مقدمه
حضرت معصومه (س) ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد که هیچ‌یک از امام زادگان ندارند؛ حرم آن حضرت و قبر نورانی‌اش برکات بزرگی دارد که در کمتر نقطه‌ای از زمین می‌توان یافت؛ بی مبالغه است که گفته شود یکی از مقدس‌ترین اماکن روی زمین و معادل دیگر اماکن مقدس دنیاست؛ در ميان امام زادگان ايران و شهر قم و فرزندان حضرت امام موسي (علیه‌السلام) که نورافشاني می‌کنند، ماه تاباني که همه آن‌ها را تحت‌الشعاع انوار درخشان خود قرار داده، تربت پاک شفيعه محشر، کريمه اهل‌بیت پيامبر صلی‌الله عليه و آله دخت گرامي موسي بن جعفر، حضرت معصومه سلام‌الله عليها می‌باشد.
حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله عليها از جهت شخصيت فردي و کمالات روحي در بين فرزندان موسي بن جعفر سلام‌الله عليها بعد از برادرش، علي بن موسی‌الرضا عليه السّلام در والاترين رتبه جاي دارد. اين در حالي است که شيخ مفيد و ديگران فرزندان دختر امام کاظم عليه السّلام حداقل هجده تن بوده‌اند و فاطمه در بين این‌همه بانوي مکرمه سرآمد بوده است. [1]
حاج شيخ عباس قمي درباره دختران موسي بن جعفر می‌نویسد: "برحسب آنچه به ما رسيده، افضل آن‌ها سيده جليله معظمه، فاطمه بنت امام موسي عليه السّلام معروف به حضرت معصومه است". [2]
اما شيخ محمدتقی تستري در "قاموسي الرجال" فضيلت وي را نه‌تنها در بين دختران، بلکه پسران حضرت غير از امام رضا عليه السّلام بی‌نظیر می‌داند و می‌نویسد: "در ميان فرزندان امام کاظم عليه السّلام باآن‌همه کثرتشان، بعد از امام رضا عليه السّلام کسي هم‌شأن حضرت معصومه سلام‌الله عليها نيست[3]. "
بی‌گمان اين نحوه اظهارنظرها و نگرش به شخصيت فاطمه دختر موسي بن جعفر عليه السّلام بر برداشت‌هایی استوار است که از متن روايات وارده از ائمه به‌دست‌آمده است. رواياتي که مقام‌هایی را براي فاطمه معصومه سلام‌الله عليها برشمرده‌اند مقامي که نظير آن را براي ديگر برادران و خواهران وي ذکر نکرده‌اند و به‌این‌ترتیب نام فاطمه معصومه سلام‌الله عليها را در شمار زنان برتر جهان قرار داده‌اند. حال به‌طور اختصار به بررسي بعضي از خصوصياتي که آن حضرت را از ديگر امام زادگان جدا می‌کند می‌پردازیم.
1- شرافت خانوادگي:
تأثير شخصيت پدر و مادر در روح و جسم فرزندان را نمی‌توان انکار کرد. اين تأثيرپذيري در وجود فاطمه معصومه سلام‌الله عليها از برجستگي خاصي برخوردار است. او از هر دو طرف (پدر و مادر) فضايلي را به ارث برد که تنها برادرش علي بن موسی‌الرضا عليه السّلام آن‌ها را به‌صورت کامل در خود جمع کرده بود و به نظر می‌رسد بتوان سر برتری شخصيت والاي فاطمه معصومه سلام‌الله عليها بر ديگر فرزندان حضرت موسي بن جعفر عليه السّلام را در همين نکته يافت که فاطمه معصومه سلام‌الله عليها مانند برادرش از هر دو طرف پاکیزه‌ترین خصال و ویژگی‌ها را به ارث برد باوجود بانوان ديگري در خاندان امام کاظم عليه السّلام گويي "نجمه" ستاره پرنور بانوان امام کاظم است که به‌سان پرفروغ‌ترین ستاره‌ها می‌درخشد و به‌راستی‌که تمام فروغش را به دو پاکیزه‌گوهرش، علي بن موسی‌الرضا عليه السّلام و فاطمه معصومه سلام‌الله عليها منتقل کرد. [4]
مطالعه سيره ائمه گواهي می‌دهد که طهارت و پاکي مادر شرط اساسي براي گزينش مادران امامان بوده است و سعادتي که نصيب فاطمه معصومه سلام‌الله عليها شده اين بود که مادرش، مادر امام رضا عليه السّلام نيز بود. لذا از هر آلودگي در هراندازه‌اش به دور ماند[5].
