌کننده‌ای در تحول فرد و جامعه ایفا می‌کند. این مفهوم در قرآن کریم و سیره اهل بیت (علیهم السلام) نه به عنوان یک احساس گذرا، بلکه به مثابه نیرویی سازنده و تحول‌آفرین تبیین شده است.
 
آنچه در این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرد، تبیین نقش محبت در ایجاد دگرگونی‌های مثبت فردی و اجتماعی از منظر آیات قرآن و روایات معصومین (علیهم السلام) است.
 
محبت به عنوان موتور محرکه تحولات سازنده، هم در بعد فردی و هم در گستره اجتماعی، دارای آثار و برکات متعددی است که شناخت آنها می‌تواند راهگشای بسیاری از مشکلات جامعه کنونی باشد.
 
 در این مقاله با استناد به آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت (علیهم السلام)، به تحلیل ابعاد مختلف این موضوع پرداخته و کارکردهای محبت در سطوح مختلف حیات انسانی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
 
1. نقش محبت و انس در روابط انسانی
1-1. مفهوم انس در سیره نبوی
انس به عنوان یک نیاز فطری در انسان، جایگاه ویژه‌ای در تعالیم اسلامی دارد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) با رفتارهای عملی خود، اهمیت این مفهوم را به نمایش گذاشتند.
 
مجالست طولانی سلمان فارسی با رسول خدا نشان‌دهنده عمق رابطه عاطفی و معنوی میان آنان بود. این ارتباط چنان مستحکم بود که عایشه از آن به عنوان رقیبی برای حقوق خود یاد می‌کند [1]. این امر بیانگر آن است که انس واقعی، فراتر از جنسیت و موقعیت اجتماعی، بر اساس تقوا و فضیلت های اخلاقی شکل می‌گیرد.
 
1-2. محبت به عنوان اساس روابط اجتماعی
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) با پیغامی که برای ملاقات با سلمان فرستادند، اهمیت محبت و انس با انسان های وارسته را نشان دادند [2].
 
این رفتار حاکی از آن است که ارزش واقعی انسان به میزان تقرب او به خداست، نه موقعیت اجتماعی یا جنسیت. وقتی انسانی از تعلقات دنیوی رها شود و به حقیقت انسانیت دست یابد، وجودش برای اولیای الهی جذاب و دوست‌داشتنی می‌شود.
 
2. تألیف قلوب؛ راهکاری برای وحدت اجتماعی
2-1. فلسفه تألیف قلوب در سیره نبوی
تألیف قلوب از سیره های مهم پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در ایجاد وحدت اجتماعی بود. [1]  وقتی دو دل با هم یکی می‌شوند، نه تنها ارتباط انسانی مستحکمی شکل می‌گیرد، بلکه زمینه برای نزول رحمت الهی فراهم می‌شود.
 
 این وحدت قلوب می‌تواند در قالب روابط زناشویی، دوستی یا همسایگی تجلی یابد. نقطه مقابل این حالت، جدایی دل‌هاست که شیاطین را به سوی خود جذب می‌کند.
 
2-2. آثار عملی وحدت قلوب
همان‌گونه که مولانا اشاره می‌کند، جان‌های به هم پیوسته ویژگی مردان خداست. وقتی دو دل واقعاً یکی شود، مفهوم "من" و "تو" از بین می‌رود و "ما" شکل می‌گیرد.
 
در این حالت، منافع فردی جای خود را به منافع جمعی می‌دهد. شادی یک طرف، شادی طرف دیگر می‌شود و اندوه یکی، اندوه هر دو خواهد بود. این سطح از ارتباط، نشان‌دهنده کمال ایمان و رسیدن به مراحل بالای انسانیت است.
 
3. خوش‌بینی به خداوند و رحمت نبوی
3-1. آثار خوش‌بینی در روابط الهی
امام صادق (علیه السلام) در بیان اهمیت نگرش مثبت به خداوند می‌فرمایند که هر بنده‌ای به پروردگارش خوش‌بین باشد، خداوند نیز با همان حسن ظن با او رفتار خواهد کرد. [4]
 
 این اصل تربیتی نشان می‌دهد که نوع نگرش انسان به خداوند، کیفیت رابطه او با معبود خویش دارد. خوش‌بینی به خداوند نه تنها یک فضیلت اخلاقی، بلکه عاملی برای جلب لطف و رحمت الهی است. وقتی انسان به رحمت بی‌منتهای خداوند ایمان داشته باشد، درهای امید به روی او گشوده می‌شود و از یأس و ناامیدی که مانع اصلی رشد معنوی است، رهایی می‌یابد.
 
3-2. رحمت نبوی در سخت‌ترین شرایط
پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) به عنوان رحمتی برای جهانیان مبعوث شدند و تمام وجودشان مظهر محبت و رحمت بود. در حادثه دردناک جنگ احد که یاران باوفای پیامبر به شهادت رسیدند و خود ایشان نیز مجروح شدند، زمانی که اصحاب پیشنهاد نفرین دادند، پیامبر فرمودند که برای نفرین مبعوث نشده‌اند بلکه مأموریت اصلی ایشان دعوت به حق و رحمت است. [5]
 
 این رفتار پیامبر نشان می‌دهد که محبت و رحمت حتی در شرایطی که انتظار مقابله به مثل می‌رود، باید اصل حاکم بر رفتار مؤمن باشد.
 
3-3. معصومین به عنوان مظهر محبت
معصومین (علیهم السلام) به عنوان کامل‌ترین تجلی‌های محبت و رحمت الهی در زمین هستند. سیره آنان نشان می‌دهد که محبت تنها یک احساس نیست، بلکه یک اصل اساسی در تعاملات اجتماعی و روابط انسانی است.
 
 رفتار پیامبر در جنگ احد که به جای نفرین، هدایت قوم را خواستار شد[6] بیانگر عمق رحمت و محبتی است که باید الگوی تمام مؤمنان قرار گیرد. این سطح از محبت، توانایی تبدیل دشمنان به دوستان و جاهلان به عالمان را دارد.
 
4.لذت محبت و جایگاه آن در سیرۀ نبوی
4-1. ماهیت لذت محبت الهی
لذت محبت الهی دارای کیفیتی است که هیچ لذت مادی با آن قابل مقایسه نیست. وقتی انسان طعم محبت خداوند و اولیای الهی را بچشد، دیگر لذت‌های دنیوی مانند ثروت، مقام و شهرت در نظرش بی‌ارزش می‌شود. این محبت متقابل میان بنده و پروردگار، والاترین درجه سعادت انسانی است که تمام وجود انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
 
4-2. محبت به عنوان عامل وحدت
محبت واقعی باعث از بین رفتن دوگانگی و ایجاد وحدت می‌شود. وقتی محبت در دل‌ها جای گیرد، مفاهیمی مانند "مال من" و "مال تو" معنای خود را از دست می‌دهند و "ما" شکل می‌گیرد. این وحدت ناشی از محبت، بزرگ‌ترین دشمن دوگانگی و تفرقه است و می‌تواند اساس جامعه ای مبتنی بر اخوت و برادری را پایه‌ریزی کند.
 
4-3. شور دیدار در سیرۀ انبیا
شوق ملاقات با خداوند در سیرۀ انبیا به وضوح دیده می‌شود. حضرت موسی (علیه السلام) به اندازۀ چهل روز به شوق دیدار خداوند، از خوردن و آشامیدن اجتناب کرد [7]. این نشان می‌دهد که عشق به خداوند می‌تواند چنان نیرومند باشد که نیازهای طبیعی انسان را تحت الشعاع قرار دهد.
 
4-4. پیام آوران محبت
رسالت اصلی همۀ پیامبران، هدایت انسان‌ها به سوی محبت خداوند بوده است. خداوند در قرآن می‌فرماید: "قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ" - [8]"بگو: اگر خدا را دوست می‌دارید، از من پیروی کنید تا خداوند شما را دوست بدارد.
 
" این آیه شریفه نشان می‌دهد که محبت واقعی به خداوند، تنها از طریق پیروی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) حاصل می‌شود.
 

5. جذبه محبت و حکمت بلاها

5-1. جاذبه محبت در عالم وجود
امام صادق (علیه السلام) در تبیین فلسفه حضور اولیای الهی در دنیا می‌فرمایند: «اگر در زمین مؤمنان کاملی نبودند، خداوند ما را به سوی خود می‌برد» [9].
 
این بیان نورانی نشان می‌دهد که محبت به مؤمنان، عامل ماندگاری معصومین در دنیا بوده است. همۀ خوبی‌هایی که به این دنیا آمده‌اند، تحت تأثیر جاذبۀ محبت و انس قدم به عرصۀ وجود نهاده‌اند. دوستان الهی را می‌توان خاک‌نشین کرد، اما از عشق به دوست نمی‌توان جدا ساخت.
 
5-2. حکمت بلاها و شرور در پرتو محبت
امام حسن عسکری (علیه السلام) در تبیین حکمت بلاها می‌فرمایند: «هیچ بلا و گرفتاری نیست، مگر اینکه خداوند در آن نعمتی قرار داده است که آن بلا و گرفتاری آن نعمت را احاطه کرده است» [10].
 
این کلام گهربار نشان می‌دهد که در همۀ شرور و مشکلات، خیر و نعمتی نهفته است. محبت الهی به گونه‌ای است که حتی در سخت‌ترین شرایط، رحمت و لطف خود را از بندگان دریغ نمی‌کند. این موجب آرامش خاطر مؤمنان می‌شود، چرا که می‌دانند هیچ شر محضی در جهان وجود ندارد.
 
6.مهر خدا و لذت های پایدار محبت
6-1. عظمت محبت الهی
خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ» [11]. این آیه شریفه نشان می‌دهد که محبت خداوند به بندگانش مشروط به پیروی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) است.
 
 در مقایسه با محبت‌های دنیوی، همچون محبت شدید حضرت یعقوب (علیه السلام) به حضرت یوسف (علیه السلام) که هفتاد برابر محبت یک پدر معمولی توصیف شده، محبت خداوند به بندگانش هفتاد برابر بیشتر از آن است. این محبت بی‌پایان، اساس همه رحمت‌های الهی بوده و موجب می‌شود که بندگان در پناه لطف او قرار گیرند.
 
6-2. لذت ماندگار محبت
لذت ناشی از محبت الهی و انس با اولیای خدا، لذتی پایدار و حیات‌بخش است که با لذت‌های مادی زودگذر قابل مقایسه نیست. لذت‌های دنیوی اگرچه ممکن است لحظاتی کام انسان را شیرین کنند، اما به سرعت محو شده و اغلب آثار سنگینی به جای می‌گذارند.
 
در مقابل، لذت محبت راستین سالیان دراز در کام انسان می‌نشیند و هر بار که به آن یادآوری می‌شود، زنده می‌گردد. خداوند در قرآن می‌فرماید: «الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» [12]. این آرامش قلبی، نمودی از لذت ماندگار محبت الهی است.
 
6-3. جستجوی اولیای خدا برای انسان های وارسته
روایت شده است که وقتی زکریا بن آدم قمی - که نماد محبت و صداقت بود - به محضر امام رضا (علیه السلام) رسید، حضرت همه کارهای خود را تعطیل کردند [13].
 
این رفتار نشان می‌دهد که اولیای خدا به دنبال انسان‌های با ایمان و با محبت می‌گردند و انس با آنان را بالاترین لذت می‌دانند. هنر واقعی انسان، داشتن محبت، صداقت و اخلاق نیک است که موجب جذب اولیای الهی می‌شود. این اصل، اهمیت محوریت محبت در روابط انسانی را تقویت می‌کند.
 
6-4. کیمیای محبت و دگرگونی نگرش
محبت همچون کیمیا، توانایی دگرگونی نگرش انسان را دارد و باعث می‌شود که فرد تنها خوبی‌ها را ببیند و زشتی‌ها را نادیده بگیرد. وقتی محبت در دل جای گیرد، حتی اگر طرف مقابل از نظر ظاهری دارای نقص باشد، محب او را زیبا می‌بیند.
 
 خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ» [14]. این مودت و رحمت، نمونه‌ای از اثرات محبت در ایجاد پیوندهای عمیق انسانی است.
 