2- شفاعت گسترده:
بالاترين جايگاه شفاعت از آن رسول گرامي اسلام است، [6] اما دو تن از بانوان خاندان رسول مکرم شفاعت گسترده‌ای دارند که بسيار وسيع و جهان‌شمول است و می‌تواند همه اهالي محشر را فراگیرد: 1- خاتون محشر، صديقه اطهر، حضرت زهرا سلام‌الله عليها 2- شفيعه روز جزا حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله عليها
در مورد شفاعت گسترده حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله عليها طبق احاديث منقول از اهل سنت و شيعه هيچ شکي نيست؛ اما در مورد حضرت معصومه سلام‌الله عليها از جهت گستردگي شفاعت، هیچ‌کس حداقل هيچ بانويي به شفيعه محشر معصومه نمی‌رسد که امام جعفر صادق عليه السّلام در اين رابطه می‌فرماید: تدخل بشفاعتها شيعتنا الجنه باجمعهم" با شفاعت او همه شيعيان ما وارد بهشت می‌شوند. [7]
3- ویژگی‌های ديگر:
مثل عصمت، محدثه بودن، ورود زیارت‌نامه مخصوص و . . . باعث شده که حضرت معصومه سلام‌الله عليها از ديگر امام زادگان و برادران و خواهران پيشي گيرد. [8] و همچون ستاره‌ای درخشان در اين آسمان بدرخشد و صاحب شأن و مقام خاصي بشود همان‌طوری که امام رضا عليه السّلام در فقره‌ای از زیارت‌نامه آن حضرت می‌فرماید: فان لک عند الله شانا من الشان[9] يعني تو در محضر الهي شأن و منزلت وصف‌ناپذیری داري که بر خاک‌نشینان اين عالم قابل‌تصور نيست و تنها خدا و پيامبر و اوصياء طاهرینش بر آن واقف‌اند.
4- ویژگی و امتیاز منحصربه‌فرد:
دیگر اینکه زیارت آن حضرت است که ثواب آن پاداش و جایزه بزرگی دارد : متن دقیق روایات استحباب زیارت و پاداش آن برای استفاده بیشتر مخاطبین ذکر می‌گردد : حضرت معصومه تنها امام‌زاده‌ای است که امامان معصوم به زیارت آن حضرت تأکید کرده و پاداش زیارت آن حضرت را معادل با بهشت دانسته‌اند: بَلْدَةُ قُمَّ وَ سَتُدْفَنُ فِيهَا امْرَأَةٌ مِنْ أَوْلَادِي تُسَمَّى فَاطِمَةَ فَمَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ قَالَ الرَّاوِي وَ كَانَ هَذَا الْكَلَامُ مِنْهُ قَبْلَ أَنْ يُولَدَ الْكَاظِمُ عَلَيْهِ السَّلَامُ[10] امام صادق (ع) قبل از تولد امام کاظم (ع) ضمن تبیین جایگاه قم و قداست آن به جهت دفن فاطمه معصومه درآن؛ پاداش زیارت این با نو را ورود به بهشت معرفی کرد
1-«عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع عَنْ زِيَارَةِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع بِقُمَّ فَقَالَ مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ» سعد اشعری که از بزرگان قم بوده است واز علمای بزرگ وصاحب نام که از اصحاب بزرگوار ائمه است از امام رضا (ع) درباره زیارت قبر فاطمه معصومه در قم سئال نمود امام فرمود پاداش آن بهشت است.