6-5. حضور در محضر مذکور و بی‌نیازی از ذکر
وقتی انسان در حضور مذکور (خداوند یا اولیای الهی) قرار گیرد، نیاز به ذکر لفظی ندارد زیرا ذاتاً در حال انس و ارتباط است. ذکر وسیله‌ای برای رسیدن به مذکور است، نه هدف نهایی.
 
هنگامی که فرد در محضر باشد، باید خود را فانی کند و به جای ذکر، به سکوت و حضور روی آورد. خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ ۖ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ» [15]. این نزدیکی خداوند، نشان‌دهنده امکان حضور دائمی در محضر اوست و لزوم تمرکز بر حضور الفاظ را یادآور می‌شود.
 
7. شور عاشقی و تحولات وجودی در پرتو محبت
7-1. شور و نشاط محبت در رفتار انسان
محبت الهی چنان شور و نشاطی در انسان ایجاد می‌کند که تمام خستگی‌ها و موانع را از پیش رو برمی‌دارد. همان‌گونه که کودکان در گرمای تابستان با شوق بازی، تشنگی و خستگی را احساس نمی‌کنند، عاشقان راه خدا نیز در سایه محبت الهی، بر تمام مشکلات و سختی‌ها غلبه می‌کنند.
 
 این حالت نشان‌دهنده آن است که محبت راستین، انسان را از قید و بندهای مادی رها ساخته و به او توانایی تحول شرایط سخت را می‌بخشد. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: "وَالَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِّلَّهِ" [16] - "و کسانی که ایمان آورده‌اند، به خدا محبت بیشتری دارند."
 
 این آیه شریفه بیانگر آن است که محبت مؤمنان به خداوند، چنان شدید و پایدار است که بر تمام علایق دنیوی غلبه می‌کند و ایشان را به مرحله‌ای از شور و اشتیاق می‌رساند که حاضرند برای رسیدن به محبوب حقیقی، همه چیز را فدا کنند.
 
7-2. سرمستی از محبت در سیره اولیای خدا
اویس قرنی از جمله کسانی بود که به مقام والایی در محبت الهی رسیده بود. شب‌زنده‌داری‌های او و اشتیاقش برای عبادت، نشان از سرمستی ناشی از محبت خداوند داشت.
 
 وقتی انسان به این مرحله از محبت برسد، زمان و مکان برایش بی‌معنا می‌شود و حاضر است برای رسیدن به معشوق، تمام وجودش را فدا کند.
 
امام صادق (علیه السلام) در تفسیر این حالت می‌فرمایند: "المؤمن لا یسأم من عبادة ربه ولا یمل من طاعته" - "مؤمن از عبادت پروردگارش خسته نمی‌شود و از اطاعتش ملول نمی‌گردد." این روایت نشان می‌دهد که محبت واقعی، انسان را به مرحله‌ای می‌رساند که عبادت برایش به صورت نیاز درمی‌آید [17].
 
خداوند در قرآن می‌فرماید: "قُلْ إِن کَانَ آبَاؤُکُمْ وَأَبْنَاؤُکُمْ وَإِخْوَانُکُمْ وَأَزْوَاجُکُمْ وَعَشِیرَتُکُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسَادَهَا وَمَسَاکِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَیْکُم مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّىٰ یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ" [18] –
 
"بگو اگر پدران و پسران و برادران و همسران و خویشانتان و اموالی که به دست آورده‌اید و تجارتی که از کسادی آن می‌ترسید و خانه‌هایی که آن را می‌پسندید، در نظرتان از خدا و پیامبرش و جهاد در راه او محبوب‌تر است، پس منتظر باشید تا خداوند فرمانش را صادر کند."
 
7-3. تحول هستی در پرتو محبت
وقتی انسان وارد عالم محبت شود، همه چیز در نظرش دگرگون می‌شود. مشکلات و سختی‌ها که همچون خارهای راه سلوک هستند، در پرتو محبت به گل‌هایی زیبا تبدیل می‌شوند.
 
 این تحول نگرش، از آثار مستقیم محبت الهی است که جهان‌بینی انسان را متحول می‌سازد. خداوند در قرآن می‌فرماید: "إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا * إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا" [19] - "همانا با سختی آسانی است * همانا با سختی آسانی است."
 
 این آیات نشان می‌دهد که در سایه محبت الهی، هر سختی همراه با آسانی است و هر مشکلی زمینه‌ساز رشد و تعالی انسان می‌گردد. همچنین خداوند می‌فرماید: "وَنُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ" [20] - "و ما می‌خواهیم بر مستضعفان زمین منّت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان قرار دهیم."
 
7-4. اعراض از دشمنان و روی آوردن به دوستان
در مکتب محبت، انسان می‌آموزد که قلب خود را تنها به دوستان خداوند اختصاص دهد و از دشمنان او رویگردان باشد. این اعراض قلبی، به معنای بی‌اعتنایی کامل به که موجب دوری از خداوند می‌شود، است. امام علی (علیه السلام) در این زمینه می‌فرمایند:
 
"حسب المؤمنین من عدوه اعراضهم عنه" - "برای مؤمنان در برابر دشمنشان، همین بس که از او رویگردان باشند." این رویکرد نشان می‌دهد که محبت به خداوند، مستلزم دشمنی با دشمنان او و دوستی با دوستان اوست. خداوند در قرآن می‌فرماید: "لَّا تَجِدُ قَوْمًا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ یُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ" [21] - "قومی را که به خدا و روز آخرت ایمان دارند، نخواهی یافت که با دشمنان خدا و پیامبرش دوستی کنند."
 
7-5. آثار تربیتی محبت در سیرۀ عملی
محبت الهی دارای آثار تربیتی عمیقی در وجود انسان است. وقتی محبت در دل جای گیرد، انسان را از توجه به امور پست دنیوی بازداشته و به سوی ارزش‌های متعالی سوق می‌دهد. این تحول درونی، موجب می‌شود که انسان در مسیر بندگی، استقامت بیشتری از خود نشان دهد و هیچ عاملی نتواند او را از راه حق منحرف سازد.
 
 پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) در این رابطه می‌فرمایند: "أوثق عری الإیمان الحب فی الله والبغض فی الله" - "استوارترین دستاویز ایمان، دوستی برای خدا و دشمنی برای خداست."
 
 این حدیث شریف نشان می‌دهد که محبت الهی، اساس استواری ایمان است [22]. خداوند در قرآن می‌فرماید: "یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَعَدُوَّکُمْ أَوْلِیَاءَ" [23] - "ای کسانی که ایمان آورده‌اید، دشمن من و دشمن خود را دوست نگیرید."
 

8. بنده محبت و تأثیر شگرف آن در تحول انسان

8-1. قدرت محبت در شکستن مراتب اجتماعی
داستان سلطان محمود غزنوی و غلامش نمونه‌ای بارز از قدرت محبت در از بین بردن مراتب اجتماعی است. وقتی محبت راستین در دل جای گیرد، حتی سلاطین را وادار می‌کند که از تخت سلطنت فرود آیند و در برابر معشوق خویش تواضع کنند.
 
این نشان می‌دهد که محبت الهی می‌تواند انسان را از قید و بندهای تکبر و غرور رها سازد و او را به بندگی واقعی برساند. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: "وَاخْفِضْ جَنَاحَکَ لِمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ" [24] - "و بال خود را برای مؤمنانی که از تو پیروی می‌کنند، فرود آور." این آیه شریفه نشان می‌دهد که تواضع در برابر مؤمنان، از صفات برجسته اولیای الهی است.
 
8-2. محبت به عنوان داروی همه دردها
هیچ چیزی جز محبت و عشق راستین نمی‌تواند انسان را از سلطنت نفس و دنیا رهایی بخشد. این محبت است که می‌تواند همچون کیمیایی گرانبها، همه دردهای روحی و معنوی انسان را درمان کند. امام علی (علیه السلام) در این زمینه می‌فرمایند: "الحب دواء النفوس" - "محبت داروی جان‌هاست." این روایت نشان می‌دهد که اگر انسان به این کیمیای ارزشمند دست یابد، در حقیقت به همه چیز دست یافته است [25].
 
8-3. تأثیر محبت در عالم طبیعت
داستان استن حنانه (ستون ناله کننده) نشان می‌دهد که محبت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) حتی بر موجودات به ظاهر بی‌جان نیز تأثیر می‌گذارد. وقتی پیامبر از تکیه دادن به آن ستون چوبی خودداری کرد، ستون از فراق ایشان به ناله درآمد.
 
این معجزه نشان می‌دهد که محبت راستین می‌تواند مرزهای عالم ماده را درنوردد و با تمام موجودات ارتباط برقرار کند.
 
خداوند در قرآن می‌فرماید: "تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَن فِیهِنَّ ۚ وَإِن مِّن شَیْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَٰکِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ" [26] - "آسمان‌های هفتگانه و زمین و هر که در آنهاست، او را تسبیح می‌گویند و هیچ چیزی نیست مگر اینکه به ستایش او تسبیح می‌گوید، ولی شما تسبیح آنان را درنمی‌یابید."
 
8-4. محبت و زنده کردن مردگان
داستان سلمان فارسی و حضور امام علی (علیه السلام) بر پیکر او، نشان‌دهنده قدرت محبت در زنده کردن مردگان است. وقتی امام علی (علیه السلام) به مدائن آمدند، سلمان از روی محبت به ایشان، بار دیگر زنده شد و سلام کرد.
 
 این معجزه نشان می‌دهد که محبت اولیای الهی می‌تواند حتی بر مرگ نیز غلبه کند. خداوند در قرآن می‌فرماید: "وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَىٰ بِإِذْنِی" [27] - "و هنگامی که مردگان را به اذن من زنده می‌کنی." این آیه اشاره به قدرت زنده کردن مردگان توسط اولیای الهی دارد که از طریق محبت و اذن خداوند محقق می‌شود.
 
8-5. محبت به عنوان اساس معجزات
تمامی معجزات و کراماتی که از اولیای الهی سر می‌زند، ریشه در محبت دارد. همان‌گونه که درخت خشکیده به محبت پیامبر ناله کرد و سلمان به محبت امام علی زنده شد، این نشان می‌دهد که محبت می‌تواند قوانین طبیعت را تحت تأثیر قرار دهد.
 
امام صادق (علیه السلام) در این رابطه می‌فرمایند: "المؤمن أعظم من الجبل" - "مؤمن از کوه بزرگ‌تر است." این روایت نشان می‌دهد که قدرت مؤمن واقعی که به محبت الهی دست یافته، از قدرت مادی جهان بزرگ‌تر است [28].
 
8-6. محبت و پیوندهای فرامادی
محبت راستین می‌تواند پیوندهایی فرامادی بین انسان‌ها ایجاد کند. همان‌گونه که حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) از دور برای سلمان کفن تهیه کرده بود و امام علی (علیه السلام) از مدینه به مدائن شتافتند، این نشان می‌دهد که محبت می‌تواند فاصله‌های مکانی را از بین ببرد.
 
 خداوند در قرآن می‌فرماید: "إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَٰنُ وُدًّا" [29] - "کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته انجام داده‌اند، به زودی خداوند رحمان برای آنان محبت و دوستی قرار خواهد داد."
 

9-مقام محبوبیت و جایگاه محبت در نظام هستی

9-1. برتری مقام محبوبیت بر محبت
مقام محبوبیت از جایگاه ویژه‌ای در نظام الهی برخوردار است. در حالی که محبت و دوست داشتن مستلزم فداکاری و گذشتن از مال و جان است، محبوب بودن دیگران را به فداکاری وامی‌دارد.
 
 پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) به عنوان محبوب الهی، الگویی کامل برای رسیدن به این مقام هستند. امام علی (علیه السلام) در این زمینه می‌فرمایند: "أَحَبُّ عِبَادِ اللَّهِ إِلَى اللَّهِ مَنِ اقْتَدَى بِنَبِیِّهِ" [30] - "محبوب‌ترین بندگان نزد خداوند کسی است که به پیامبرش تأسی کند." این بیان نشان می‌دهد که راه محبوبیت، پیروی از سیره نبوی است.
 
9-2. راهکارهای عملی برای کسب محبوبیت الهی
رسیدن به مقام محبوبیت الهی نیازمند تلاش عملی و پایبندی به دستورات دینی است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: "قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ" [31] - "بگو: اگر خدا را دوست می‌دارید، از من پیروی کنید تا خداوند شما را دوست بدارد."
 