2-«عَنِ ابْنِ الرِّضَا ع قَالَ مَنْ زَارَ قَبْرَ عَمَّتِي بِقُمَّ فَلَهُ الْجَنَّةُ[11]» امام جواد (ع) فرمود هرکس قبر عمه‌ام را در قم زیارت کند پادش او بهشت است؛ زیارت بامعرفت و با حفظ جوانب و لوازم زیارت و شروط مخصوص آن مانند دیگر زیارات که اجتناب از محرمات و مراقبت از واجبات و رعایت حقوق الناس از مهم‌ترین شرایط قبولی زیارت و حفظ ثواب آن است.
5- موقعیتی وبرتری جایگاه شهر مقدس قم
موقعیتی وبرتری جایگاه شهر مقدس قم و قداست و برکات آن از وجود حضرت معصومه (س) است؛ یکی از برکات حضور حضرت معصومه در ایران و قرار گرفتن قبر شریفش در قم حوزه سترگ قم است که در سایه این بانوی کریمه صدها دانشمند و عالم بزرگ تربیت‌یافته و در تولید علوم الهی و گسترش آن کوشیده‌اند؛ اهل قم باید قدرشناسی کنند از حرم این بانوی بزرگ که نام آن‌ها به جهت قبر این بانو در معراج نبوی گفته‌شده است و آیاتی از قرآن درشان این شهر مقدس توسط امام معصوم تفسیر شده است؛
الف- «وَ رَوَى بَعْضُ أَصْحَابِنَا قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع جَالِساً إِذْ قَرَأَ هَذِهِ الْآيَةَ فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّيارِ وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولًا فَقُلْنَا جُعِلْنَا فِدَاكَ مَنْ هَؤُلَاءِ فَقَالَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ هُمْ وَ اللَّهِ أَهْلُ قُمَّ»
ب- شهر قم به جهت وجود قبر فاطمه معصومه (س) حرم همه اهل بیت است: «وَ رُوِيَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَهْلِ الرَّيِّ أَنَّهُمْ دَخَلُوا عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع وَ قَالُوا نَحْنُ مِنْ أَهْلِ الرَّيِّ فَقَالَ مَرْحَباً بِإِخْوَانِنَا مِنْ أَهْلِ قُمَّ فَقَالُوا نَحْنُ مِنْ أَهْلِ الرَّيِّ فَأَعَادَ الْكَلَامَ قَالُوا ذَلِكَ مِرَاراً وَ أَجَابَهُمْ بِمِثْلِ مَا أَجَابَ بِهِ أَوَّلًا فَقَالَ إِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَكَّةُ وَ إِنَّ لِلرَّسُولِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدِينَةُ وَ إِنَّ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ حَرَماً وَ هُوَ الْكُوفَةُ وَ إِنَّ لَنَا حَرَماً وَ هُوَ بَلْدَةُ قُمَّ وَ سَتُدْفَنُ فِيهَا امْرَأَةٌ مِنْ أَوْلَادِي تُسَمَّى فَاطِمَةَ فَمَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ قَالَ الرَّاوِي وَ كَانَ هَذَا الْكَلَامُ مِنْهُ قَبْلَ أَنْ يُولَدَ الْكَاظِمُ عَلَيْهِ السَّلَامُ»[12] جمعی از اهل ری که از شیعیان بودند درمحضر امام صادق مشرف بودند وخود را معرفی کردند که ما از اهل ری هستیم، امام شروع کرد از تمجید اهل قم وبه آفرین گفتن به آنان وذکر ویژگی‌های آن و آنرا حرم اهل بیت شمرد وعلت آنرا قبر شریف حضرت معصومه معرفی کرد؛ اهل قم باید بدانند که امام صادق (ع) قرنها پیش به آنان آفرین گفته وتشویقشان کرده است؛ باید این رتبه استثنائی را قدر دانست؛ علما وطلاب ودانشجویان اولین مخاطب این تشویق هستند؛ باید