 این آیه شریفه به وضوح نشان می‌دهد که محبوب خداوند شدن، در گرو پیروی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) است. همچنین امام علی(علیه السلام) می‌فرمایند: " افضل الاعمال ما اکرهت نفسک علیه.» یعنی و گفت علیه‏السلام که بهترین عبادات عبادتی است که اجبار کنی نفس تو را بر آن، یعنی عبادتی که مشقت باشد بر نفس تو [32].
.
9-3. نقش صلوات در افزایش محبوبیت
ارسال صلوات بر پیامبر و خاندانش (علیهم السلام) نه تنها باعث آمرزش گناهان می‌شود، بلکه موجب افزایش محبوبیت در نزد خداوند می‌گردد.
 
همان‌گونه که انسان با دیدن هر زیبایی و نعمت الهی، صلوات می‌فرستد، این عمل نشان‌دهنده شناخت او از منبع اصلی این نعمات است. خداوند در قرآن می‌فرماید: "إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ ۚ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا" [33] - "خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، بر او درود فرستید و سلام گویید." این فرمان الهی نشان‌دهنده اهمیت صلوات در تقرب به خداوند است.
 
9-4. محبت به عنوان اساس آفرینش
محبت همانند آب، نقش بنیادین در نظام آفرینش دارد. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: "وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ کُلَّ شَیْءٍ حَیٍّ" [34] - "و هر چیز زنده‌ای را از آب پدید آوردیم."
 
 این آیه نشان می‌دهد که همان‌گونه که آب منشأ حیات مادی است، محبت نیز منشأ حیات معنوی است. امام علی (علیه السلام) در این رابطه می‌فرمایند: "رأسُ الدین حبنا أهل البیت" [35] - "سرآمد دین، دوستی ما اهل بیت است." این حدیث شریف نشان می‌دهد که محبت اهل بیت (علیهم السلام) اساس و بنیان دین اسلام است.
 
9-5. تجلی محبت در تمامی مخلوقات
محبت الهی در تمامی ذرات عالم تجلی یافته است. همان‌گونه که آب در تمامی موجودات جاری است، محبت الهی نیز در سراسر هستی ساری و جاری است.
 
 خداوند در قرآن می‌فرماید: "رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَّحْمَةً وَعِلْمًا" [36] - "پروردگارا، رحمت و دانشت همه چیز را فرا گرفته است."
 
 این آیه نشان می‌دهد که رحمت و محبت الهی بر تمام عالم احاطه دارد. امام علی(علیه السلام) در این زمینه می‌فرمایند: یا علیّ، لولا نحن ما خلق اللَّه آدم، ولا حوّاء، ولا الجنّة ولا النار، ولا السماء ولا الأرض.اى على، اگر ما نبودیم خدا آدم و حوّا، بهشت و دوزخ، آسمان و زمین را نمى ‏آفرید. " [37] این روایت نشان می‌دهد که محبت اهل بیت (علیهم السلام) فلسفه آفرینش هستی است.
 
9-6. آثار محبت در زندگی فردی و اجتماعی
محبت الهی تأثیرات عمیقی در زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد. همان‌گونه که آب موجب طراوت و شادابی می‌شود، محبت نیز به زندگی انسان نشاط و معنا می‌بخشد.
 
 خداوند در قرآن می‌فرماید: "وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً" [38] - "و از نشانه‌های او این است که از جنس خودتان همسرانی برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و میانتان دوستی و رحمت قرار داد." این آیه نشان می‌دهد که محبت، اساس آرامش و استحکام روابط اجتماعی است.
 

10. محبت در عبادت و سلوک معنوی

10-1. عبادت از روی محبت نه اجبار
امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در تبیین اهمیت اقبال قلبی در عبادت می‌فرمایند إِنَّ لِلْقُلُوبِ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً؛ فَإِذَا أَقْبَلَتْ فَاحْمِلُوهَا عَلَى النَّوَافِلِ، وَ إِذَا أَدْبَرَتْ فَاقْتَصِرُوا بِهَا عَلَى الْفَرَائِضِ [39] - "دل‌ها را روی آوردن و روی گرداندن است، هنگامی که روی آوردند، آن‌ها را به نوافل وادارید و هنگامی که روی گرداندند، تنها به فرائض اکتفا کنید.
 
" این حکمت عمیق نشان می‌دهد که عبادت زمانی ارزشمند است که از روی اشتیاق و محبت باشد. خواندن قرآن و اقامه نماز باید همچون دیدار با محبوب باشد، نه عملی مکروه و اجباری.
 
10-2. نماز با محبت؛ عشق‌بازی با خدا
نمازی که با محبت اقامه شود، در حقیقت عشق‌بازی با خداست. خداوند در قرآن می‌فرماید: "قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ * الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ" [40] - "به یقین مؤمنان رستگار شدند * آنان که در نمازشان فروتنند."
 
این خشوع و خضوع، زمانی حاصل می‌شود که نماز از روی محبت خوانده شود. امام علی (علیه السلام) می‌فرمایندالإمامُ علیٌّ علیه السلام : إذا قامَ الرجُلُ إلى الصَّلاةِ أقبَلَ إبلیسُ یَنظُرُ إلَیهِ حَسدا ، لِما یَرى مِن رَحمَةِ اللّه التی تَغشاهُ هرگاه آدمى به نماز ایستد، ابلیس از این که مى بیند رحمت خدا او را فرو پوشانده است حسودانه به وى مى نگرد . [41].
 
10-3. محبت پیامبر؛ سپر عذاب
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: "وَمَا کَانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَأَنتَ فِیهِمْ" [42] - "و خداوند هرگز آنان را عذاب نمی‌کند در حالی که تو در میان آنان هستی."
 
این آیه نشان می‌دهد که وجود مبارک پیامبر (صلی الله علیه وآله) به عنوان محبوب الهی، مانع نزول عذاب است. قلبی که از محبت پیامبر لبریز شود، نیز از عذاب الهی در امان خواهد ماند.
 
 امام صادق (علیه السلام) در این رابطه می‌فرمایند: "مَنْ أَحَبَّنَا أَحَبَّهُ اللَّهُ" [43] - "هر کس ما را دوست بدارد، خداوند او را دوست خواهد داشت."
 
10-4. گردونه محبت و رهایی از محدودیت‌ها
عشق حقیقی به خداوند، انسان را از همه قیود مادی رها می‌سازد. همان‌گونه که در سفر با دوست صمیمی، خستگی راه احساس نمی‌شود، در مسیر محبت الهی نیز همه مشکلات و سختی‌ها آسان می‌گردد.
 
 خداوند در قرآن می‌فرماید: "الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ" [44] - "کسانی که ایمان آورده‌اند و دل‌هایشان به یاد خدا آرام می‌گیرد، آگاه باش که با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد." این آرامش، از برکات محبت حقیقی است.
 
10-5. مقام ادب و فنای در محبوب
رسیدن به مقام ادب در برابر خداوند، مستلزم فنا شدن در محبت اوست. همان‌گونه که مولانا در داستان عاشق و معشوق بیان می‌کند، تا "منیت" انسان از بین نرود، راهی به حریم محبوب نخواهد یافت.
 
 خداوند به حضرت موسی (علیه السلام) فرمود: "لَن تَرَانِی" [45] - "هرگز مرا نخواهی دید." این بیان نشان می‌دهد که تا وجود موسی (منیت او) باقی است، دیدار حقیقی محقق نمی‌شود.
 
 امام علی (علیه السلام) می‌فرمایند: "أَوَّلُ الدِّینِ مَعْرِفَتُهُ وَ کَمَالُ مَعْرِفَتِهِ التَّصْدِیقُ بِهِ وَ کَمَالُ التَّصْدِیقِ بِهِ تَوْحِیدُهُ وَ کَمَالُ تَوْحِیدِهِ الْإِخْلَاصُ لَهُ وَ کَمَالُ الْإِخْلَاصِ لَهُ نَفْیُ الصِّفَاتِ عَنْهُ" [46] - "آغاز دین شناخت اوست و کمال شناخت او تصدیق اوست و کمال تصدیق او یگانه دانستن اوست و کمال یگانه دانستن او اخلاص برای اوست و کمال اخلاص برای او نفی صفات از اوست."
 
10-6. محبت تام و فنای کامل
رسیدن به محبت تام، مستلزم فنای کامل در ذات اقدس الهی است. این مرحله، همان "بقا بالله" پس از "فنا فی الله" است. امام حسین (علیه السلام) در دعای عرفه می‌فرمایند: " إِلَهِی کَیْفَ أَخِیبُ وَ أَنْتَ أَمَلِی، أَمْ کَیْفَ أُهَانُ وَ عَلَیْکَ مُتَّکَلِی. " [47]
 
 ای خداوند! چگونه ناامید شوم در حالی که تو امید منی؟ یا چگونه خوار گردم در حالی که توکل من بر توست؟ ؟" این بیان عرفانی، نشان‌دهنده وحدت وجود و فنای عاشق در معشوق است.
 

11- صفت رحمانیت و گستره محبت نبوی

11-1. رحمت جهانی پیامبر اسلام
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) به عنوان رحمتی برای همه جهانیان مبعوث شدند. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: "وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ" [48] - "و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم." این رحمت شامل همه انسان‌ها حتی دشمنان سرسخت اسلام مانند ابوجهل و ابولهب می‌شد.
 
 اشک‌ریزان پیامبر برای هدایت چنین افرادی، نشان از عمق رحمانیت و محبت بی‌حدود ایشان دارد. امام صادق (علیه السلام) در این زمینه می‌فرمایند: "کان رسول الله یبکی للشیطان" [49] - "پیامبر خدا برای شیطان گریه می‌کرد." این رفتار، اوج رحمت و محبت نبوی را نشان می‌دهد.
 
11-2. دلسوزی برای همه مخلوقات
هنر واقعی در محبت، دلسوزی برای بدان و گمراهان است. امام علی (علیه السلام) می‌فرمایند: "رَحِمَ اللَّهُ امْرَأً أَحْیَا الْحَقَّ وَ أَمَاتَ الْبَاطِلَ" [50] - "خدا رحمت کند کسی را که حق را زنده کند و باطل را بمیراند." اما این امر نباید مانع دلسوزی برای گمراهان شود. پیامبر اسلام با گریه برای ابولهب، الگویی کامل از رحمانیت را به نمایش گذاشتند.
 
 خداوند در قرآن می‌فرماید: "فَذَکِّرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَکِّرٌ * لَّسْتَ عَلَیْهِم بِمُصَیْطِرٍ" [51] - "پس تذکر ده که تو فقط تذکر دهنده‌ای * تو بر آنان مسلط نیستی."
 
11-3. جهنم به مثابه حمام محبت
در نگاه عرفانی، حتی عذاب الهی جلوه‌ای از محبت است. جهنم همچون حمامی است برای پاکسازی انسان از آلودگی‌ها.
پیامبر صلى الله علیه و آله آوردند:: " اَللّه أرحَمُ بعِبادِهِ مِن هذِهِ بوَلَدِها " [52] - ":خداوند نسبت به بندگان خود مهربانتر از این مادر نسبت به فرزند خود است ."
 
 این بیان نشان می‌دهد که عذاب الهی جنبه تربیتی و پاککننده دارد. خداوند در قرآن می‌فرماید: "إِنَّ عَذَابِی هُوَ الْعَذَابُ الْأَلِیمُ" [53] - "بی‌گمان عذاب من همان عذاب دردناک است." اما این عذاب برای بازگرداندن انسان به فطرت پاکش است.
 
11-4. کمینگاه رحمت الهی
خداوند همواره در انتظار بازگشت بندگانش است. امام سجاد (علیه السلام) در مناجات التائبین می‌فرمایند: "إِلَهِی لَمْ یَکُنْ لِی حَوْلٌ فَانتَقِلَ بِهِ عَنْ مَعْصِیَتِکَ" [54] - "خدایا، من توانی نداشتم که با آن از معصیتت دور شوم.
 
" این بیان نشان می‌دهد که خداوند حتی در کمین گناهکاران نشسته تا آنان را نجات دهد. خداوند در قرآن می‌فرماید: "قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ" [55] - "بگو: ای بندگان من که بر خود اسراف کرده‌اید، از رحمت خدا نومید نشوید."
 