پیام امام را که قرنها پیش داده است درک کنند ومصداق تشویق باشند؛ ودر ترویج وتبلیغ پیام اهل بیت در جهان ونجات مردم دنیا از تاریکی وجهل بکوشند؛ پیام مهم امام این است وتشویق آن حضرت جهت دارد؛ تشویق به تلاش است؛ مردم قم نیز باید این پیام را با جان ودل درک کرده اولا : قدر قبر نورانی وحرم شریف و علما ومراجع وحوزه را بدانند؛ شئونات اسلامی را در آن بیش از همه رعایت کنند والگوی عملی عفاف وحجاب وعفت و عمل به واجبات وپای بندی سرسخت به نماز باشند؛ کسبه و بازاریان قم الگوی کاسبان باشند؛ صنعتگران متدین باشند و الگو باشند وعامل احکام دین باشند؛ و در هنگام نمازها و اذان محل کسب خودرا لا اقل در اطراف حرم تعطیل ودر نماز جماعت حرم به احترام حرم آن حضرت واز باب قدر شناسی شرکت نمایند؛
ج- «لولا القمیین لضاع الدین» اگر اهل قم نبودند و زحمات طاقت فرسا و وسیع آنان در راه نشر علوم و فرهنگ اهل بیت نبود؛ دین خدا از بین می رفت؛ این روایت درباره هیچ گروه جمعیتی دیده نشده است؛ منظور از اهل قم علما وبزرگان ومحدثین ومردم متدین قم هستند؛ که علما با قلم وبیان وعمل ومردم وتجار وبازاریان وکسبه با عمل واطاعت از فرامین شریعت دین را زنده داشته اند. بدون شک وتردید همه اینها از برکات وامتیازات وجود با برکت حضرت معصومه (س) هست.
6- کرامات حضرت معصومه (س)
ویژگی مهم دیگر حضرت معصومه این است که کراماتي که از آن حضرت وقبر شریفش به همه مسلمانان وعلاقه مندان اهل‌بیت واهل علم ومراجع عظام رسيده که بی مانند است که همه اهل دل آشنا هستند وهمه مردم این نورانیت را با جان ودل احساس کرده اند؛ معروف است ملا صدرای بزرگ که در کهک قم در تبعید به سر می برد در نوشتن اسفار وقتی با مشکلات وغوامض فلسفی گیر می کرد با استعانت از معنویت ونورانیت حرم کریمه اهل بیت این مشکلات علمی را حل می کرد؛ همه مراجع خاطراتی شبیه آن را دارند؛ همه طلبه ها ودانشجویان از این خاطرات زیاد دارند که اگر نوشته شود بی تردید به دهها مجلد می رسد.
منابع
[1]. صدوق، عيون الاخبار، موسسه الاعلمي للمطبوعات، بيروت، ج 1، ص 14؛ شيخ مفيد، الارشاد، دارالمفيد، ج 2، ص 244.
[2]. شيخ عباس قمي، منتهي الامال، انتشارات هجرت، ج 2، ص 273.
[3]. ر.ک: مجله کوثر، شماره 33، شخصيت حضرت معصومه.
[4]. کليني، اصول کافي، چاپ مکتبة الصدوق، تهران، ج 1، ص 477.
[5]. طبرسي، اعلام الوري، دارالکتب الاسلاميه، تهران، ص 302.
[6]. سوره بقره، آيه 256.
[7]. سفينة البحار، شيخ عباس قمي، کتابخانه سنائي، تهران، ج 2، ص 376.
[8]. طبق حديثي از امام رضا ـ عليه السّلام ـ لقب حضرت به حضرت فاطمه دادند و اين دلالت بر عصمت و پاکي آن حضرت دارد. طبق نقل علامه اميني در الغدير، حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ ناقل حديث از اجداد خود بوده است از اين روي به وي محدثه مي گويند. علامه اميني، الغدير، ج 1، ص 196
[9]. علامه مجلسي، بحارالانوار، مؤسسة الوفاء، بيروت، ج 102، ص 266.
[10]. بحارالأنوار ج : 57 ص : 217
[11]. شیخ حر وسائل الشیعه، ج 14، ص 576
[12]. بحارالأنوار ج : 57 ص : 217