11-5. پیام محبت و گل بودن
پیامبر اسلام پیام‌آور محبت و زیبایی بود. همان‌گونه که حافظ شیرازی می‌گوید، باید "گل برافشانیم و می در ساغر اندازیم". این استعاره نشان می‌دهد که زندگی باید آکنده از محبت و زیبایی باشد.
 
امام علی (علیه السلام) می‌فرمایند: "وَجَعَلْنَا السَّمَاءَ سَقْفًا مَحْفُوظًا ۖ وَهُمْ عَنْ آیَاتِهَا مُعْرِضُونَو آسمان را سقفی محفوظ و طاقی محکم آفریدیم، و این کافران از مشاهده آیات آن اعراض می‌کنند. [56]
 
آیه 32 سوره انبیاء." این نعمت‌ها نشان از محبت بی‌کران الهی دارد. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: "إِنَّ اللَّهَ جَمِیلٌ یُحِبُّ الْجَمَالَ" [57] - "خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد."
 
11-6. محبت به عنوان اساس بهشت
بهشت تجلی کامل محبت الهی است. امام امیرمؤمنان علی علیه السلام: لَذّاتُها لا تُمِلُّ وَ مُجْتَمِعُها لا یَتَفَرَّقُ، سُکّانُها قَدْ جاوَرُوا الرَّحْمانَ.(1) لذّت های بهشت، ملال آور نیست، تجمّع بهشتیان از هم پراکنده نمی شود و ساکنان بهشت، در جوار خداوند رحمان اند.
 
" این تنوع و زیبایی، نشان از محبت بی‌کران الهی به بندگانش دارد. خداوند در قرآن می‌فرماید: "وَسِیقَ الَّذِینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَرًا" [59] - "و کسانی که از پروردگارشان پروا کرده‌اند، گروه گروه به سوی بهشت رانده می‌شوند." این پذیرایی با عزت و احترام، از مظاهر محبت الهی است.
 

12.دوستان اهل بیت (علیهم السلام) و ارزش محبت

12-1. مراتب دوستان اهل بیت و پرورش معنوی
دوستان اهل بیت (علیهم السلام) همچون گل‌های باغ ولایت هستند که باغبانان آن، امامان معصوم می‌باشند. هر یک از این گل‌ها درجه‌ای از کمال و شکوفایی دارند؛ برخی خوش‌بوی‌تر و برخی در مرحله غنچه‌ای هستند که نیاز به پرورش دارند.
 
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: "مَّثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ  أُکُلُهَا دَائِمٌ وَظِلُّهَا" [60] - "وصف بهشتی که به پرهیزگاران وعده داده‌اند، [این است که] از زیر [درختان] آن نهرها جاری است، میوه‌اش همیشگی و سایه‌اش [پایدار] است." این آیه نشان می‌دهد که بهشت، نمونه کامل پرورش یافتگان در مدرسه اهل بیت است.
 
12-2. امام زمان (عج) به عنوان باغبان هستی
امام عصر (عج) به عنوان باغبان هستی، همواره مشغول پرورش و تربیت مؤمنان است. این حضور و نظارت دائمی، نشان از عظمت مقام ولایت دارد.
 
 امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: "إِنَّ الْقَائِمَ مِنَّا إِذَا قَامَ لَمْ یَکُنْ لِأَحَدٍ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ فَلَذَلِکَ تَخْفَى وِلَادَتُهُ وَ یَغِیبُ شَخْصُهُ" [61] - "همانا چون قائم ما قیام کند، بیعتی بر عهده کسی نباشد، پس برای همین است که ولادتش پنهان و شخصش غایب می‌شود." این غیبت به معنای عدم حضور نیست، بلکه حضوری معنوی و دائمی است.
 
12-3. مسیر بی‌آفت اهل بیت (علیهم السلام)
مسیر اهل بیت (علیهم السلام) مسیری است که هیچ آفت و نقصانی در آن وجود ندارد. حتی دوستانی که به دلیل گناهان به جهنم می‌روند، در نهایت پاک شده و نجات می‌یابند.
 
 قرآن می‌فرمایند: " فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ ۖ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ: و اگر این کار را انجام ندادید ـ که هرگز نمی توانید انجام دهید ـ بنابراین از آتشی که هیزمش مردم و سنگ هایند، بپرهیزید؛ آتشی که برای کافران آماده شده است.
 
آیه 24 سوره بقره" [62] - "همانا کمترین رحمت خدا به کافر این است که او را با آتش عذاب کند." این عذاب خود نوعی شستشو و پاکسازی است.
 
12-4. ارزش محبت در عبادات و روابط اجتماعی
محبت معیار ارزش‌مندی اعمال و روابط است. اگر نماز و عبادات با محبت انجام شود، ارزش واقعی خود را پیدا می‌کند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) می‌فرمایند: "أَوَّلُ مَا یُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ الصَّلَاةُ فَإِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ سَائِرُ عَمَلِهِ" [63] - "نخستین چیزی که از بنده حسابرسی می‌شود نماز است، اگر پذیرفته شد دیگر اعمالش پذیرفته می‌شود." این پذیرش زمانی محقق می‌شود که نماز با محبت ادا شده باشد.
 
12-5. دلسوزی برای امت و شفاعت
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) همواره دلسوز امت خود بود و برای نجات آنان از عذاب الهی تلاش می‌کرد. خداوند در قرآن می‌فرماید: "وَلَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضَى" [64] - "و به زودی پروردگارت [آنقثره به تو عطا خواهد کرد که راضی شوی." این رضایت شامل شفاعت برای امت نیز می‌شود.
 
امام کاظم (علیه السلام) می‌فرمایند: امام کاظم علیه السلام : هر کس برادر مؤمنش براى کارى و حاجتى نزد او آید، این، در حقیقت، رحمتى است از سوى خداوند تبارک و تعالى که به جانب او سوق داده است .
 
 پس، اگر حاجت او را روا سازد خود را به ولایت ما پیوند زده و ولایت ما هم به ولایت خدا پیوسته است . اما اگر مى تواند حاجت او را برآورَد و برنیاورَد، خداوند در قبرش مارى آتشین بر او مسلط گرداند که تا روز قیامت وى را نیش زند. " [65]
 
12-6. طعم محبت و ضرورت چشیدن
درک حقیقت محبت، تنها از طریق چشیدن و تجربه مستقیم ممکن است. امام علی (علیه السلام) می‌فرمایند: "ذَاقَ طَعْمَ الْإِیمَانِ مَنْ رَضِیَ بِاللَّهِ رَبّاً" [66] - "طعم ایمان را کسی چشید که به خداوند به عنوان پروردگار راضی شد." این چشیدن، درک مستقیم و بی‌واسطه حقیقت است که با توصیف قابل انتقال نیست.
 
12-7. خداشناسی از طریق عذرتراشی برای مردم
امیرالمؤمنین (علیه السلام) می‌فرمایند: "أَعْرَفُ النَّاسِ بِاللَّهِ أَعْذَرُهُمْ لِلنَّاس" [67] - "خداشناس‌ترین مردم کسی است که بیشتر برای مردم عذرتراشی کند." این روایت نشان می‌دهد که شناخت خداوند از طریق مهربانی و گذشت نسبت به بندگانش حاصل می‌شود.
خداوند در قرآن می‌فرماید: "وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا ۗ أَلَا تُحِبُّونَ أَن یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ" [68] - "و باید عفو کنند و گذشت نمایند، آیا دوست ندارید که خداوند شما را بیامرزد؟"
 

نتیجه‌گیری:

بر اساس آنچه در این مقاله مورد بررسی قرار گرفت، می‌توان نتیجه گرفت که محبت از منظر قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) به عنوان محوری‌ترین عامل در تحول فرد و جامعه شناخته می‌شود.
 
این تحول در دو سطح فردی و اجتماعی به وقوع می‌پیوندد؛ در سطح فردی، محبت موجب تعالی روحی و معنوی انسان شده و در سطح اجتماعی، زمینه‌ساز ایجاد جامعه‌ای مبتنی بر اخوت و برادری می‌گردد.
 
 آیات قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم السلام) به وضوح نشان می‌دهند که محبت الهی می‌تواند همچون نگینی درخشنده، تار و پود وجود انسان و جامعه را متحول سازد. بنابراین، تمسک به این اصل اساسی می‌تواند راهکاری جامع برای برون‌رفت از بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی باشد و جامعه اسلامی را به سوی تعالی و پیشرفت رهنمون سازد.
 

پی نوشت ها:

[1] اسد الغابة، ج 3، ص 774
[2] بحارالانوار، ج 33، ص 391، ح 29
[3] مهج الدعوات، ص 5
[4] سفینة البحار، ج 5، ص 390
[5] سفینة البحار، ج 2، ص 681
[6] همان
[7] بحار الانوار، ج 53، ص 326
[8] آل عمران: 31
[9] مستدرک الوسائل، ج 7، ص 213، ح 8069
[10] بحارالانوار، ج 75، ص 374، ح 34
[11] القرآن الکریم، سورة آل عمران، الآیة 31
[12] القرآن الکریم، سورة الرعد، الآیة 28
[13] الاختصاص، ص 86
[14] القرآن الکریم، سورة الروم، الآیة 21
[15] القرآن الکریم، سورة ق، الآیة 16
[16] القرآن الکریم، سورة البقرة، الآیة 165
[17] المحجة البیضاء، ج 9، ص 173
[18] القرآن الکریم، سورة التوبة، الآیة 24
[19] القرآن الکریم، سورة الانشراح، الآیتان 5-6
[20] القرآن الکریم، سورة القصص، الآیة 5
[21] القرآن الکریم، سورة المجادلة، الآیة 22
[22] اصول کافی، ج 2، ص 125
[23] القرآن الکریم، سورة الممتحنة، الآیة 1
[24] القرآن الکریم، سورة الشعراء، الآیة 215
[25] غرر الحکم، حدیث ۲۹۰۱
[26] القرآن الکریم، سورة الإسراء، الآیة 44
[27] القرآن الکریم، سورة المائدة، الآیة 110
[28] اصول کافی، ج 2، ص 231
[29] القرآن الکریم، سورة مریم، الآیة 96
[30] نهج البلاغه، خطبه 160
[31] القرآن الکریم، سورة آل عمران، الآیة 31
[32] حکمت 249 نهج البلاغه
[33] القرآن الکریم، سورة الأحزاب، الآیة 56
[34] القرآن الکریم، سورة الأنبیاء، الآیة 30
[35] امالی شیخ صدوق، ص 108
[36] القرآن الکریم، سورة غافر، الآیة 7
[37] بحار الأنوار، ج 25، ص 21
[38] القرآن الکریم، سورة الروم، الآیة 21
[39] نهج البلاغه، حکمت 193
[40] القرآن الکریم، سورة المؤمنون، الآیتان 1-2
[41] . الخصال : 632/10 .
[42] القرآن الکریم، سورة الأنفال، الآیة 33
[43] اصول کافی، ج 2، ص 124
[44] القرآن الکریم، سورة الرعد، الآیة 28
[45] القرآن الکریم، سورة الأعراف، الآیة 143
[46] التوحید للصدوق، ص 40
[47] اقبال الاعمال، ج 1، ص 341
 [48] القرآن الکریم، سورة الأنبیاء، الآیة 107
[49] بحار الأنوار، ج 15، ص 22
[50] نهج البلاغه، الخطبة ١٣٩
[51] القرآن الکریم، سورة الغاشیة، الآیتان 21-22
[52] کنز العمّال : 10461 .
[53] القرآن الکریم، سورة الحجر، الآیة 50
[54] الصحیفة السجادیة، الدعاء 31
[55] القرآن الکریم، سورة الزمر، الآیة 53
[56]آیه 32 سوره انبیاء
[57] اصول کافی، ج 6، ص 438
[58] بحار الأنوار، ج 8، ص 118
[59] القرآن الکریم، سورة الزمر، الآیة 73
[60] القرآن الکریم، سورة الرعد، الآیة 35
[61] کمال الدین، ج 1، ص 332
[62] بحار الأنوار، ج 8، ص 306
[63] وسائل الشیعة، ج 4، ص 28
[64] القرآن الکریم، سورة الضحی، الآیة 5
[65] الکافی : 2/196/13 .
[66] نهج البلاغه، الحکمة 437
[67] میزان الحکمة، ج 3، ص 1888
[68] القرآن الکریم، سورة النور، الآیة 22
 

منبع:

تحریریه راسخون

 

 

 

https://rasekhoon.net/article/show/1657922/